ҚАРЖЫ НАРЫҒЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ МЕН ФУНКЦИЯСЫ

Презентация қосу

ҚАРЖЫ НАРЫҒЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ
МЕН ФУНКЦИЯСЫ.
ҚАРЖЫ НАРЫҒЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ

Қаржылық қатынас кез келген ел экономикасының даму негізі болып табылады. Қаржы
ресурстарының айналымы мен қайта бөлінуі қаржы нарығын анықтап, оның айналысының өзіндік
аймағын қалыптастырды. Нарықтық экономика жағдайында каржы нарығы тұтастай алғанда елдегі
нарықтық қатынастар жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылады.
«Қаржы нарығы» ұғымы қалыптасқан әлемдік тәжірибе мен әрбір мемлекеттің экономикалық
дамуының өзіндік ерекшеліктеріне сай әр түрлі түсіндіріледі. Ол ақша, депозит, несие, валюта, қор,
сақтандыру, зейнетақы нарықтарының қаржылық құралдарымен ұйымдастырылған сауда жүйесін
білдіреді. Мұнда ақша қаражаттарының ағымын меншік иелерінен қарыз алушыларға бағыттап
отыратын каржы институттары негізгі рөлді атқарады. Онда төлем құралдары мен бағалы қағаздар
тауар ретінде қолданылады. Қаржы нарығы кез келген нарық секілді қаржы ресурстарының
сатушылары мен сатып алушылары арасындағы тікелей байланысты орнатуға бағытталған.
Қаржы нарығы — бұл капиталға деген сұраныс пен ұсынысты қалыптастыру шеңберінде
делдалдардың көмегімен несие берушілер мен қарыз алушылар арасындағы капиталды қайта
бөлу механизімінің жүйесі.
ҚАРЖЫ НАРЫҒЫНЫҢ НЕГІЗГІ ФУНКЦИЯЛАРЫ

реттеушілік акпараттық — бөлу — қаржы коммерциялы баға белгілеу
— оның қаржы нарығы қ — қаржы — қаржылық
көмегімен нарығына құралдарының нарығындағы құралдардың
мемлекеттік қатысушылард айналысы ақша қа- жүзеге бағасы
басқару ың барлығын ражаттарының асырылатын нарықта еркін
органдарынын ақпараттармен экономиканың бір операциялар бәсекелестік
және өзін-өзі толық және саласынан мәмілеге жағдайындағы
реттеу теңдей қол екіншісіне, қатысушылард сұраныс пен
ұйымдарының жеткізуін нарықтың бір ың барлығына ұсыныстың
тарапынан қамтамасыз қатысушысынан қандайда бір әсерімен
нарықты етеді; екіншісіне, бір табыс әкеледі; қалыптасады.
реттеу жүзеге аймағынан екіншісіне
асырылады; өтуін қамтамасыз
етеді және сонымен
бірге қаржы
ресурстарының
бөлінуіне әсер етеді;
ҚАРЖЫ НАРЫҒЫНЫҢ МІНДЕТІ

Қаржы жүйесімен жүзеге асырылатын уақытша бос ақша ресурстарының әр түрлі
инвестицияларға айналу процесі қаржы нарығының қызмет етуімен және қаржы
институттарының қызметімен тікелей байланысты. Егер қаржы ресурстарын шоғырландыру мен
орналастыру процесінде қаржы институттарының негізгі рөлі меншік иелерінен қарыз алушыларға
қаражаттардың мүмкіндігінше тиімді өтуін камтамасыз ету болып табылса, онда қаржы
ресурстарын сатушылар мен сатып алушылардың арасындағы қаржылық активтер мен
міндеттемелердің саудасын ұйымдастыру қаржы нарығының міндеті болып табылады.

