ӘЛЕУМЕТТІК ДЕВИАЦИЯ

Презентация қосу

ӘЛЕУМЕТТІК ДЕВИАЦИЯ
ДЕВИАНТТЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ
ТЕРМИНІ
Девиантты мінез-құлық ( лат. deviatio - ауытқу) -
жалпыға ортақ ережелерден ауытқитын әлеуметтік іс-
әрекет, осы ережелерді бұзатын адамдар мен әлеуметтік
топтардың қылықтары; қабылданған құқықтық немесе
моральдық нормаларды бұзған адамның мінез-кұлқы.
Кең мағынасында девиантты мінез-құлық кез келген
әлеуметтік ережелерден (мысалы, оның ішінде
жағымды: батырлық, аса еңбек-қорлық, альтруизм, өзін
құрбан ету, аса үлкен рөл ойнау, жетістіктермен қатар,
жағымсыз: қылмыс, қоғамдық тәртіпті бұзу,
адамгершілік ережелерін, дәстүрді, әдет-ғұрыптарды
аттап өту, өзіне-өзі қол жұмсау және т.б.) ауыт-
қушылықты білдіреді.
ДЕВИАНТТЫ МІНЕЗ ҚҰЛЫҚҚА
ТҰЖЫРЫМДАМА
Эмиль Дюркгеймнің Роберт Мертонның
тұжырымдамасы анықтамасы
“Девиантты мінез-құлыққа жауап “Девиантты мінез-құлық әлеуметтік
ретінде қоғам немесе әлеуметтік топ өмірді ыдыратып, әлеуметтік аномияға
арнайы әлеуметтік санкциялар әкеп соқтырады. Ол конформизмге
қолданып, өз мүшелерін ондай қарама-қарсы. Девиантты мінез-құлық
қылықтары үшін жазалайды.” әлеуметтік себептері қоғамның мәдени
құндылықтары мен оларға қол жеткізудің
Әлеуметтенудегі девиантты мінез- әлеуметтік қолдау тапқан құралдарының
құлық тұжырымдамасын арасындағы алшақтықта әлеуметтік
қалыптастырған француз құндылықтардың, ережелердің,
әлеументтанушысы Эмиль Дюркгейм. қатынастардың әлсіздігі мен қарама-
Ол әлеуметтік девиацияны түсіндіру қайшылықтығында.”
үшін аномия тұжырымдамасын Роберт Мертон мінез-құлық
ұсынды. ауытқушылығының себебін қоғамның
«Аномия» термині француз тілінен мәдени мақсаттары мен оған жетудің
аударғанда ұжымның, заңның әлеуметтік мақұлданған жолдарының
болмауы. арасындағы үйлеспеушілік деп түсіндіреді.
Девиантты мінез-
құдақтың сыртқы
физикалық жағдайлары

Климаттық

Экологиялық

Геофизикалық
ӘЛЕУМЕТТІК ОРТА ӘСЕРІ
Девиантты мінез-құлықтың қалыптасуына әлеуметтік орта
әсерлері де өз ықпалын тигізеді:
қоғамдық үрдістер (әлеуметтік-экономикалық жағдай,
мемлекеттік саясат, салт-дәстүр,бұқаралық ақпарат
құралдары, т.б.);
тұлға бар әлеуметтік топ

мінездемесі (этикалық құрылым, әлеуметтік мәртебе,
референтті топ,);
микроәлеуметтік орта (отбасының өмір стилі және
деңгейлері, отбасындағы өзарақарым-қатынас типі,
отбасындағы тәрбие стилі, достар, басқа да маңызды
адамдар).
ДЕВИАЦИЯ ТИПТЕРІ
Девиантты мінез- Делинквентті Криминалды
құлық мінез-құлық мінез-құлық

