ШЫҒЫНДАРДЫ БАСҚАРУ ЖӘНЕ ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫ

Презентация қосу

ШЫҒЫНДАРДЫ БАСҚАРУ
ЖӘНЕ ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫ

Орындаған:
Тексерген:
Шығындар

Өндірістік факторларды пайдалану ең алдымен
шығындарды есепке алумен тікелей байланысты.
Кәсіпорын шығындары - өнім өндіру және оны сату
мақсатында пайдаланылатын өндірістік факторлардың
ақшалай көрінісі.
Нарықтық экономикадағы шығындар:
- айқын (бухгалтерлік);
- жүктеме (арттыру);
- қайтпайтын шығындар болып бөлінеді.
Бухгалтерлік басқару есебінің мақсаты басқару шешімдерін,
яғни келешекке арналған шешімдерді қабылдауға қажетті ішкі
пайдаланушылар үшін ақпаратты дайындау болып табылады.

Бұл үшін мынадай шығындар бөліп көрсетеді:

• өзгермелі, тұрақты, шартты-тұрақты – өндіріс (сату) көлемінің
өзгеру әсеріне байланысты;
• бағалауда есепке қабылданатын және қабылданбайтын шығындар;
• қайтарымсыз шығындар (өткен кезең шығындары);
• жүктелген шығындар (немесе кәсіпорынның пайдалана алмаған
пайдасы);
• жоспарланатын және жоспарланбайтын шығындар;
• өсетін және шекті шығындар мен кірістер.
Кәсіпорын шығындарының түрлері
Өндірістік шығындарды тұрақты және өзгермелі деп те бөледі
Тұрақты шығындар - Өзгермелі шығындар
өндірістік факторларды өнімдерді өндіру
пайдалануға байланысты процесінде оның көлеміне
тікелей шығындар. байланысты өзгеріп
отырады.

- жұмысшылардың еңбек ақы
- кәсіпорынның штаттық төлемдері;
жұмысшыларының жалақылары; - материалдық өнімдер мен
қызметтер құрамы;
- үй – жай жалдауға - энергия отын;
жұмсалған шығындар. - басқа да жұмсалған шығындар
жатады.
Тұрақты және өзгермелі шығындар

Тұрақты және өзгермелі шығындар кәсіпорынның іс -
әрекеттерінің уақыт аралықтарына қарай қысқа және ұзақ мерзімді
болып екіге бөлінеді.
Қысқа мерзімді өндіріс шығындары кәсіпорынның өндірістік
қуаттылығын өзгерте алмайды. Бұл тек материалдық және
еңбек қорларын арттырады немесе төмендетеді, сондай – ақ
өнім шығындары көлемін соншалықты шамада өзгертеді. Осы
кезеңде шығарылған өнім өзгермелі шығынға байланысты
болады, тұрақты шығынның шамасы сол қалпында қалады .
Ұзақ мерзімді кезеңдерде кәсіпорынның барлық өндірістік
қуатын пайдаланудың маңызы зор.
•Тұрақты (FC) және •Өнім өндіруде өнімді бір
өзгермелі шығындардың өлшемге арттыруға
(VC) сомасы жалпы немесе байланысты, қосымша
барлық шығындарды шығындар шекті шығындар
көрсетеді және осылайша деп аталады. Q - өнім
белгіленеді өндірудің арту көлемі.

ТС = FC + VC Мс= ∆VC/∆Q
Тиімді және тиімсіз шығындар

Тиімді шығындарға өнімділігі жоғары шығындарды
жатқызуға болады, шығындарды жұмсау нәтижесінде
жоғары табысқа қол жеткізілсе, шығындар тиімді.
Тиімсіз шығындар, оларды жұмсау нәтижесінде
табыс алынбайды, сондықтан өнім өндірілмейді. Көп
жағдайда, тиімсіз шығындарға өндірістегі жоғатулар
жатады. Оларға өндірістегі ақаулардан, тоқтаулар мен
тауарлық-материалдық құндылықтардың
жетіспеушілігі мен бұзылуынан болған жоғалтуларды
жатқызуға болады.
Өндірістік шығындардың жіктелуі
Жіктелу белгілері Жіктелу белгілері Шығындардың мазмұны
бойынша шығындар
Экономикалық мазмұны Шығын сметасы Тұтынылған қорлардың жалпы көлемі

Калькуляция Белгілі бір түрінде
Өндіріс процесіне қатысу Негізгі Дайындалатындарды орындаудағы технологиялық процеспен
деңгейі байланысты (материалдар, жалақы және т.б шығындар)

Үстеме Өндірісті басқару процесімен байланысты (жалпы
зауыттық, жалпы цезтық шығындар және т.б)

Өнімнің жекелеген Тікелей Өнім дайындауға тікелей қатысты (шикізат, т.б) шығындар,
түрлеріндегі өзіндік құнды негізгі жұмысшылардың жалақылары т.б.
есептеу әдістері

Жанама Кәсіпорынның, цехтардың жұмысына байланысты: өзіндік
құнға жанама түрде қатысты
Шығын құрамы Қарапайым Бір ғана экономикалық элементтен тұрады (шикізат,
материал, жалақы)
Кешенді Бірдей бірнеше экономикалық элементтерден тұрады.