Қаржы нарығы — ғылыми-техникалық прогрестің базасында дамитын, жалпы қоғам жағдайының
қажетті деңгейіне қол жеткізу және экономикалық тиімді өсу үшін барлық экономиканың салаларын
ресурстармен қамтамасыз ететін жеке бастамалар мен бәсекелестікке үлкен мән беретін қоғамдық
өндірісті ұйымдастырудың озық формасы.
МЕМЛЕКЕТТІК
ҚАРЖЫ
ФУНКЦИЯЛАРЫ

Бөлу функциясы арқылы жалпы Бақылау функциясы мемлекеттің ақша
мемлекеттік қажеттіліктер қорларын қалыптастыру жэне бөлу,
қанағаттандырылады, бюджеттердің сондай-ақ қандай да болмасын
жэне бюджеттік емес қорлардың шаруашылық субъектілерінің осы
баллансталуы, экономиканың қорлардан алған ақша қаражаттарын
өндірістік емес салаларын мақсатқа сай пайдаланулары кезіндегі
қаржыландыру көздері барлық эрекеттерінің дұрыс және
қалыптасады. заңды болуын қамтамасыз етуге
бағытталған. Бақылау функциясының
негізгі бағыттары:
ЭКОНОМИКАЛЫҚ СУБЪЕКТ РЕТІНДЕ

Нарықтардағы сатушылар мен сатып алушылардың экономикалық субъект ретіндегі үш тобы бар:
1. үй шаруашылығы (жеке түлға);
2. меншік формасына тәуелсіз шаруашылық жүргізуші субъектілер;
3. мемлекеттік басқару органдары.

Олардың кез келгені нақты уақыт кезеңінде өз бюджетінің балансталған, оның дефициті мен
профициті жағдайында болуы мүмкін. Шаруашылық жүргізуші субъектілер мен мемлекетте
қаржылық қаражаттарды қарызға алу қажеттілігі немесе уақытша бос қаражаттарды өзіне тиімді
шартпен орналастыру мүмкіндігі пайда болады. Қаржы нарығы түпкі мәні бойынша әлеуетті
сатушылар мен сатып алушылардың, сондай-ақ делдал-институттардың мүдделерін тиімді ескеріп,
жүзеге асыруға арналған.
ҚАРЖЫ НАРЫҒЫНЫҢ ФУНКЦИЯСЫН АНЫҚТАЙТЫН
ФАКТОРЛАР
қаржы ресурстарын қайта бөлуде мемлекеттің рөлін барынша азайту

монополияны шектеу және бәсекелестікті дамыту мақсатында барлық меншік
түріндегі шаруашылық жүргізуші субъектілердің толық дербестігін қамтамасыз ету

бюджет тапшылығын қаржыландыру үшін елдегі орталык банктің ссудалық
қорын пайдалануды тоқтатып, бұл мәселелерді мемлекеттік займдарды,
облигациялар және басқа міндеттемелерді айналысқа шығару арқылы шешу

бағалы қағаздарға инвестициялануы мүмкін шаруашылық жүргізуші

субъектілер мен халықтың ақшалай табыстарының тұрақты өсуі
ҚАРЖЫЛАРДЫҢ ЕКІ АСПЕКТІСІ

материалдық экономикалық

Материалдық мағынада қаржылар Экономикалық категория ретінде қаржы деп,
мемлекеттің қаржы ресурстарын білдіреді, мемлекеттің ақшалай ресурстарын жоспарлы
яғни мемлекеттің меншігіндегі қолма-қол түрде қалыптастыратын және бөлетін,
және қолда жоқ ақшалардың жиынтығы сондай-ақ олардың пайдаланылуын
ретіндегі орталықтандырылған және ұйымдастыратын экономикалық
орталықтандырылмаған ақша құралдарының қатынастардың жүйесі
қорларының жиынтығы.
ҚАРЖЫ
Қолма-қол ақшалар белгілі құны көрсетілген қағаз ақша немесе тиын ақша түрінде көрініс
табады. Ал, қолда жоқ ақшалар белгілі шоттардағы жазба түріндегі ақша құралдары.