Әлеуметтік нормалар Ол заң бұзушылықпен Заң бұзушылық болып
мен ережелерге сәйкес ерекшелінеді табылады. Балалар сот
келмейтін мінез- үкімі арқылы жасаған
құлықты айтады. Ол қылмысының
ауытқыған мінез- ауырлығына
құлықтың бір түрі. байланысты
Кейбір әдебиеттерде жазаланады.
бұл типті
«антидисциплиналық»
деп те атайды.
ДЕВИАНТТЫ МЕН
ДЕЛИНКВЕНТТІ МІНЕЗ ҚҰЛЫҚ
Девиантты мінез-құлықтың Делинквентті мінез-
көрсеткіштеріне: құлықтың мынадай типтері
1. Агрессия бар:
2. Демонстрация 1. Агрессивті-зорлаушылық
3. Оқудан, еңбектен бет бұру мінез-құлық. Жеке тұлғаға
4. Үйден кету көрсетілетін дөрекілік,
5. Алкоголизм
төбелес, күйдіріп-
жандыру және т.Б.
6. Наркомания
2. Ашкөздік мінез-
7. Қоғамға жат қылықтар
құлық. Пайдакүнемдікке
8. Жыныстық жат мінез-
байланысты жат мінез-
құлық
құлық.
9. Суицид т.Б. Жатады.
3. Наша сату және тарату.
ПАТОЛОГИЯ БОЛЫП ТАБЫЛАТЫН
ДЕВИАЦИЯНЫҢ НЕГАТИВТІ
ФОРМАЛАРЫ
Әлеуметтік патология болып табылатын формаларға
мыналар жатады:
I. Алкоголизм
II. Токсикомания

III. Нашақорлық

IV. Жезөкшелік

V. Суицид
VI. Заң бұзушылық

VII. Қылмыскерлік.

Олар жалпы қоғамға, айналадағы адамдарға және ең
бірінші өздеріне үлкен зиян келтіреді
ДЕВИАНТТЫ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚТЫҢ
ПАЙДА БОЛУЫ
Девиацияны зерттеуші көптеген ғалымдар девиантты мінез-құлықтың пайда
болу факторларын түрліше түсіндіреді.
Біріншілері оларды екі үлкен топқа ішкі және сыртқы факторлар деп бөлсе,
екіншілері оларды бөлмей:
жанұяда берекенің болмауы;

ата-ананың «ерекше» қамқарлығы;

тәрбие берудегі кемшіліктер;

өмірде кездесетін қиыншылықтар мен күйзелістерді жеңе алмау;

өмірлік дағдының болмауы, айналысындағы адамдармен, құрбыларымен

жарасымды қатынасқа түсе алмауы;
сырттан келген қысымға төтеп бере алмау, өз бетінше шешім қабылдай

алмау, сынаушылық ойды дамыта алмау;
психоактивті заттарды жиі пайдалануы;

агрессиялық жарнаманың ықпалды болуы;

мектептерде психологиялық көмек көрсету қызметінің нашар дамуы;

