ҚАҚТЫҒЫСТАР МЕН ӨЗГЕРІСТЕРДІ БАСҚАРУ

Презентация қосу

ҚАҚТЫҒЫСТАР МЕН ӨЗГЕРІСТЕРДІ
БАСҚАРУ
КОНФЛИКТ ДЕГЕН НЕ?
Ғылыми-әдістемелік, педагогикалық-психологиялық
әдебиеттерде ғылыми халықаралық термин
– конфликт қазақ тілінде қақтығыс, егесу, керісу, жанжал,
дау-жанжал, тартыс деген мағыналарда жиі қолданылады.
Бұл аталған ұғым, түсініктер оқушыларға білім беру, оқыту,
үйрету барысында, оларды тұлға ретінде қалыптастыруда,
олардың мәдени қарым-қатынасында, мінез-құлқында жиі
көрініс табатыны белгілі.

Оқушылардың даму процесінде, олардың жас және жеке
педагог-психологиялық ерекшеліктеріне байланысты, олар
арасындағы қақтығыс және оның басқа түрлерінің келіп
шығуы, пайда болуы табиғи нәрсе екендігін де ұнытпаған
жөн.
ҚАҚТЫҒЫС ТҮРЛЕРІ
Ғылыми-педагогикалық және психологиялық туындыларға
сүйене отырып, қақтығыс (конфлик)тің мынадай түрлерін атауға
болады:
тұлғааралық қақтығыстар
отбасындағы (ерлі-зайыптылар) қақтығыстар
басшы-бағынушылар арасындағы қақтығыстар
әлеуметтік топтар арасындағы қақтығыстар
саяси және мемлекетаралық қақтығыстар және т.б.
Сонымен қатар, педагогикалық мамандыққа қатысты
«педагогикалық еңбек, қызметтегі қақтығыстар», инновациялық
(жаңалықтар енуімен байланысты) қақтығыстар»ды өз алдына
бөліп жеке қарастыруға да болады.
Қақтығыс, конфликт адамдар арасындағы қарым-
қатынас психологиясының негізгі бір компоненті
болғандықтан сол ұнамсыз қатынастың келіп шығу
себептері, факторлары, жағдайлары, оның түрлері,
технологиясы мен механизмі, көріністері, дамуы немесе
тежелуі, оларды болдырмау немесе шешімін табу
жолдары сияқты мәселелерге жан-жақты
тоқталамыз. Мамандық саламызға сай тұлғааралық
қақтығыстар мәселесі терең де жан-жақты
қамтылады.
ПСИХОЛОГ-ҒАЛЫМДАРДЫҢ
ТҰЛҒААРАЛЫҚ ҚАҚТЫҒЫСҚА
АНЫҚТАМАЛАРЫ
«Санада ерекше
құндылықтар
«Екі күшті, бірақ ретінде
қарама-қарсы қалыптасқан екі
бағыттағы пікір- ішкі сезім-
көзқарастың түсініктің
қақтығысуы, тоқтығысуы» (Ф.
тартысы» (А. «Тұлғаның терең Василюк және
Лурия); және өзекті т.б.);
себеп (мотив)
және
қатынастардан
қанағаттанбау
нәтижесі» (В.
Мерлин);
ТҰЛҒААРАЛЫҚ ҚАҚТЫҒЫС ТҮСІНІГІ

Тұлғааралық қақтығыс дегеніміз – «адамның ішкі
сезім дүниесінің ұзақ созылған арпалысынан,
күресінен пайда болған, тұрмыстық ортаның
қайшылықтарын аңғартатын, шешімі әлі
табылмаған тұлғаның уайым, ренжуі» (А. Я.
Анцунов, С. Б. Баклановский «конфликтология»
питер, 2007, 127 бет)
ОТБАСЫЛЫҚ ҚАҚТЫҒЫСТАР
Субъекттердің өзара әрекетіне қарай отбасындағы
қақтығыстар былайша бөлінеді:
ерлі-зайыптылар арасындағы қақтығыстар

ата-аналар мен балалар арасындағы қақтығыстар

ерлі-зайыптылар мен олардың ата-аналары
арасындағы қақтығыстар

әкелер (аталар) мен немерелер арасындағы
қақтығыстар
Объектив себептер:
Субъектив себептер:

