САЯСАТТАНУ

Презентация қосу

САЯСАТТАНУ
Саясаттану ілімі
Саясаттану - [грек, politike - мемлекетті басқару өнері, logos - сөз,
түсінік, ілім] - саясат, саяси үрдіс, саяси билік туралы ғылым.

XX г. 50 жж. саясаттану дербес ғылым саласы және оқу пәні ретінде
қалыптасты. 1948 ж. ЮНЕСКО бастауымен Саяси ғылымның
халықаралық бірлестігі құрылды.

Саяси ғылымның зерттеу объектілері:
• саяси теория;
• саяси институттар;
• саяси партиялар, топтар, қоғамдық пікір;
• халықаралық қатынастар.
Саясаттану екі сипатта

Ғылым ретінде Пән ретінде
Саясаттану ғылым ретінде саяси мәселелерден нақты білім
қоғамның саяси саласын, саяси беріп, нақты саяси шындықтың
ойдың пайда болуы мен дамуын, мәні мен дамуын, негізгі саяси
саяси жүйе, саяси қатынастар институттар, ұйымдар,
мен үрдістер, саяси сана мен қозғалыстар мен үрдістер, саяси
саяси мәдениет, халықаралық қатынастар жүйесіндегі жеке
саяси үрдісті зерттейді. тұлғаның құқықтық жағдайы
мен оның саяси өмірге қатысу
жолдарын жан-жақты ашып
көрсетеді.
Саясаттану құрамы
Саясаттану ғылым ретінде жалпы ғылыми әдістердің белгілі бір қорын
пайдаланады. Ғылыми зерттеудің қандай да бір әдістері мен
құралдарының басымдылығы саясаттанудың ғылым ретіндегі пәнінің
өзіндік ерекшелігіне байланысты.

Саясаттану әдістері

Әлеуметтанулық Жүйелеу
Салыстырмалы

Тарихи Құрылымды- бихевиористік
функционалдық
Әлеуметтанулық әдіс – саясатты қоғам өмірінің экономикалық, әлеуметтік құрылым,
мәдениет және т.б. жағдайына байланысты анықтайды.
Тарихи тәсіл – әр түрлі саяси оқиғаларды, саяси құбылыстарды мерзімі жағынан дәйекті, заманына
қарай, бұрынғы, қазіргі және болашақтың байланысын айқындап қарастырады.
Салыстырмалы әдіс – әр елдердегі саяси құбылыстарды салыстырып, олардың жалпы жақтарын
және жеке ерекшеліктерін ажыратуға мүмкіндік береді.

Жүйелеу әдісі – саяси құбылыстарды басқа күрделі құрылымның бір бөлігі ретінде қарап, оны
құрайтын элементтердін әлеуметтік өмірдегі орнын, қызметін айналадағы ортамен, басқа
құбылыстармен байланысын зерттейді.

Бихевиористік әдіс – жеке адамдар мен топтардың іс-әрекетін, белгілі бір саяси жағдайларда
адамдардың өздерін өздері қалай ұстауын талдауға негізделеді.