балалар мен жасөспірімдердің бос уақытының проблемалары
ДЕВИАНТТЫ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚТЫҢ
ПАЙДА БОЛУЫНЫҢ ТАҒЫ БІР
КӨЗҚАРАСЫ
Оларды негізгі бес факторға бөліп қарастырады. Оларды жекеше қарастыратын
болсақ:
1. Биологиялық факторлар – баланың әлеуметтік бейімделуіне кедергі
жасайтынфизиологиялық және анатомиялық жағымсыз ерекшеліктер. Оларға мыналар
жатады:
oҰрпақтан-ұрпаққа берілетін немесе ананың жүкті болғанда дұрыс тамақтанбауы, арақ-
шарап, нашақорлы заттарды пайдалануы, темекі тартуы, ананың физикалық,
психикалық т.Б. Сырқаттары себеп болатын генетикалық факторлар: ақыл-ой
дамуының бұзылуы, есту, көру кемшіліктері, жүйке жүйесінің зақымдауынан пайда
болған денедегі кемшіліктер.
oПсихофизиологиялық факторлар: психофизиологиялық күш, дау-жанжал, келіспеушілік
жағдайлар, адам организмдеріне кері әсер ететін, қоршаған ортаның химиялық құрамы,
соматикалық, аллергиялық, токсикалық ауруларға душар ететін энергетикалық
технологияның жаңа түрлері;
oФизиологиялық факторлар: сөйлеу дефекттері, адам бойындағы соматикалық
кемшіліктер.
Бұлардың бәрі адамның қоршаған ортаға, жеке адамдарға деген жағымсыз қарым-
қатынасын тудырады, ал балалар болса, өзіндік сезім мен танымдық деңгейіне
байланысты, құрбы-құрдастары арасында, ұжымда еркін сезіне алмайды, қатынасы
2. Психологиялық факторлар. Бұған баладағы психопатологиялар мен
мінездегі кейбір қасиеттердің басым болуы т.Б. Жатады. Бұл
ауытқушылықтар жүйелік-психикалық ауруларда, психопатияда,
неврастенияда т.Б. Көрінеді. Акцентуациялық сипаттағы мінезді балалар
өте ашушаң, дөрекі болады. Оларға міндетті түрде әлеуметтік-
медициналық реабилитация, сонымен қоса, арнайы ұйымдастырылған
тәрбиелік жұмыстар жүргізу керек. Баланың әрбір даму сатысында,
олардың психикалық қасиеттері, тұлғалық және мінездегі ерекшеліктері
қалыптасып, дамып отырады. Бала даму барысында әлеуметтік ортаға
бейімделуі немесе керісінше бейімделмей, жатсынып кетуі мүмкін. Егер,
балаға ата-ананың жылуы, махаббаты, ықыласы жетіспесе, онда, ол ата-
анасынан шеттеніп кетеді. Шеттену - невротикалық реакциялар, қоршаған
ортамен қатынастың бұзылуы, сезімдік (эмоциалық) тепе-теңсіздік және
суықтық, ашуланшақтық, психикалық аурулар және психологиялық
патологиялар сияқты жағымсыз мінез-құлықтың пайда болуына жол
ашады. Егер, балада адамгершілік құндылықтар қалыптаспаса, онда,
олпайдакүнемдік, қанағатсыздық, зорлаушылық, дөрекілік т.Б. Сияқты
жағымсыз қасиеттерге бейім тұрады.
3. Әлеуметтік-педагогикалық факторлар. Олар мектептік, отбасылық,
қоғамдық тәрбиедегі кемшіліктердің нәтижесінде, баланың оқудағы
үлгермеушілігіне байланысты. Мұндай балалар көбінесе мектепке
дайындығы жоқ, үйге берілген оқу тапсырмаларына және бағаларға
парықсыз қарайтындар. Бұның бәрі баланың оқудағы бейімсіздігін
көрсетеді. Оқушының оқудағы бейімсіздігінің (дезадаптация) қалыптасуы
мынадай сатылардан өтеді:
• оқудағы декомпенсация – баланың жалпы мектепке деген қызығушылығы
жоғары, бірақ бір немесе бірнеше пәнді оқуда қиыншылықтарға тап
болуынан;
• мектептік бейімсіздік (дезадаптация) – бала сабаққа үлгермеуімен қатар,
оның мінез-құлқы өзгеріп, мұғалімдермен, сыныптастарымен қарым-
қатынасы бұзылып, сабақтан қалуы көбейеді немесе мектептен біртіндеп
қол үзе бастайды;
• әлеуметтік бейімсіздік – баланың оқуға, мектепке, ұжымға деген
қызығушылығы жойылады, асоциалдық топтармен араласып, алкогольге,
нашақорлыққа қызыға бастайды;
• криминалдылық – кейбір отбасындағы әлеуметтік жағдайдың өте төмен
болуы, балаларды да өз ортасындағы әлеуметтік теңсіздікке әкеледі, ал
мектеп оқушысы, жасы жетпегендіктен жұмыс істей алмайды, содан барып