«Қаржы» категориясын материалдық мағынада және «ақша» терминімен байланыстыра қарастыра
отырып үш мағынасын көрсетуге болады.
Кең мағынада «қаржылар» «ақша» түсінігінің синонимі ретінде қарастырылады.
Тар мағынада «қаржы» терминіне мемлекеттің және заңды тұлғалардың ақша құралдары кіреді.
Қаржылар да жеке және мемлекеттік деп бөлінеді.
Арнайы мағынада қаржылар деп тек мемлекеттің ақша құралдары айтылады, яғни қаржылар
мемлекеттің ақша қорларын қалыптастыру, бөлу және пайдалануды ұйымдастыру негізіндегі ақша
айналысында пайда болатын қатынастардың жиынтығын білдіреді. Осы мағынадағы түсінік
қаржылық құқықта кеңірек пайдалынады. «Мемлекеттік қаржылар» ұйымдастыру процесінде пайда
болатын экономикалық қатынастардың жиынтығы, яғни тұрақты субъектісі мемлекет болатын қайта
бөлу сипатындағы императивтік экономикалық (ақша) қатынастарының жиынтығын білдіреді.
Мемлекеттік қаржылар жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыру және қоғамдық
мүдделерді қамтамасыз етуге бағытталады. нақты бағыты бар. жалпы мемлекеттік мүдделер,
жергілікті басқару саласында нақты міндетттерді шешуге бағытталады.
МЕМЛЕКЕТТІК ҚАРЖЫЛАРДЫҢ НЕГІЗГІ
МЕМЛЕКЕТТІК ҚАРЖЫЛАРДЫҢ НЕГІЗГІ ҚАҒИДАЛАРЫ
ҚАҒИДАЛАРЫ

заң шығару базасының бір түтастығы;

үнемділік жэне үтымдылық;

мақсатты және стратегиялық бағыттылылық;

белгіленген мақсаттарға жетудегі ғылыми
көзқарас;

қаржыларды орталықтандырылған негізде басқару;

қаржылық өкілеттіліктерді бөлу;

ашықтық жэне жариялылық;
ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІ

Қаржы жүйесі деп, мемлекеттің ақшалай қорларын қалып-
тастыру, бөлу және пайдалануды ұйымдастыру барысында пайда
болатын жэне әрқайсысы белгілі бір қаржылық- 2 құқылық
институттардың материалдық көрінісі (қорлары) болып
табылатын қаржылық-экономикалық институттардың
жиынтығын айтамыз. Ал қаржылық - экономикалық институттар
дегеніміз, мемлекеттің ақша қорларын қалыптастыру, бөлу және
пайдалануды үйым- дастыру барысында пайда болатын
экономикалық қатынастардың жиынтығы. Ақша қорлары
дегеніміз нормативтік-қүқықтық негізі бар, мақсатты,
салыстырмалы өз бетінше эрекет ететін салыстырмалы
оқшауланған қаржы ресурстары (ақша қүралдары).
МЕМЛЕКЕТТІҢ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІН МАТЕРИАЛДЫҚ
МАҒЫНАСЫ
Материалдық мағынадағы мемлекеттің қаржы жүйесі деп ақша қорларының (орталықтандырылған және
орталықтандырылмаған) жиынтығын айтамыз:
1) қаржы ресурстарының орталықтандырылған жалпы мемлекеттік қоры;
2) әкімшілік-аумақтық бірліктердің орталықтандырылған ақша қорлары;
3) мемлекеттік бюджеттен тыс қорлар; мемлекеттің орталықтандырылған қарыз беру қоры;
4) мемлекеттік сақтандыру қоры;
5) мемлекеттік үйымдар мен мемлекеттік мекемелердің орталықтандырылмаған ақша қорлары.

Материалдық мағынадағы мемлекеттің қаржы жүйесі деп қаржы экономикалық институттардың жиынтығын
айтамыз. ¥йымдастырушылық мағынадағы мемлекеттің қаржы жүйесі қоғамдық қаржы қатынастарының
қозғалысын қамтамасыз ететін мемлекеттің қаржы мекемелерінің жиынтығын білдіреді: Қаржы министрлігі
жэне оның аумақтық бөлімдері; салық органдары; Үлттық банк жэне оның аумақтық бөлімдері.
МЕМЛЕКЕТТІҢ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІНІҢ НЕГІЗГІ
ФУНКЦИЯЛАРЫ