Өндіріс көлеміне тәуелді Шартты өзгермелі Өндіріс көлемінің өзгеруіне тікелей тәуелді де табылады
Шартты тұрақты Өндіріс көлемінің өзгеруінде белгісіз деңгейде болады немесе
еш әсер етпеді
Шығындарды басқару

Шығындарды басқару — бұл кәсіпорынның ресурстарын
тиімді қолдану, өндіріс процесінің барлық кезеңдерінде
ресурстарды үнемдеу және олардан болатын пайданы
максимизациялау. Ол тек қана шығындарды азайтуды
көздемейді, себебі басқарудың барлық элементтеріне тарайды.
Шығындарды басқару арқылы кәсіпорын жоғары экономикалық
нәтижелерге қол жеткізеді .
Шығындарды басқару құралы болып кәсіпорын
шығындарының барлық көптүрлілігі табылады. Шығындарды
басқару объектісі болып ұйымның өзіндік шығындары, олардың
құрылу және азаю процесі табылады. Ал шығындарды басқару
субъектісі болып өндіріс бөлімшелері, басшылар және ұйым
мамандары, яғни басқару жүйесі табылады.
Шығындарды басқару жүйесін құрудың мақсаты

Сонымен қатар, пайда
Пайданы максималдау табудың негізгі факторлық
арқылы қаржылық нәтижеге желісі түпкілікті зерттеледі:
қол жеткізу. шығындар — өндіріс көлемі
— пайда.

Қазіргі таңдағы шарттарға байланысты шығындарды
басқару жүйесін құрудың негізгі мақсаты — ең тиімді
тәсілмен баға анықтауында, сатып алушы сол бағаны
белгілі бір тауар түрі мен қызмет үшін төлеуге келісуі
қажет.
Шығындарды басқарудың функциялары

өндіріс шығындарын болжау, жоспарлау, нормалау және
есептеу, өзіндік құнды калькуляциялау, инвестициялық қызмет пен
капитал салымдарына деген шектелген (ұзақ мерзімді) шығындарды
жоспарлау және есептеу;
шығындарды әр түрлі бағыттары, сегменттері, өнімдері мен
бөлімшелері бойынша, көрсеткіш динамикасы, шығындар сметасы
мен нормадан ауытқуы бойынша бақылау және талдау;
белгілі бір шаруашылық қызметті басқаруда қолдану үшін,
қызметті бақылау мен персоналды ынталандыру үшін ішкі сандық
және сапалық ақпаратты қалыптастыру;
кәсіпорынның өндіріс процесінің барлық кезеңдері мен барлық
өндірістік бөлімшелерінде шығындарды азайту резервтерін анықтау.
Шығындарды басқарудың негізгі функциялары

Шығындарды басқарудың негізгі функциялары болжау
және жоспарлау, есептеу, бақылау (маниторинг),
реттеу және координациялау, сонымен қатар, талдау
болып табылады.
Шығындарды бақару жүйесінің негізгі элементтері
болып шығындарды басқару объектілері (бұл
шығындардың деңгейі, құрамы мен құрылымы) мен
шығындарды басқару технологиясы (шығындардың
нақты көрсеткіштерінің жоспарлыдан ауытқуын анықтау
үшін қажетті шараларды жүзеге асыру) табылады.
Шығындарды басқарудың маңызды міндеттері