олар қылмысты іс-әрекеттрмен айналыса бастайды.
Баланың психоәлеуметтік дамуындағы ауытқушылықтардың негізгі
факторы - ата-ана. Баланың бойындағы асоциалды мінез-құлықты
қалыптастыратын отбасы қатынасының бірнеше жағымсыз стилдері бар:
• дисгармонды стиль - бір жағынан ата-ана баланың барлық тілектерін
орындайды, үлкен қамқорлық жасайды, екінші жағынан конфликті
жағдайларға баланы итермелейді;
• тұрақсыз, конфликті стиль – толық емес отбасындағы, ажырасу
кезіндегі, ата-ана мен балалар бөлек тұрған жағдайдағы тәлім-тәрбиелік
кемшіліктерден туындайды;
• асоциалды стиль - ата-ананың арақ ішуі, нашақор заттарды пайдалануы,
криминалды іс-әрекет, аморальді өмір сүру жағдайы, отбасылық
қаттыгездік, зорлаушылық жатады.
Балаға көрсетілген қатыгездік қатынасқа жататындар: қинаушылық,
физикалық, эмоционалды, жыныстық зорлық-зомбылық. Қатыгездік үйде,
далада, мектепте, балалар үйлерінде, ауруханада көрсетілуі мүмкін. Мұндай
іс-әрекетке душар болған балалар қалыпты түрде даму көрмей, қоршаған
ортаға бейімделе алмай қалады. Зерттеулерге қарағанда, зорлық-
зомбылықты көп көрген балалар өскенде зорлаушы рөлінде болуды
қалайды.
4. Әлеуметтік-экономикалық факторлар. Әлеуметтің теңсіздігі, қоғамның
кедей және бай болып бөлінуі, жұрттың кедейленуі, жұмыссыздық,
инфляция, әлеуметтік кернеу, т.б.
5. Моралді-этикалық факторлар. Қазіргі қоғамның адамгершілік
қасиеттерінің деңгейі төмен болуы, рухани құндылықтардың
бұзылуы. Девиантты мінез-құлықты балаларды түзету күрделі әрі қиын
әрі ұзақ процесс. Оны іске асыруда көп шыдамдылық пен белсенділік қажет.
Қазіргі, осы саладағы әлеуметтік, педагогикалық талаптар мен жүзеге
асырылып жатқан тәжірибелер негізінде, бұл саладағы тәрбие міндеттерін
жүзеге асыруда мынадай шарттарды орындау қажеттігі туады:
• балаға ілтипатпен, ізгі тілектестікпен қарау;
• оның жағымды қасиеттеріне сүйену;
• оның адамгершілік күшіне, потенциалды мүмкіндіктеріне сену;
• оқушыларды салауатты өмір салтын қалыптастыру үшін жасалған
жалпы білім беретін бағдарламаларды тиімді пайдалану;
• салауатты өмір салтын қалыптастыруға, қауіпсіз тіршілік етуге
бағытталған тәрбиелік бағдарламаларды ұштастыра пайдалану;
• девиантты мінезге ие балалардың білім алуы мен бос уақытын пайдалы
іс-әрекеттермен өткізу жолдарын қарастыратын жаңа кешенді
бағдарламалар құру;
ҚОРЫТЫНДЫ
Девиантты мінез-құлықты балалармен тәрбиелік жұмыстарын
жүргізуде римдік философ сенеканың: «әрбір адам өмірінің тек
кейбір жақтарын ойлап талдайды, бірақ ешкім жалпы өмір
туралы ойланбайды» деген ой-пікіріне сүйене отырып,
девиацияға коррекция жасаушы әрбір маман ұстаз, баланың тек
кейбір мінездік кемшіліктерін түзетіп қана қоймай, оларды,
қоғамдық өмірдің талаптарымен ұштасқан дұрыс қарым-қатынас
жолына қайтып әкеліп, ары қарай қалыптаса дамуына,
әлеуметтенуіне көмектесуі қажет. Бұл педагогикалық іс-әрекеттер
мазмұны, қоғам өмірінде бекіген адамгершілік қадір-қасиеттер
мәнімен, талаптарымен тікелей байланыстыра, адамдар
арасындағы қарым-қатынастар (достық, жолдастық, туыстық,
сүйіспеншілік, махаббат т.Б.) Нормаларымен ұштастырыла
жүзеге асырылғанда, балалар бойында девиантты мінез-
құлықтың өріс алмауына және оларды мектеп қабырғасынан
бастап әлеуметтендіруге мүмкідік жасалады.

Ұқсас жұмыстар

Девиация мен әлеуметтік бақылау

Девиантты мінез - құлық әлеуметтенуі

Девиация түсінігі

Девиантты мінез құлық әлеуметтануы

Девиацияның формалары

Девиантты мінез - құлықтың қалыптасу кезеңдері

ӘЛЕУМЕТТІК НОРМАЛАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ

Девиантты мінез - құлық ұғымы

Девиантты мінез - құлық

Онтогенез эмбрионизациясы

Пәндер