үйымдастыру
реттеу функциясы
функциясы

жоспарлау ынталандыру бақылау
функциясы функциясы функциясы
МЕМЛЕКЕТТІҢ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІНІҢ АЯСЫ
мемлекеттік қаржылар (бюджеттік жүйе, бюджеттен тыс мақсатты қорлар);
мемлекеттік сақтандыру қорларының қаржылары;
мемлекеттік банктердің қаржылары;
мемлекеттік үйымдар мен мемлекеттік мекемелердің қаржылар;
корпоративті қаржылар (жеке қаржылар);
коммерциялық жэне коммерциялық емес үйымдар мен кэсіпорындардың қаржылары;
сақтандыру үйымдарының қаржылары;
банктердің қаржылары;
мемлекеттік емес арнайы қорлардың қаржылары;
түрғылықты халықтың қаржылары (үй шаруашылықтарының ақша қатынастары).
Мемлекеттің қаржылық қызметі қаржылық қызмет барысында ақша қоралдарының мемлекеттік қорларын
жоспарлы жэне мақсатты бағытталған қалыптастыру, бөлу жэне пайдалануды ұйымдастыру жүзеге асырылады.
Мемлекеттің қаржылық қызметі - мемлекеттің ақша қорла- рын қалыптастыру, бөлу жэне пайдалануды
ұйымдастыруға бағытталғын қаржы, несие, салық жэне басқа да уэкілетті мемлекеттік органдардың жоспарлы,
мақсатты бағытталған қызметі.
МЕМЛЕКЕТТІК ҚАРЖЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ
мемлекеттің ақша қорларын қалыптастыру, мемлекеттік қаржы ресурстарын бөлу, мемлекеттік қаржы
МАЗМҰНДЫҚ
ресурстарын ФУНКЦИЯЛАРЫНЫҢ БАҒЫТТАРЫ
пайдалануды ұйымдастыру;
мемлекеттің ақша қорларын қалыптастыру, бөлу жэне пайдалануды ұйымдастыруға мемлекеттік қаржылық
бақылау жүргізу;
елдегі ақша инфрақұрылымын қалыптастыру жэне дұрыс эрекет етуін қамтамасыз ету;
ақша жэне бағалы қағаздардың эмиссиясы;
мемлекеттің қаржылық, несие жэне салық органдарын қалыптастыру;
мемлекеттің қаржылық қызметі саласында мемлекеттік органдардың қаржылық құзыреттерін анықтау, қаржы
заңдылықтарын бұзғаны үшін заңды жауапкершілікті белгілеу;
мемлекеттік қаржыларды қалпына келтіру; банк жэне қаржы жүйесіннің қызметтерін қалпына келтіру;
әкімшілік- аумақтық бірліктердің қаржылық- экономикалық дербестігін жэне жауапкершілігін көтеру,
мемлекетің алтын валюталық қорларын арттыру жэне капиталдың шетелге кетуін азайту;
ішкі жэне сыртқы қарыз алуларды инвентаризациялау; жекешелендіру жобаларын, инвестициялық
бағдарламаларды, қаржы ағымдарын басқару саласында мемлекеттік реттеуді күшейту;
шетел валюталарына шаққанда теңгенің құнын жоғарылату; орталық жэне жергілікті басқару органдары
ҚАРЖЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ
1) елдегі ақша инфрқұрылымын қалыптастыру және дұрыс әрекет етуін қамтамасыз ету
2) өз қызметтерінің жүзеге асуын және өзін-өзі қамтамасыз ету үшін ақша құралдарын табу
3) қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық процестерге ақшаның көмегімен әсер ету.
Қаржылық қызметтің әдістері
Мемлекеттің қаржылық қызмет белгілі бір өдістерді қолдану арқылы жүзеге асырылады. Қаржылық
қызметтің эдістері, қаржы жүйесінің қүрамына кіретін ақша қорларын қалыптастыру, бөлу жэне
пайдалануды үйымдастыру кезінде мемлекет жүзеге асыратын нақтылы жолдар мен тэсілдер.
Қаржылық қызметтің эдістеріне мыналар жатады: ақша қорларын қалыптастыру эдістері; ақша
қорларын бөлу эдістері; ақша қорларын пайдалануды үйымдастыру эдістері.
Мемлекеттік қаржылық қызметінің негізгі қағидалары: қоғамдық қажеттіліктері жэне мүдделерінің
басымдылығы; қоғамға есептілік жэне қоғамның бақылауы; ашықтық жэне жариялылық; заңдылық;
мақсатқа жетуде ғылыми тэсілдерді қолдану; қаржы ресурстарын пайдаланудағы үнемділік,
үтымдылық жэне тиімділік; нормативтілік жэне жоспарлылық; стратегиялық мақсаттарды есепке алу;
қаржылық өкілеттіктерді бөлу
АҚША ҚОРЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕРІ

ақша қаражаттарын ерікті бірақ қайтарымсыз
ақша қаражаттарын еріксіз
түрде жұмылдыру (өз еркімен, ақысыз, тегін
бірақ қайтарылатын түрде алу.
түрде). Мысалы, азаматтардың және заңды
ақша қаражаттарын иелерінен Мысалы, кәсіпорындар мен
үйымдардың әртүрлі қорлар арқылы мемлекетке
еріксіз және қайтарымсыз ұйымдардың балансындағы өз
өз ақшаларын берулері, сондай-ақ
түрде алу. Мысалы, салықтар каражаттарын міндетті түрде
қайырымдылық көрсетулері. ақша қаражаттарын
және басқа міндетті төлем; банк мекемелерінде сақтаулары
ерікті және қайтарылатын түрде жүмылдыру.
(көбінесе ссуда беру көзі
Мысалы, бюджет кірістерінің түсім көзі болып
ретінде қолданылады).
есептелінетін мемлекеттік заемдар;

жинақ (халықтық) эмиссия, айналымға жаңадан
мемлекеттік мүлікті
банкілерінде сақталатын, ақша немесе бағалы қағаздар
пайдаланудан түсетін ақша
қарыз (ссуда) беру көзі болып мемлекеттік қызмет көрсету шығару, яғни мемлекеттің
қүралдарын мемлекеттің
табылатын халықтың ақшалай негізінде ақша қүралдарын шыгындарының орнын
кірісіне айналдыру
салымдары; халықаралық тарту (мемлекеттік баж); толтыру (мұқтаждықтарын
(мемлекеттің шаруашылық
несие (кредит) негізінде ақша өтеу) мақсатында айналымға
қызметі);
қаражаттарын жүмылдыру; қосымша ақшалар шығару.
АҚША ҚОРЛАРЫН БӨЛУДІҢ НЕГІЗГІ ӘДІСТЕРІ:
Қаржыландыру, белгілі бір қордан ақша қаражаттарын мерзімсіз, ақысыз негізде,
біржолата беру.
Дотация - өз қаражаттары жеткіліксіз болған жағдайда көмек ретінде орнын толтыру
мақсатында бөлінеді.
Субвенция - белгілі мақсатты жүзеге асыру үшін бюджеттен төмен тұрған бюджетке ақша
қүралдарының бөлінуі.
Субсидия - белгілі мақсатты жүзеге асыру үшін мемлекет- тік ақша қорынан заңды жэне жеке
тұлғаларға ақша құралдарының бөлінуі.
Кредиттеу (несиелеу), яғни белгілі бір қордан ақша қаражаттарын қайтарып алу
шартымен, ақылы түрде пайдалануға беру.
Мемлекеттің өзінің қаржылық міндеттемелерін орындауы. (мемлекеттің ішкі және
сыртқы қарыздарын өтеуі)
АҚША ҚОРЛАРЫН ПАЙДАЛАНУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
ӘДІСТЕРІ.
ақша қорларының мақсатын анықтау;

мемлекеттік ақша қорларынан алынған қаражаттарды пайдалану тәртібін

белгілеу;

бөлінетін ақша қаражаттарының қаржылық нормативтері мен шектерін белгілеу;

мемлекеттік кәсіпорындардың кірістерін бөлу нормативтері мен тәртібін белгілеу;

ақша қаражаттарын пайдалануды жоспарлауды жүзеге асыру;

ақша қорларының пайдаланылуына бақылау жүргізу.

Ұқсас жұмыстар

Қаржы нарығы

Қаржы нарығының міндеттері

Қаржы делдалдары

Қаржы нарығының құрылымы

Бағалы қағаздар нарығын реттеу

Сақтандыру жүйесінің теориялық негіздері

Бағалы қағаздар нарығының іргелі талдау

Бағалы қағаздар нарығы, оның қызметі және құрылымы

Әлемдік бағалы қағаздар нарығы

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР

Пәндер