өнімнің (жұмыс, қызмет)
бір бірлігіне деген
шығындарды нормалау шығынды есептеу —
өнімнің өзіндік құнын
әдісін таңдау; калькуляциялау; шығындарды
бақылаудың және басқарудың негізгі
шығындардың функциялары арқылы
өзгеруінің техникалық анықтау;
тәсілдері мен құралын
анықтау; өндіріс процесін, ассортименттік
кәсіпорынның барлық және баға саясатынын
өндірістік қалыптастыруды, инвестициялау
бөлімшелерінде және нұсқасын таңдауды, өнім өтімі
өндіріс процесінің мен өндіріс көлемін болжауды
барлық кезеңдерінде жетілдіру бойынша
шығындарды төмендету
қорларын іздеу; басқарушылық шешімдерін
қабылдау мақсатында
шығындарды талдауды жүргізу.
шаруашылық шешімдер
қабылдау барысында шығындарды жекелеген
шығындарды бағалауға құрылымдық
көмектесетін ақпараттық кәсіпорын қызметінің бөлімшелері бойынша
базаны дайындау; тиімділігін арттыру; есептеу;
Жалақы төлеуге, өнімдерді сатуға және өндірісті
одан әрі дамыту қажетіне жұмсалған шығындар
кәсіпорынның айқын шығындары деп аталады,
қаржылық есеп беру негізінде есептелінетін
болғандықтан, оларды бухгалтерлік шығындар деп
те атайды. Барлық айқын шығындардың
жиынтығы өнімнің өзіндік құныны құрайды, ал
өнімнің өзіндік құны мен тауарларды сату
бағаларының арасындағы айырма пайда болып
есептелінеді.

Қандай да бір өндіріс факторын пайдалануға, өлшемдерге,
оларды баламалы пайдалануды жақсартуға жасалған шығындар
жүктеу шығындары деп аталады.
Өнімнің өзіндік құны
Өнімнің өзіндік құны

Кәсіпорын жұмысы тиімділігінің аса маңызды көрсеткіші оның
өндірген өнімінің өзіндік құны мен өндіріс рентабельділігі болып
табылады.
Кәсіпорынның өнім өндіру мен оны өткізуге жұмсаған шығындарының
ақшалай көрінісі өнімнің өзіндік құнын құрайды. Ол - өнімді өндіріп,
өткізудің кәсіпорынға қаншаға түсетінін көрсетеді.
Өнімнің өзіндік құнын үнемі кемітіп отыру шаруашылықтың
заңдылығы болып табылады.
Өндіріс көлемі ұлғайған сайын өнімнің өзіндік құнын кеміту
жолындағы күрестің маңызы арта түседі және мұның өзі үлкен пайда
береді.
Өнімнің өзіндік құнын құрайтын
шығындардың топталуы

материалдық шығындар;

жалақы шығындары;

әлеуметтік қажеттіліктерді өтеу
аударымдары;

негізгі қорлардың амортизациясы;

басқа да шығындар.
Өнімнің өзіндік құнын құрайтын Материалдық шығындарға жататындары:
шығындар мына төмендегі элементтерге - кәсіпорын иелігіндегі өнімдерді дайындау құрамына
топталады: кіретін немесе технологиялық процесті қамтамасыз ететін және
- материалдық шығындар; буып – түю үшін дайындалатын шикізаттар мен материалдар;
- жалақы шығындары; - сатып алынған, қосымша өңдеуге және монтажға
- әлеуметтік қажеттіліктерді өтеу ұшыраған комплекті бұйымдар мен жартылай фабрикаттар;
аударымдары; - соның иелігіндегі барлық отынның түрлері;
- негізгі қорлардың амортизациясы; - сатып алынған энергияның барлық түрлері (электрлік,
- басқа да шығындар. жылу, сығылған ауа, суықтық және т.б).

Жалақы шығындары: Әлеуметтік қажеттіліктер аударымдарына:
- кәсіпорынның өнеркәсіптік - - зейнетақы қорына;
өндірістік қызметкерлерінің жалақысы; - әлеуметтік сақтандыру қорына;
- жұмысшылар мен қызметкерлерге - халықты жұмыспен қамту қорына;
өндірістің тиімділігі есебінен берілетін - медициналық сақтандыру қорына аударылатын қаржылар
сыйлықтар; жатады.
- ынталандыру немесе өтем ақы
төлемдері;
- заттай түрінде берілген өнімдердің Басқа да шығындар құрамына:
құны; - салықтар;
- жұмысшыларға келісім – - алымдар;
шарттардың орындалу қорытындылары - арнайы бюджеттен тыс қорларға аударымдар;
бойынша берілетін төлемақы; - жалға төлеу;
- басқа да төлемдер. - мүлікті міндетті сақтандыру;
- ластанған заттарды шығарып тастауға байланысты
шектелген төлемдер кіреді.

