Басшылық билік және ықпал

Презентация қосу

Басшылық: билік
және ықпал
Басқару әдістері
Басқару әдістері – басқарудың мақсатқа жетудегі іс-
әрекеттік жолдары.
Басқару субъектісінің басқару объектісіне ықпал жасау әдістері
басқару әдістері деп түсіндіріледі. Басқару әдістері ұжымдар
қызметінің жоғары тиімділігін, олардың ынтымақты жұмысын
қамтамасыз етуге тиіс.
Басқару әдістері басқару процесін ұйымдастыру, заманауи
техниканы пайдалану, еңбек пен өндірісті ұйымдастыру үшін
жағдайлар жасайды, олардың тиімді болуын
қамтамасыздандырады .

Әдістер – басқару қызметінің мәні және негізгі мазмұны болып
табылады, өйткені басқару міндеттері сол арқылы іске асырылады.
Басқару ілімінің үш әдісі

Әкімшілік әдіс Экономикалық әдіс Әлеуметтік-
психологиялық әдіс

Басқарудың шеберлігі осы әдістерді толық, пайдаланып,
алға қойған мақсатқа байланысты олардың ара-салмағын
дұрыс ұстауда.
Әкімшілік әдіс

Ең негізгі әдіске — әкімшілік әдіс жатады.

Әкімшілік әдістерінің негізі — жеке меншік
кәсіпорынның мақсатқа жетудегі ұйымдастырудың
ықпалы. Әрқашан басқару аппаратындағы жұмыстарды
бөлуді қажет етеді. Бұл өндіріс органдарының басқару
құрамын жасаудан басталады қанша бөлім қажет, олар
бір-бірімен қандай қатынастарда болуы керек.
Басқару аппараты
Жалпы басшылық ететін
басшылар — директор —
жоғарғы саптағы басшы

Цех бастығы — орта
деңгейдегі басшы

Линиялық Мастер, бригадир — төменгі
басшылар деңгейдегі басшылар

Басқарудың ұйымдық-әкімшілік әдістері ұжымдарға және өндіріс
процестері мен кәсіпорынның шаруашылық қызметіне ықпал етеді.
Басқарудың ұйымдық-әкімшілік әдістері – өндіріс процесінде
қызметкерлер арасында қалыптасатын ұйымдық қатынастарға тікелей
басқарушылық ықпал жасау тәсілдері мен жолдары құралдарының
Ұйымдастырушылық ықпалдарына: әр бөлімнің іс-
әрекеттері жөніндегі ережелері, әр маманның,
қызметкерлердің міндеттерін анықтайтын
инструкцияларды істеу жатады. Бұл құжаттар болмаса
бөлімдердің іс-әрекеттердің жөні болмай, басқару
қиындап кетеді.

Әкімшілік әдісіне күнделікті жұмыстарды
ұйымдастырып, басқарып отыру әрекеттері жатады.
Бұлар бұйрық, нұсқаулар арқылы іске асырылады.
Кадрларды іріктеу, жұмысқа алу, босату, жазалау—
бәрі де әкімшілік әдістеріне сай келеді.
Экономикалық әдіс
Халық шаруашылығы дамуының қазіргі кезеңінде басқарудың
экономикалық әдістері зор маңыз алып отыр. Басқарудың
экономикалық әдістерінің мазмұны еңбек және материал
шығындарын мейлінше аз жұмсай отырып, мейлінше жақсы
өндірістік нәтижелерге жету мақсатында қызметкерлердің
экономикалық мүдделеріне нысаналы ықпал етуде болып
табылады. Өндірістік ұжымдар мен жекелеген қызметкерлерге
белгілі бір экономикалық тұтқаларды (өзіндік құн, пайда, баға,
жалақы, материалдық көтермелеу қорлары) пайдалану жолымен
ықпал ету экономикалық әдістер деп түсініледі.
Экономикалық әдістер орындаушыларға олардың экономикалық
мүдделері арқылы жанама ықпал етудің пайдаланылуын көздейді.
Экономикалық әдістердің негізгі
мақсаты
Басқарудың экономикалық әдістердің
негізгі мақсаты - кәсіпорынның коллективті,
жекелеген қызметкерлерді
барынша белсенділік көрсетуге
ұмтылатындай экономикалық жағдайларды
қамтамасыз ету. Бұның негізінде
материалдық қызықтыру мен ынталандыру,
ақшамен мадақтау және жазалау жатыр.
Мемелкеттік мекемелерде өндірісті қаржыландыру саясаты, тиімді, келешегі
зор, сұранысы көп заттарды шығаруға, жаңа техника мен озат технологияны
енгізуге, жоғары сапалы заттар шығаруға бағытталғаны дұрыс.

Ынталандыру жүйесін кеңінен жұмыскерлер, цех және ұжымдар да қолдануы
керек. Ынталандыру жүйесі еңбек өнімділігін өсіруге, зат сапасын көтеруге,
үнемділік тәсілдерін игеруге бағытталуы тиіс.