Құрылымдық-функционалдық әдіс – саяси институттардың, саяси қатынас¬тар субъектілерінің
қызметін сараптау жолымен саяси процестерді зерттеу әдісі. Функция арқылы құрылымдардың
әлеуметтік мәні, қоғамдық-саяси процестегі орны мен рөлі лайықты түрде анықталады.
Саясаттанудың қызметі
Ең алдымен танымдық қызметі жатады. Ол қоғамдағы оқиғаларды
танып-білуғе, олардың саяси мәнін түсінуге, болашақты болжауға
мүмкіндік береді.
Келесі қызметі - бағалау. Ол саяси құрылысқа, іс-әрекеттерге және
оқиғаларға саяси баға береді.
Саясаттану реттеушілік, басқару қызметін атқарады. Ерекшелігі -
қоғамның саяси өмірімен тығыз байланысында. Ол адамдардың саяси
өмірінде өзін-өзі ұстауына, іс-әрекетіне тікелей әсер етеді. Саяси
дамудың үрдіс, бағдарын бақылап, саясаттану қоғамдық оқиғаларды
тиімді басқару үшін нақты мәлімет береді. Болжау қызметі -
саяси зерттеулердің құндылығы саяси процестердің үрдісін айнытпай
бейнелеумен белгілі бір саяси жағдайларда озық саяси өзгерістер
жасауға бағытталған ғылыми негізделген болжаумен аяқталуы тиіс.
Саясаттанудағы өркениеттік тәсілдің пайда болуы
Әлемдік тарихты өзіндік сипат пен жеке даму динамикасына тән
жергілікті өркениеттер кезеңдерінен тұрады деп есептейтін
тұжырымға негізделеді. Саясаттанудағы өркениетті тәсіл нақты
қоғамның саяси ұйымын зерттегенде бірінші кезекте саяси
өмірдегі ұлттық-мәдени ерекшеліктерін қарастырады.
Бұл тәсілдің пайда болуы орыс ойшылы Н.Я. Данилевский (1822-
1855) еңбектерімен байланысты. Ол өзінің "Ресей және Еуропа"
(1869) еңбегінде саяси ғылымда алғаш жергілікті мәдени-тарихи
түрлері (өркениеттер) бар екенін теориялық тұрғыдан дәлелдеді.
Н.Я. Данилевский жеке, дербес құндылықтары бар 10 өркениетті
көрсетеді. Әр мәдени-тарихи түрлер қоғамның саяси жүйесіне негіз
болатын өзіндік идеалды, үлгіні қалыптастырады.
Өркениеттік тәсілді дамытуға үлес қосқандар
XX ғ. өркениеттік тәсіл неміс философы О.Шпенглер (1880-1936)
мен ағылшын саясаттанушысы А.Тойнби (1889-1975) еңбектерімен
әрі қарай дамытылды. О.Шпенглер өзіне тән саяси ұйымдары бар 9
жергілікті мәдениетті көрсетеді. Ал, А.Тойнби 21 кейінірек, 13
аймақтық мәдениетті көрсетеді. Өркениеттік тәсілдің негізгі
элементтерін К.Ясперс еңбектерінде де көрініс тапқан. Өркениеттік
тәсілді зерттеушілердің пікірінше, әр жергілікті өркениет дамуында
пайда болу, өсу, құлдырау және ыдырау, жойылу сияқты дәуірлерді
басынан кешіруіне байланысты келесі бір өркениетке орын береді.
Қазіргі заманда өркениеттік тәсілді "өркениеттер қақтығысы"
теориясының авторы зерттеуші С.Хантингтон қолдайды. Оның
пікірінше, қарама-қайшылықтар өркениеттік сипат алады. Ол ірі
сегіз өркениеттің өзара қарым-қатынасы туралы айтады. Олар:
батыстық, конфуциандық, жапондық, исламдық, үнділік, латын
Хантингтонның өркениеттер арасында дау тудыруы
мүмкін себептері
• саяси идеология мен саяси тәртіптер арасындағы айырмашылықтардан гөрі,
өркениеттік айырмашылықтар негіздірек;
• өркениеттік өзін-өзі танудың өсуі, өркениеттер арасындағы
айырмашы¬лықтар мен ортақтың тереңдеуін түсіну;
• ұлттық-мемлекеттердің бірегейлік көзі ретіндегі рөлінің әлсіреуі. Діннің
бірегейлік көзіне айналуы;
• батыстық емес елдердегі элитаның батыстандырудан бас тартуы және
ол¬ардың өздерінің мәдени тамырларына қайта оралуы;
• өркениет дау-жанжалдарының көзі - мәдени ерекшеліктер мен
айырмашы¬лықтар мәселенің "Сен кімсің?" тұрғысынан қойылады.
Саясаттану парадигмалары
Саясаттану парадигмалары - [грек, paradeiqma - теория, үлгі] -
саясаттануда парадигма деп саяси өмірді бейнелеуді, білімді
ұйымдастырудың қисынын білдіретін, әлеуметтік құбылыстардың бір
тобын теориялық пайымдау үлгісі деп мойындаған негізгі тұғырнама
желісін айтады. Парадигма жасау арқылы зерттеушіде белгібір саяси
құбылысты зерделеудің негізгі өлшемі, қалпы қалыптасады. Соған
орай ол деректерді жинап, талдайды, түсіндіреді, мағлұматтарды
жинақтайды, жүйелейді.
Парадигмалар
Теологиялық парадигма

