МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСТАРЫ

Презентация қосу

МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУДЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ АСТАРЫ
Мемлекетке анықтама
Мемлекет - қоғамның саяси ұйымдастырылуының формасы болып
табылады.
Оның негізгі міндеті – қалыптасқан құрылымды қорғау мен тəртіпті
қорғау.
Мемлекеттің белгісі – бұл белгілі бір территорияның болуы, онда сол
мемлекеттің заңы, құқығы, билік қызметі, басқару жүйелерін жүзеге
асырушы ерекше органдар құрылымы мен мекемелердің болуы.
Мемлекеттік басқару жүйесі - өзіне мемлекеттік органдардың,
мемлекеттік қызмет персоналдарының ұйымдастырушылық құрылымдарын,
қолданылатын əдістер, қаржылар мен ресурстар кешенін қосады.
Кең және тар мағыналары

Мемлекеттік басқару түсінігіне көптеген ғылыми еңбектер арналған. Соның
негізінде мемлекеттік басқару түсінігін кең мағынада жəне тар (кəсіби) мағынада
түсіндіреді: кең мағынада мемлекеттік басқарудың бірнеше нұсқасы бар:
мемлекеттің ұйымдастырушылық қызметі (оның органдары арқылы) ретінде;
мемлекеттік органдардың ұйымдастырушылық орындаушы - бөлуші қызметі;
мемлекеттің қоғамдық жүйеге билік ету əсері.

Тар (кəсіби) мағынада мемлекеттік басқаруды – мемлекеттің орындаушы-бөлуші
органдардың құқықты-биліктік қызметі деп түсінуге болады. Бұл жағдайда
мемлекеттік басқару теориясы пəніне тек мемлекеттің орындаушы-бөлуші
органдардың (мемлекеттік басқару органдары) қызметін айтамыз.
Мемлекетті ғалымдар қалай түсінді
Неміс политологы М.Вебер «Мемлекет – əдіс ретінде мəжбүрлеуді заңды деп танып, соған
сүйенген адамдардың адамдарға билік қатынасы»

Г. Еллинек «Мемлекеттің жалпы теориясы» атты еңбегінде «Мемлекетті бір анықтамамен
түсіндіруге болмайды, зерттеу тəсілінің мазмұнын көрсететін - əлеуметтік-ғылыми,
құқықтық жəне т.б. болып, мемлекеттік түсінік болады»,- деген.

Аристотель, мемлекет - территорияның, халықтың жəне биліктің бірлігі деп түсіндірді.
адамдар бір мемлекетке бірігіп тұру үшін ғана емес, өмір сүру үшін біріккен, сондықтан
заңдардың болуы шарт.

Ағылшын философы Томас Гоббс – мемлекетті – «тұтас тұлға, тəуелсіз жоғары билеуші,
оның қалауы халықтың қалауы болады, сондықтан ол барлық адамдардың əрқайсысының
күші мен мүмкіндігін ортақ бейбітшілік пен қорғаныс үшін қолдана алады» - деп санайды
Сонымен қатар, мемлекет түсінігі тірі «табиғи
организм» ретінде анықталады. Осы бағытқа сəйкес
ол «əлеуметтік биологияның нысаны» ретінде
қарастырылады. Мемлекеттің түсінігіне деген мұндай
көзқарасты австриялық заңгер Г.Кельзенге дейін
көптеген басқа авторлар, атап айтқанда, мемлекеттің
органикалық теориясын жақтаушылар қолдады. ХІХ-
ХХ ғасырларда өз дамуының жоғары шегіне жеткен
бұл теория барлық əлеуметтік өмірді биологиялық
заңдылықтармен түсіндіруге тырысты. Олар қоғамды
толығымен организмге теңестіріп, ал мемлекетті
тіршілік етіп жүрген жəне болашақта дүниеге келетін
азаматтардың қажеттіліктерін қанағаттандыратын
«жалғыз институт» деп санады.
Мемлекеттік басқару

Мемлекеттік басқару - бұл мемлекеттің қоғамдағы ұйымдастырушылық -
реттеушілік жəне қызметтік функцияларын орындау мақсатындағы заңдық,
атқарушылық, соттық жəне басқа да биліктік қызметтерін жүзеге асыруы болып
табылады.