Негізгі қорлардың амортизациясы
есебіне : негізгі өндірістік қорларды толық
қалпына келтірудегі амортизациялық
аударымдардың сомасы жатады.
Өнімнің өзіндік құнын есептеп шығару тәртібі:
- шығын мақсатына, негізгі қордың мазмұнына қарай есептеу
объектілеріне бөлінеді;
- өнімнің өзіндік құны, негізгі өндіріске қызмет көрсететін көмекші және
қосалқы өндірістерге бөлінеді;
- өндірістік шығынның есептеу объектісі бойынша жалпы сомасы
анықталады;
- ауыл шаруашылығы кәсіпорындары бойынша егін шаруашылығ және
мал шаруашылығы өнімдерінің өзіндік құны жеке – жеке есептеліп
шығарылады.
Өнімнің өзіндік құнын есептеуде мына төмендегі екі бағыт сақталады:
- өзіндік құнның калькуляциясы;
- шығын сметасы.
Өзіндік құнның калькуляциясы - өнімді өндіру мен оны өткізуге, жұмыс пен
қызметке жұмсалған шығынның ақшалай мөлшерін анықтау.
Шығын сметасы – шығынның экономикалық белгілері бойынша жасалады,
бұл кәсіпорынның өнім өндіруге және оны өткізуге жұсайтын шығындарының
толық жиынтығы.
Материалдық
шығындар

Жалақы шығындары

Әлеуметтік қажеттіліктер

Негізгі қор амортизациясы
Өнімнің өзіндік құнының құрамы
Өнімдерді өндіру және оны сату шығындары

Басқа да шығындар
Жоспарлы жұмыс істеуде өнімнің өзіндік құнын есептеудің
үш әдісінің бірі қолданылады: нормативтік, параметрлік және
факторлық.
- Нормативтік әдіс қолданылғанда өндірілген өнімнің барлық
номенклатурасы, барлық өндірістік және өндірістік емес
бөлімшелер бойынша бағалық және натуралды нормалар мен
нормативтердің толық кешені болуы тиіс.
- Параметрлік әдіс өндірістік (техникалық және тағы басқа)
параметрлермен өндіріс шығындары арасында тікелей байланыс
орнату мүмкін болған жағдайда ғана қолданылады.
Сондықтан параметрлік әдіс нормативтік әдіс сияқты
кеңілеп қолданылмайды.
- Факторлар бойынша өндіріске кеткен шығындарды
есептеу әдісі едәуір аз мәліметтерді қажет етсе де
қанағаттанарлық нақты нәтиже береді. Сондай-ақ шығын
деңгейіне әсер ететін әр түрлі бағыттар мен факторлардың
ролі туралы тұжырым жасауға мүмкіндік береді.
Материалдық шығындар құрамы

Өнімдерді өндіру және оны сату шығындары

Сатып алынған материалдар, Арзан бағалы
жартылай фабрикаттар, көмекші және тез
материалдар тозатын заттар

Шикізат және
негізгі Басқа да
Отын, энергия
материалдар шығындар
Жалақы құрамы

Өнімдерді өндіру және оны сату шығындары

Жалақы сыйлық

Ынталандыру және өтемақы
төлемдері

Заттай түрінде тегін берілген
өнімдердің құны

Келісім – шарттардың
қорытындылары бойынша
төленетін жалақы

Басқа да төлемдер
Әлеуметтік қажеттіліктерді өтеу шығындары

Халықты
жұмыспен қамту
қоры Негізгі қор
Әлеуметтік амортизацияс
сақтандыру
қоры ы

Өнімдерді
өндіру және
Зейнетақы оны сату Басқа да
қоры шығындары шығындар
Өндіріс шығындарын төмендету
бағыттары
өндіріс және
еңбекті
ұйымдастыруды
ғылыми –
жетілдіру
техникалық
прогрестің
жетістіктерін
экономикалық
пайдалану
процестерді
мемлекет
тарапынан реттеу
Шығындарды жүйелі түрде төмендету – кәсіпорындардың жұмыс
істеу тиімділігін арттырудың негізгі құралы болып табылады.
Нарықтық экономика жағдайында залалды кәсіпорындарды қаржылай
қолдау қағидаға жатпайды.

Ұқсас жұмыстар

Орындалған контрактан алынған пайда есебі

Өндіріс шығындары

Шығын қозғалысын талдау және өзіндік құн мен өндіріс шығындары бойынша жоспардың негізделуін бағалау

Өндіріс процесінде қолданылатын шығындарды азайту

Өзіндік құнды талдау міндеттері

Өзіндік құнды жоспарлау және өнімді өндіру

Өндірістік шығындар есебін ұйымдастыру туралы

КӘСІПОРЫН ШЫҒЫНДАРЫН ТАЛДАУ

Өндірістік шығындар

Өнімнің өзіндік құнын төмендету, пайда, рентабельділікті арттыру әдістері

Пәндер