Қатынастың субординациялық
характері функциональды және Басқарушыға тән себептер: дұрыс басқара
тұлғалық қатынас арасындағы алмау, мамандықтың төмендігі, еңбек
қарама-қайшылық әрқашан да стимулын ұйымдастыра алмау т.б;
қақтығыс тудырады;

Тұлғалық себептер: қатынас жасау
«Адам-адам» жүйесіндегі қызмет те мәдениеті төмендігі, өз міндетін шын
табиғатында қақтығыссыз емес; ықыласпен орындамау, бастыққа
жағымпаздану, жеке психологиялық
ерекшеліктері және бастық пен
бағынушылар келіспеушілігі (қарсы келу,
эмоциялық тұрақсыздық, күйіп-пісу, өзін
«Тікелей басшы-бағынушы» арасында
әрқашан да қақтығыс бар; жоғары ұстау, кейбір мінез-құлыптарының
ұнамсыздығы және т.б.);

Борыш, құқық пен міндет тең болуы Қақтығыстың тұлғалық себептері, олардың
қажет; жеке психологиялық ерекшеліктерімен
байланысты (екі тұлға арасындағы) .

Басшының сезім және
профессиональдық жағдайда
бейімделгенінің күрделілігі және т.б.
ОЛ СЕБЕПТЕР ТӨМЕНДЕГІДЕЙ:
ҚАҚТЫҒЫСТАРДЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ
МЕН ДАМУЫ
Қақтығыстардың келіп шығу себептері мен факторлары да түрліше
болуы мүмкін. Қақтығыстардың келіп шығуы және дамуы 4 топ
факторлар мен себептерге негізделеді. Олар: объективтік,
ұйымдастыру-басқару, тұрмыстық-психологиялық және жеке
тұлғалық:

I) Қақтығыстың объективтік себептеріне адамдардың
тұрмыстық жағдайдағы өзара қимыл-әрекеттері, яғни олардың
қызығу, көзқарас, пікір, ұстанымдардың қақтығысуы жатады.
Объектив себептері қақтығыстық жағдайды тудырады. Ал
субъектив себептер қақтығыс мүшелерінің (оппонеттер) жеке
психологиялық ерекшеліктермен байланысты, яғни қақтығыс
тудыратын, сол қақтығыс арқылы объектив қайшылықтарды
шешуге бағытталған жеке психологиялық қасиеттерімен
ерекшелінеді. Әрқандай ситуация (жағдайда) оны қақтығыспен
және қақтығыссыз шешуге мүмкіндік болады.
Тәжірибедегі қақтығыстың объектив-субъектив
себептер комплексі
Адамдардың күнделікті тұрмысында, өмірінде материалдық және рухани
қызығулардың табиғи қақтығысы;

Адамдар арасындағы қарым-қатынас процесінің құқықтық және нормативтік
қағидаларының, тұрмыстық қайшылықтардың толық жете жетілмегендігі;

Материалдық және рухани байлық, құндылықтардың адамның нормаға сай
өмір сүруіне тең бөлінбеуінен;

Республика халқының тұрмыс- тәрізінің әртүрлілігі;

Ұлттар арасындағы жеке тұлғааралық және топаралық қақтығыстардың
болуы.

Сонымен қатар, адамдар жасайтын өңірлерде экологиялық жағдайлардың
нашарлауы, әртүрлі төтенше апат жағдайлары және т.б. қақтығыстардың келіп
шығуына себеп болады.
II). Қақтығыстың ұйымдастыру – басқару себептеріне – ұжымдар, ұйымдар және
топтар құрылуымен, дамуымен және қызметімен байланысты болған жағдайлар
жатады
ОҚЫТУШЫ МЕН ОҚУШЫ АРАСЫНДА
ҚАҚТЫҒЫСТЫҢ
Психолог М. Рыбакованың пікірінше оқытушы мен оқушы
арасында қақтығыстың төмендегідей түрлері кездеседі:

Қызмет, лауазымымен Сабақтан тыс тапсырмаларды
байланысты қақтығыстар, нашар орындауымен немесе
олар көбінесе балалардың орындамауымен байланысты
үлгерімімен байланысты пайда болады.
ОҚЫТУШЫ МЕН ОҚУШЫ
АРАСЫНДАҒЫ ҚАҚТЫҒЫСТЫҢ
СЕБЕПТЕРІ
Оның себептері әртүрлі болуы мүмкін: Шаршау, оқу материалдарының
қиындығы мен күрделілігі, оқытушының орынсыз ескертулер беруі және т.б;

Іс-әрекет, өзін ұстай білмеуден, құлықтағы ұнамсыз көріністерден келіп
шығатын қақтығыстар. Яғни оқушылардың мектепте және мектептен тыс
кезде өзін ұстай білу қағида, ерекшеліктерін бұзуы.

