ӨНДІРІС ШЫҒЫНДАРЫ ЖӘНЕ ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫ

Презентация қосу

ӨНДІРІС ШЫҒЫНДАРЫ ЖӘНЕ
ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫ

Тексерген:

Орындаған:
Кәсіпорын шығындары

Өндірістік факторларды пайдалану ең алдымен
өндірістік шығындарды есепке алумен тікелей байланысты.
Кәсіпорын шығындары - өнім өндіру және оны сату
мақсатында пайдаланылатын өндірістік факторлардың
ақшалай көрінісі.
Нарықтық экономикадағы шығындар:
- айқын (бухгалтерлік);
- жүктеме (арттыру);
- қайтпайтын шығындар болып бөлінеді.
Жалақы төлеуге, өнімдерді сатуға және өндірісті
одан әрі дамыту қажетіне жұмсалған шығындар
кәсіпорынның айқын шығындары деп аталады,
қаржылық есеп беру негізінде есептелінетін
болғандықтан, оларды бухгалтерлік шығындар деп
те атайды. Барлық айқын шығындардың
жиынтығы өнімнің өзіндік құныны құрайды, ал
өнімнің өзіндік құны мен тауарларды сату
бағаларының арасындағы айырма пайда болып
есептелінеді.

Қандай да бір өндіріс факторын пайдалануға, өлшемдерге,
оларды баламалы пайдалануды жақсартуға жасалған шығындар
жүктеу шығындары деп аталады.
Кәсіпорын шығындарының түрлері
Өндірістік шығындарды тұрақты және өзгермелі деп те бөледі
Тұрақты шығындар - Өзгермелі шығындар
өндірістік факторларды өнімдерді өндіру
пайдалануға байланысты процесінде оның көлеміне
тікелей шығындар. байланысты өзгеріп
отырады.

- жұмысшылардың еңбек ақы
- кәсіпорынның штаттық төлемдері;
жұмысшыларының жалақылары; - материалдық өнімдер мен
қызметтер құрамы;
- үй – жай жалдауға - энергия отын;
жұмсалған шығындар. - басқа да жұмсалған шығындар
жатады.
Тұрақты және өзгермелі шығындар

Тұрақты және өзгермелі шығындар кәсіпорынның іс -
әрекеттерінің уақыт аралықтарына қарай қысқа және ұзақ мерзімді
болып екіге бөлінеді.
Қысқа мерзімді өндіріс шығындары кәсіпорынның өндірістік
қуаттылығын өзгерте алмайды. Бұл тек материалдық және
еңбек қорларын арттырады немесе төмендетеді, сондай – ақ
өнім шығындары көлемін соншалықты шамада өзгертеді. Осы
кезеңде шығарылған өнім өзгермелі шығынға байланысты
болады, тұрақты шығынның шамасы сол қалпында қалады .
Ұзақ мерзімді кезеңдерде кәсіпорынның барлық өндірістік
қуатын пайдаланудың маңызы зор.
•Тұрақты (FC) және •Өнім өндіруде өнімді бір
өзгермелі шығындардың өлшемге арттыруға
(VC) сомасы жалпы немесе байланысты, қосымша
барлық шығындарды шығындар шекті шығындар
көрсетеді және осылайша деп аталады. Q - өнім
белгіленеді өндірудің арту көлемі.

ТС = FC + VC Мс= ∆VC/∆Q
Орташа шығындар - өндірілген өнім өлшеміне кеткен шығындар.
Оның үш түрі бар:
жалпы орташа
Жалпы орташа шығындар өзіне шығарылған өнім көлеміндегі
жалпы шығындардың жекелеген бөліктерін сипаттайды.:
АТС=Sop/Q
орташа тұрақты (3)

Орташа тұрақты шығындар (АҒС):
АҒС=FC/Q (4)
орташа өзгермелі
Орташа өзгермелі шығындар (АVC):
AVC=VC/Q (5)