Мемлекеттік басқару теориясының
мазмұны - қоғамды басқару институты
ретіндегі мемлекеттің маңызды
функцияларын, оларды жүзеге асырудың Мемлекеттік басқарудың мазмұны мен өзіндік
заңдылықтары мен қағидаларын оқып ерекшеліктерін анықтау – қоғамдағы оның
үйрену, басқарудың негізі ретіндегі объективті қажеттілігін көрсететін негізгі
мемлекеттік саясатты ғылыми негіздеу. белгілерін табудан тұрады. Мемлекеттік
басқарудың əлеуметтік-саяси табиғаты оның
бірнеше өзіне тəн белгілерімен анықталады. Ең
бірінші ондағы мықты биліктің күштің болуы.
Мемлекеттік басқару жүйесінің функциялары

елдің экономикалық, əлеуметтік жəне
технологиялық дамуының негізгі
бағыттарын жоспарлау мен даярлау;
əлеуметтік саланың
үздіксіз қызмет істеуін адамдардың өзара іс-əрекетінің
қамтамасыз ету. қолайлы жағдайларын жасау
немесе ұйымдастыру;
барлық деңгейдегі білім
жүйесін қолдау; қоғамдық өмірдің түрлі
саласындағы іс-əрекетін
реттеу;
ғылыми-техникалық
дамуды қамтамасыз ету; еңбектік қатынастарды
бақылау мен реттеу;
Мемлекеттік басқарудың жағдайын бағалау, талдау мен даму
болашағын анықтауда пайдаланылатын бірқатар аспектілер бар:

Рыноктік экономикадағы мемлекеттік басқарудың ролі
мен қызметі жəне жергілікті басқарудың нығаюы мен даму Мемлекеттік басқарудың
стратегиясының – Қазақстанның даму стратегиясындағы жауапкершілігін жəне
негізгі міндеті ролінде дамуы. басқарудың əрбір
деңгейінің белгілі
мемлекеттік
Басқарудың мақсаты мен Мемлекеттік басқару мен бағдарламалар мен
принциптері, басқару Қазақстандағы жергілікті қызметтермен
реформасын жүзеге басқарудың заңдық, шығындарды бөлу
асырудың негізгі нормативтік-құқықтық негізіндегі міндеттері мен
факторлары болып– базасын қалыптастыру, ролін анықтау.
институционалдық, басқару органдарындағы
адамдық жəне қаржылық мемлекеттік қызмет
ресурстар табылады. кадрларын дамыту.
Басқару және оның объектісі мен субъектісі

Басқару субъектісінің объектіні сапалы жаңа жағдайға аударуға мақсатты түрде
бағытталған іс-əрекеті.

Басқарудың субъектісі – бұл Басқару объектісі – бұл
басқарушылық шешімдерді қабылдау жұмысшылар, коллективтер, басқа да
өкілеттілігіне ие (басқаларға объектілер, яғни басқару шешімдерін
интеллектуалды) индивид немесе орындайтын, басқару мақсатын
адамдар тобы, яғни бұл басқару жүзеге асыратын адамдар тобы.
органы жəне де оның негізгі қызметі
мен міндеті басқаруды жүзеге асыру
болып табылады.
Мемлекеттік басқарудың түрлері

Мемлекеттік басқарудың негізі – адамның, қоғамның басқарудың объектісі ретіндегі
орны мен ролін анықтау. Осы принциптер бойынша демократиялық жəне
авторитарлық басқару түрлерін бөліп көрсетуге болады.

Демократиялық басқару – адам үшін қызмет,
Авторитарлық басқару – орта адамның жұмыс табиғи жағдай жəне де ол өзін-өзі басқаруға,
еңбектен қашатындығынан, мансапқор бақылауға қабілетті, жауапкершіліктен қашпайтын
еместігінен, жауапкершіліктен қашатындығынан жағдайдан туындайды. Басқарудың бұл түрі
өзін басқаруға келісетіндіктен туындайды. өкілеттілікті бөліп беру функциясына байланысты
Авторитарлық басқаруды жауапкершілікпен өзіндік жауапкершілікті көп беруді, шешімдер
бақылау негізінен жоғарғы деңгейде қабылдауға тартуды пайымдайды. Демократиялық
шоғырланған. Жетекшінің өте мол жеке билігі басқару - адам – қоғам - мемлекет тізбесі арқылы
бар, ал оның қарамағындағылар жетекшінің құрылады. Демократиялық басқару кез-келген
бұйрықтары негізінде қызмет жасайды. мемлекеттік құрылымда болуы мүмкін.
Басқарудың координациялық және субординациялық
түрі
Координациялық басқару федерациялық немесе конфедерация формасында жүзеге асырылады.
Федерацияның мемлекеттік билігінің бірыңғай органы болса, конфедерацияның биліктік бірыңғай
органы болмайды. Федерация мүшелерінің жеке конституциясы, заңдық, атқарушылық, сот
органдары болады. Сонымен қатар, мемлекеттік билік пен басқарудың бірыңғай федералдық
органдары құрылады. Мысалы, Ресей федеративтік мемлекет болып табылады жəне де федерация
субъектісі мен жергілікті өзін-өзі басқарудың түрлі формаларын қосады.
Субординациялық басқару қатаң əкімгершілік бағынуға, басқару органдарының төменгі қызметтік
тұлғаларға əсер етуге, басқарудың жоғарғы органдарынан түсетін бұйрықтарды орындауға күштеуге
негізделеді. Басқарудың бұл түрі өзінің құрамында федеративтік бірлік жоқ, əкімгершілік-
территориялық бірліктерге (облыс, аудан, т.б.) бөлінетін унитарлық мемлекетке тəн. Унитарлық
мемлекетте барлық деңгейдегі билік органдары бірыңғай нормативтер бойынша жұмыс жасайды,
басқару аппараты қоғамдық жүйенің қажеттіліктеріне жауап береді, сол сияқты биліктің бөлінуі іс
жүзінде болмайды. Субординациялық басқарудың мысалы ретінде бұрынғы КСРО-ның мемлекеттік
жүйесін алуға болады.
Əкімгершілік жəне экономикалық басқару