Натуралистік парадигма

Әлеуметтік парадигма
Саясаттану парадигмалары
Теологиялық парадигма саясатты, билікті құдайдың құдіретімен түсіндіреді.
Бұл парадигма саяси ғылымның алғашқы дами бастаған кезеңінде пайда болған.
Ол кезде барлық әлеуметтік-саяси құрылыс, мемлекет құдайдың құдіретімен
жасалады және дамиды делінген.
Натуралистік парадигма саясатты әлеуметтік сипаты жоқ табиғи себептермен,
атап айтқанда, географиялық ортамен, биологиялық және психологиялық
ерекшеліктермен түсіндіреді.
Әлеуметтік парадигма саясаттың табиғаты мен пайда болуын әлеуметтік
факторлар арқылы түсіндіреді. Мысалы, марксизм саясаттың мәнін
экономикалық қатынастардан шығарады. Ол қоғамның әрбір экономикалық
базисі қажетті түрде әзіне сәйкес қондырма тудырады деді. Яғни, белгілі бір
экономикалық базис негізінде саяси, құқықтық, философиялық, діни, этикалық,
эстетикалық, т.с.с. көзқарастар мен идеялар пайда болып, дамиды.
Тиімді (рационалды) сыни парадигма саясаттың табиғатын оның өз ішіндегі
себептермен, қасиеттермен, элементтермен түсіндіреді. Оны жанжалдық және
мәмілеге келу парадигмалары деп екіге бөлуге болады.
Жанжалдық парадигма XIX г. пайда болды. Оның негізін қалағандар - К.Маркс,
А.Бентли, Земмель және т.б. Олар саяси өмірде дау-жанжал, шиеленістер
шешуші рөл атқарады дейді. Қазір бұл теорияны қолдаушыларға Р.Дарендорф,
Дж. Бертон және т.б. жаұтады. Бірақ олар К.Маркс сияқты саяси дау-жанжалды
тап күресіне, қоғамдық құрылыстың түбегейлі өзгеруіне апармайды, қоғамдағы
билік қорлары үшін бәсекелестікті, әлеуметтік тапшылықтан туатын мәселелерді
шешу саяси ағзаның өзін-өзі жетілдіріп, дамуына әкеледі дейді.
Мәмілеге келу (консенсус) парадигмасының әкілдеріне М.Вебер, Т.Парсонс
жатады. Олар саяси әмірдегі дау-жанжал, қайшылықтарды жоққа шығармайды.
Алайда оларды мәмілеге келуден кейінгі екінші орынға қояды. Халықтың арман-
аңсарының, негізгі әлеуметтік және мәдени құндылықтарының, бағдарларының
бірлігі адамдар арасында туатын қайшылықтарды саналы түрде реттеп, шешуге,
қоғамда тұрақтылық пен ынтымақтастықты орнатуға көмектеседі. Олар саяси
мәселелерді шешуге күш қолдануға, қоғамның революциялық жолмен дамуына

Ұқсас жұмыстар

Саяси институттар

Саясаттанудың категориялары мен түсініктері

Саясаттану туралы

Саясаттанудың қызметі

Саясаттану парадигмалары

Саясат мүмкін өнер ретінде

Саясаттану ғылымының әлеуметтік - гуманитарлық білім жүйесіндегі орны

Саясаттану – ғылымы»

Саяси билік Саяси жүйе

Саяси ғылымдардың құрылымдары мен парадигмалары

Пәндер