Нарықтық экономика кезіндегі шығындардың құрамы мен
олардың мазмұнын және жіктелу ерекшеліктерін келесі кестеден
көруге болады.
Өндірістік шығындардың жіктелуі
Жіктелу белгілері Жіктелу белгілері Шығындардың мазмұны
бойынша шығындар
Экономикалық мазмұны Шығын сметасы Тұтынылған қорлардың жалпы көлемі

Калькуляция Белгілі бір түрінде
Өндіріс процесіне қатысу Негізгі Дайындалатындарды орындаудағы технологиялық процеспен
деңгейі байланысты (материалдар, жалақы және т.б шығындар)

Үстеме Өндірісті басқару процесімен байланысты (жалпы
зауыттық, жалпы цезтық шығындар және т.б)

Өнімнің жекелеген Тікелей Өнім дайындауға тікелей қатысты (шикізат, т.б) шығындар,
түрлеріндегі өзіндік құнды негізгі жұмысшылардың жалақылары т.б.
есептеу әдістері

Жанама Кәсіпорынның, цехтардың жұмысына байланысты: өзіндік
құнға жанама түрде қатысты
Шығын құрамы Қарапайым Бір ғана экономикалық элементтен тұрады (шикізат,
материал, жалақы)
Кешенді Бірдей бірнеше экономикалық элементтерден тұрады.

Өндіріс көлеміне тәуелді Шартты өзгермелі Өндіріс көлемінің өзгеруіне тікелей тәуелді де табылады
Шартты тұрақты Өндіріс көлемінің өзгеруінде белгісіз деңгейде болады немесе
еш әсер етпеді
Өнімнің өзіндік құны
Өнімнің өзіндік құны

Кәсіпорын жұмысы тиімділігінің аса маңызды көрсеткіші оның
өндірген өнімінің өзіндік құны мен өндіріс рентабельділігі болып
табылады.
Кәсіпорынның өнім өндіру мен оны өткізуге жұмсаған шығындарының
ақшалай көрінісі өнімнің өзіндік құнын құрайды. Ол - өнімді өндіріп,
өткізудің кәсіпорынға қаншаға түсетінін көрсетеді.
Өнімнің өзіндік құнын үнемі кемітіп отыру шаруашылықтың
заңдылығы болып табылады.
Өндіріс көлемі ұлғайған сайын өнімнің өзіндік құнын кеміту
жолындағы күрестің маңызы арта түседі және мұның өзі үлкен пайда
береді.
Өнімнің өзіндік құнын құрайтын
шығындардың топталуы

материалдық шығындар;

жалақы шығындары;

әлеуметтік қажеттіліктерді өтеу
аударымдары;

негізгі қорлардың амортизациясы;

басқа да шығындар.
Өнімнің өзіндік құнын құрайтын Материалдық шығындарға
шығындар мына төмендегі жататындары:
элементтерге топталады: - кәсіпорын иелігіндегі өнімдерді
- материалдық шығындар; дайындау құрамына кіретін немесе
- жалақы шығындары; технологиялық процесті қамтамасыз
- әлеуметтік қажеттіліктерді өтеу ететін және буып – түю үшін
аударымдары; дайындалатын шикізаттар мен
- негізгі қорлардың материалдар;
амортизациясы; - сатып алынған, қосымша
- басқа да шығындар. өңдеуге және монтажға ұшыраған
комплекті бұйымдар мен жартылай
фабрикаттар;
- соның иелігіндегі барлық
отынның түрлері;
- сатып алынған энергияның
барлық түрлері (электрлік, жылу,
сығылған ауа, суықтық және т.б).

Жалақы шығындары: Әлеуметтік қажеттіліктер
- кәсіпорынның өнеркәсіптік - аударымдарына:
өндірістік қызметкерлерінің жалақысы; - зейнетақы қорына;
- жұмысшылар мен қызметкерлерге - әлеуметтік сақтандыру қорына;
өндірістің тиімділігі есебінен берілетін - халықты жұмыспен қамту қорына;
Көмекші өндіріс
Өнімнің өзіндік құнының құрамы
Материалдық шығындар құрамы
Жалақы құрамы