Экономикалық басқару – басқару объектілерінің мүддесіне шаруашылықтың
заңдар арқылы, қаржылық, ақшалық жəне несиелік мемлекеттік саясат арқылы əсер
етеді. Тікелей директивті күштеу немесе ынталандыру жоқ. Басқару объектісі
əрекеттер вариантын таңдауды ерікті, алайда ол заңға қайшы болған жағдайда
мемлекетке келтірілген шығындарды өтеуі тиіс. Мысалы, салықты төлемегенде
айыппұл салынады немесе басқа да санкциялар қолданылады.
Əкімгершілік басқару – басқарушылардың мүдделеріне
рұқсат беру, тиым салу, күштеу шараларын олардың пікірін
есепке алмастан қолдану көмегімен тікелей əсер ету
шараларын қосады. Бірнеше деңгейдегі басқаруы бар
атқарушы органдар құрылымында ол тағайындау, жұмыстан
босату, ынталандыру, қызметтік тұлғаларды жазалау арқылы
жүзеге асырылады.
Объектіге байланысты
Салалық басқару – орталықтан бастап кəсіпорынға дейінгі параллельді вертикальді
бағынушылықтың болуын пайымдайды. Басқарудың бұл түрі министрліктер арқылы тиімді жүзеге
асады. Министрліктер салада бірыңғай техникалық саясатты жүзеге асырады, қажетті ішкі салалық
жəне салааралық пропорцияларды қамтамасыз етеді. Функционалдық басқаруды қамтамасыз ету үшін
мына бағыттарда атқарушы билік органдары құрылады: экономика, əлеуметтік даму, қорғаныс,
мемлекеттік қауіпсіздік, т.б. бұл мемлекетке тиісті ішкі жəне сыртқы саясатты жүргізуге мүмкіндік
береді. Мысалы, экономика саласындағы атқарушы билік органдары орталықта, аймақтарда мынадай
функцияларды орындайды: болжау мен жоспарлау, меншікті басқару, кəсіпкерлікті реттеу,
аквестициялар, салық салу, қаржыландыру, сыртқы экономикалық байланыстар жəне т.б.

Территориялық басқару – Қазақстан Республикасының орталық мемлекеттік билік органдары
арқылы, жергілікті өкілетті жəне атқарушы органдары арқылы, жергілікті өзін-өзі басқару органдары
арқылы жүзеге асырылады. Территориялық басқару өндірістің тиімді орналасуына, аймақтардың
тереңірек мамандануына, кешенді дамуына, олардың экономикалық, əлеуметтік даму деңгейін
теңестіруге жəне басқа да мемлекеттік аймақтық саясаттың міндеттерін шешуге бағытталған.
Шешімдердің орындалу мерзіміне қарай басқару

Оперативтік басқару – сұрақтың күтілмеген, қажетсіз
бағытта толқуында туындайтын ағымдағы сұрақты шешуге
бағытталған. Ол нақты, сандық міндеттерді қояды жəне де
қалыптасқан жағдайдан шығудың қолайды вариантын таңдау
арқылы ситуациялық тəсілді пайдаланады.

Тактикалық басқару – стратегиялық мақсаттарды жүзеге
асыру үшін нақты іс-əрекеттерді бейнелейді. Сонымен бірге,
белгілі бір кезеңде алынған нəтижелерді стратегиялық
жоспардың көрсеткіштерін салыстыру арқылы жүргізеді.
Стратегиялық басқару – жалпы елдің немесе жекелеген
сала, объект, территорияның даму мəселелері бойынша ұзақ
мерзімдік бағыттағы мақсаттар мен міндеттерді анықтайды,
басқарудың əрбір звеносына қызмет бағытын береді.
Стратегиялық басқару мемлекеттің жалпы курсымен
байланыстырылады, саяси курсты жүзеге асырады
Функционалдық –
инфляцияны басу,
инвестиция тарту, т.б.
Салалық – материалдық,
Жалпы экономикалық - шикізаттық қорларды
өсім тұрақтандыру, пайдалану, ғылыми
дағдарыстан шығу, сиымды өндірістің
құрылымдық қайта құру дамуы, космосты игеру,
стратегиясы т.б.