Ол ұнамсыз әрекеттердің себептері әртүрлі болуы мүмкін. Кейде оқытушы
ол себептерді анықтамай тұрып, оқушыға баға береді, жазалауға әрекеттенеді;

Қатынастағы қақтығыстар яғни оқытушы мен оқушының эмоциялық көңіл-
күйімен, тұлғаның мінез-құлқымен байланысты жүзеге келетін қақтығыстар.
Мұндай жағдайда оқушының жеке тұлғалық мәні іске түседі, оларда
оқытушыға деген ұзаққа созылатын наразылық, келіспеушілік, ұнамсыз пікір
пайда болады. Олар арасындағы өзара қатынас ұзақ мерзімге бұзылады.
Оқытушы-оқушы арасындағы қақтығыстың ерекшеліктері
Проблемалық ситуация, жағдайларды дұрыс шешу оқытушының негізгі міндеті.

Қақтығыс мүшелерінің статусы (орны) айырықша (оқытушы-оқушы) –олардың
қақтығыстағы құлқы, өзін ұстауы ерекше;

Қақтығыстың шешілуінде олардың өмір тәжірибесі әртүрлі дәрежеде, деңгейде, сондықтан
да жауапкершілік те әр түрлі деңгейде болуы қажет;

Оқиғаның мәні мен себептерін олар түрліше түсінеді, пікірлейді;

Басқа оқушылардың қақтығыстың куәсі болуы олардың да тәрбиесіне әсер етеді;

Оқытушының маман ретінде қақтығыстағы орны ерекше, сондықтан да қақтығыстың
шешімін табуды ол өз жауапкершілігіне алуы қажет, мүмкіндігінше оны оқушы пайдасына
шешуге әрекеттенуі керек, өйткені ол оқушы тұлғасын қалыптастырушы;

Оқытушы қақтығысты шешуде қателікке жол қоятын болса, ол басқа қатысушылар үшін
жаңа қақтығыс пен проблемалар тудырған болады;

Қақтығысты тиімді шешуден гөрі, оның алдын алған абзал, жеңіл, ұтымды.
Тұлғааралық инновациялық қақтығыс себептерін
төмендегідей 5 топқа ажырату мүмкін:
Тұлғааралық инновациялық қақтығыстарды шешудің негізгі
мәселелері, жолдары төмендегідей:
Әрқандай жаңалықты еңгізудің техникалық, технологиялық жақтары
емес, социалдық, психологиялық процесс жағын есепке алу;
Жаңалықты қолдаушылар мен қарсыластар арасындағы ұнамсыз эмоция
жағдай күшті болса, ол жаңалық тиімді болмағаны;
Жаңалық еңгізушілер консерваторларға (ескішілдер) қарағанда көбірек
күйіп-піседі, ойланады, толғанады;
Еңгізілетін жаңалық қаншалықты тиімді болса, оны жақтаушылардың
жеңісі орынды болады, қақтығыста олар жеңіске жете береді;
Жаңалық еңгізушілердің қатары (қолдаушылары) молайа берсе,
қақтығыстар олардың пайдасына шешіле береді;
Ұжым мүшелері еңгізілетін жаңалық (оның мәні, мазмұны,
ерекшеліктері) жөнінде толық мәлімет, деректерге ие болса,
қақтығыстың шиеленісуі төмендей береді;
Асығыс, жан-жақты ойластырылмай еңгізілген жаңалықтан гөрі,
біртіндеп ойластырылып, ұйымдастырылған жаңалық кем қарсылық
тудырады.

Ұқсас жұмыстар

Шиеленістерді басқару

Отбасылық контексте кеңес беру

Әлеуметтік өзгеріс түрлері мен себептері

Әлеуметтік өзгеріс

Қақтығыс түрлері

Ұлттар арасындағы жеке тұлғааралық және топаралық қақтығыстардың болуы

ҚАҚТЫҒЫС ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫ

Ұйымдағы қақтығыс және оның табиғаты

Құқықтық жанжалдың даму динамикасы, кезеңдері және бағыты

Конфликтті зерттеуге социологиялық көзқарас

Пәндер