Өнімдерді өндіру және оны сату шығындары

Жалақы сыйлық

Ынталандыру және өтемақы
төлемдері

Заттай түрінде тегін берілген
өнімдердің құны

Келісім – шарттардың
қорытындылары бойынша
төленетін жалақы

Басқа да төлемдер
Әлеуметтік қажеттіліктерді өтеу шығындары

Халықты
жұмыспен қамту
қоры Негізгі қор
Әлеуметтік амортизацияс
сақтандыру
қоры ы

Өнімдерді
өндіру және
Зейнетақы оны сату Басқа да
қоры шығындары шығындар
Өнімнің өзіндік құнын есептеп шығару тәртібі:
- шығын мақсатына, негізгі қордың мазмұнына қарай есептеу
объектілеріне бөлінеді;
- өнімнің өзіндік құны, негізгі өндіріске қызмет көрсететін көмекші және
қосалқы өндірістерге бөлінеді;
- өндірістік шығынның есептеу объектісі бойынша жалпы сомасы
анықталады;
- ауыл шаруашылығы кәсіпорындары бойынша егін шаруашылығ және
мал шаруашылығы өнімдерінің өзіндік құны жеке – жеке есептеліп
шығарылады.
Өнімнің өзіндік құнын есептеуде мына төмендегі екі бағыт сақталады:
- өзіндік құнның калькуляциясы;
- шығын сметасы.
Өзіндік құнның калькуляциясы - өнімді өндіру мен оны өткізуге, жұмыс пен
қызметке жұмсалған шығынның ақшалай мөлшерін анықтау.
Шығын сметасы – шығынның экономикалық белгілері бойынша жасалады,
бұл кәсіпорынның өнім өндіруге және оны өткізуге жұсайтын шығындарының
толық жиынтығы.
Жоспарлы жұмыс істеуде өнімнің өзіндік құнын есептеудің
үш әдісінің бірі қолданылады: нормативтік, параметрлік және
факторлық.
- Нормативтік әдіс қолданылғанда өндірілген өнімнің барлық
номенклатурасы, барлық өндірістік және өндірістік емес
бөлімшелер бойынша бағалық және натуралды нормалар мен
нормативтердің толық кешені болуы тиіс.
- Параметрлік әдіс өндірістік (техникалық және тағы басқа)
параметрлермен өндіріс шығындары арасында тікелей байланыс
орнату мүмкін болған жағдайда ғана қолданылады.
Сондықтан параметрлік әдіс нормативтік әдіс сияқты
кеңілеп қолданылмайды.
- Факторлар бойынша өндіріске кеткен шығындарды
есептеу әдісі едәуір аз мәліметтерді қажет етсе де
қанағаттанарлық нақты нәтиже береді. Сондай-ақ шығын
деңгейіне әсер ететін әр түрлі бағыттар мен факторлардың
ролі туралы тұжырым жасауға мүмкіндік береді.
Өндіріс шығындарын төмендету
бағыттары
өндіріс және
еңбекті
ұйымдастыруды
ғылыми –
жетілдіру
техникалық
прогрестің
жетістіктерін
экономикалық
пайдалану
процестерді
мемлекет
тарапынан реттеу
Шығындарды жүйелі түрде төмендету – кәсіпорындардың жұмыс
істеу тиімділігін арттырудың негізгі құралы болып табылады.
Нарықтық экономика жағдайында залалды кәсіпорындарды қаржылай
қолдау қағидаға жатпайды.

Ұқсас жұмыстар

Өндіріс шығындары

ШЫҒЫНДАРДЫ БАСҚАРУ ЖӘНЕ ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫ

Өндірістік шығындар

Ауыл шаруашылығы өнімін қайта өңдеу бойынша шығын есебі

Шығын және аралық тұтыну статистикасы

Өндірістік шығындар есебін ұйымдастыру туралы

Шығын қозғалысын талдау және өзіндік құн мен өндіріс шығындары бойынша жоспардың негізделуін бағалау

Өндіріс процесінде қолданылатын шығындарды азайту

Өзіндік құнды талдау міндеттері

Өзіндік құнды жоспарлау және өнімді өндіру

Пәндер