Стратегия
Идеалды мемлекеттік басқару

Вебердің пікірі бойынша, идеалды мемлекеттік басқару – бұл бюрократиялық
сатының қатаң принциптеріне негізделген басқару: басшының авторитарлық
билігі, оның қол астындағыларға бұйрық, тапсырма беруі мен оның орындалуын
бақылау.

В.Вильсон, Ф.Гуднау, М.Вебер мемлекеттік басқару теориясының екі негізгі
идеясын өңдеді:
мемлекеттік басқару реформасын жүзеге асыру үшін əкімгершілікті
ғылыми тұрғыдан зерттеу;
мемлекеттік аппарат саясаттан тыс болуы қажет.
Қазақстанның мемлекеттік құрылымы
Қазақстан Республикасы — президенттік басқару формасы бар демократиялық,
құқықтық, унитарлы, зайырлы мемлекет.
Алғашқы конституция 1993 жылы қаңтарда қабылданды. 1995 жылы тамыз айында
жаңа конституция қабылданды; 1998 жылы оған түзетулер енгізілді. Жаңа
конституция бойынша Қазақстан — демократиялық құқықтық унитарлы
мемлекет.
Билік тармақтары

Атқарушы билік Сот билігі

Заң шығарушы билік
Президент
Президент — мемлекет басшысы, оның ең жоғарғы лауазымы, елдің ішкі жəне сыртқы
саясатының негізгі бағыттарын белгілейді, барлық битлік органдарының келісімжді қызмет
атқаруын қамтамасыз етеді. Сонымен қатар президент Қазақстан Қарулы күштерінің жоғарғы
қолбасшысы болып табылады. Ол 18 жастан асқан азаматтардың жалпы жəне құпия дауыс
беруі арқылы 5 жылдық мерзімге сайланады.
Президент мемлекетке опасыздық жасағаны үшін парламенттің қос палатасы отырысының
шешімімен орнынан алынып тасталынады.
Қазақстан президенті қызметі 1990 жылы 24 сəуірде тағайындалды, осы кезден бері бұл қызметте Қазақ
КСР Жоғарғы Кеңесі сайлаған Нұрсұлтан Назарбаев отыр. Осыдан кейін Нұрсұлтан Назарбаев 1991 жылы
алғашқы жалпы халықтық президент сайлауы нəтижесінде президент болып сайланды, ал 1995 жылғы
референдум бойынша оның президенттік өкілеттігі тағы ұзартылды. Кейін ол 1999 жылғы кезектен тыс
жəне 2005 жылғы кезекті президенттік сайлаулар нəтижесінда тағы да президент болып сайланды.
Президенттің өкілеттілігі:
жоғарғы бас қолбасшы болып табылады;
президенттің бұйрықтары мен қаулылары заңды күшке ие;
парламентті таратуға құқылы;
референдумдар мен парламентке сайлауды бекітеді жəне парламент
сессияларын шақырады;
парламент қаьбылдаған заңдарға қол қояды жəне оларды қайта талқылауға
жібере алады;
парламент келісімімен премьер-министрді жəне премьер-министрдің
ұсынысы бойынша үкімет мүшелерін тағайындайды;
парламент келісімімен Ұлттық банктің төрағасын, бас прокурорды, Ұлттық
қауіпсіздік комитеттінің төрағасын қызметтеріне тағайындайды;
дипломатиялық өкілдіктердің басшыларын, жоғарғы əскери басшыларды
жəне Есептік комитет мүшелерін тағайындайды;
үкімет пен жергілікті билік органдарының қаулыларының күшін жоя
аладым;
мемлекеттік бағдарламаларды бекітеді;
халықаралық келіссөздерді жүргізеді жəне келісімшарттарға қол қояды;
төтенше жəне əскери жағдайды енгізеді.

Ұқсас жұмыстар

Экономиканы мемлекеттік реттеудің қажеттілігі мен астары. Фирмалардың, шаруалар мен үй шаруашылықтарының сәттілігін қамтамасыз етудегі мемлекеттің рөлі

Басқару ғылымының пәні мен әдісі

Мақсаты Әкімшілік құқық құқықтың және басқару жүйесі

Құқықтық мемлекет және оның негізгі белгі – нысандары

КЕЙНСИАНДЫҚТЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУ ЭВОЛЮЦИЯСЫ

Мемлекеттік билік

Ұйым түсінігі және түрлері

Білім мазмұнының компоненттері

Биліктің түрлері

Басқару амалдары және мектептер

Пәндер