Несиені тиімді пайдалану арқылы жаңа техника, технология, жаңа өндіріс
бағдарламаларын өркендетуге мүмкіндік береді.
Әлеуметтік-психологиялық әдіс

Әлеуметтік-экономикалық жүйеде басқарудың әлеуметтік-
психологиялық әдістерінің атқаратын роліне баға жеткісіз.
Бұл жүйелерде негізгі элемент-адам. Еңбек ұжымын
басқаруда басшының жақсы маман екендігі әлеуметтік-
психологиялық факторларды пайдалана білуімен
анықталады. Еңбек коллективінде әлеуметтік-психологиялық
процестер мен құрылымдардың жүйесі қалыптасады, олар
еңбек өнімділігін арттырудың, шаруашылық есеп
принциптерін нығайтудың, ұжымның қоғамдық өмірін
демократиялаудың орасан резерві бар.
Іске асыру жолдары

өндіріс пен еңбекті ұйымдастыру
шарттары;
материалдық
және моральдық ынталандыру жү
йесін;
идеялық тәрбие жұмысын жолға
қоюды;

өндірісте демократиялық негіздрдің
дамытылуын;

өзінің
қызметтік және қоғамдық функциял
арын орындау жөнінде жеке үлгі
көрсетуді біліп, пайдалану қажет.
Әлеуметтік-экономикалық
әдістің негізі
Бұл әдістің негізі — адамдардың мұқтаждығын,
қажеттілігін ескере отырып, басшылардың
өздерінің қол астындағы қызметкерлеріне әртүрлі
(әлеуметтік-психологиялық) ықпал жасауында.
Адамдардың мінез-құлқын, жан дүниесін,
зерттеп келіп, олардың рухани көз-қарасын
бақылап, ұжым жайлы ортасын жасап, тәртіпті
нығайтып, қызметкерлердің жұмысқа деген
шығармашылық ынтасын көтеретін шаралар жасау
жолдары.
Лидерлік
Кез келген басқарушының біліктілігі, тәжірибесі және
білімімен қатар, белгілі бір лидерлік қасиеттері болуы қажет.
Лидерлік — бұл жеке адамдар немесе бір топта адамдарға әсер
ету және оларды белгілі бір мақсатқа жету үшін жұмыс процесін
басқара алу қабілеті болып табылады.
Бихевиорист ғалымдар лидерліктің анықтамасының мағынасын
тиімді қолданудың 3 тәсілін атап көрсеткен:
• Жеке адамның қасиеті мен көзқарасы жағынан қарағандағы тәсіл;

• Тәртіптілік тәсіл;

• Жағдайлылық тәсіл.
Басқару—бағыныштыларды өздеріне арналған
тапсырмалар мен міндеттерді орындауға мәжбүр ететін ой
және дене процесі, ал, лидерлік болса, керісінше бір адамның
басқаларға ықпалы, әсер ету процесі.
Басқарушы ұйымның басшылығына алдын-ала
қарстырылған ресми әрекет-өкілеттіліктерді беру арқылы
келеді. Лидер болса ресми емес әрекеттердің нәтижесінде, өз
еңбегімен, абыройымен келеді.
Ұйымның басшысы — лидер, сонымен бірге өз
бағыныштыларын тиімді басқаратын адам. Оның мақсаты-
ұйымға берілетін жұмысты, тапсырманы орындауға
басқаларды бағыттау, оларға ықпал, әсер ете білу.
Лидерлік (жеке қызметкерлік) — бұл ұйымның
мақсатына жету жолын бағыттау арқылы жекелеген
адамдар мен топтарға ықпал және әсер ету қабілеті.
Харизматикалық лидердің
сипаттары
1.Энергиямен алмасу. Адамдар энергия бөліп, онымен басқарушыға ықпал
етеді деген әсер қалыптасады.
2.Сыртқы кейпінің (бейнесінің) ықпалдылығы. Харизматикалық
лидер міндетті түрде сүйкімді немесе әдемі болмайды, бірақ кейіпі өте
тартымды болады.
3.Мінез-құлқы тәуелсіз.
4.Басқарушымен жақсы қарым-қатынас орнатып, сөйлесіп тіл таба
алады.
5.Өзінің ерекше тұлға екенін сезінеді.
6. Кез-келген жағдайда өзін-өзі жоғалтпайды, сенімді адам, ойы өте
жинақты және ситуациаларды меңгере алады.
Ықпал және билік

Ықпал — жеке адамның келесі бір
адамның мінезіне, қатынасына,
сезіміне т.б. өзгеріс енгізетін қандай
да бір мінез-құлық әрекеті. Мұндай
ықпал ету құралдары ретінде
өтініш, құлаққа сыбырлау, немесе ең
соңғы саты — қорқыту жатады.
Бір адам басқаларға тек қана
иедяларының көмегімен ықпал
етеді. Басқарушы, өзінің лидерлігі
мен ықпал әсерін тиімді ету үшін
билікті пайдаланады және оны
дамытады.
Билік пен ықпалдылықтың формалары

Басшылық жасау үшін ықпал ету қажет, ал ықпал ету үшін биліктің
негізі болуы керек. Белгілі бір билікке ие болу үшін сіз орындаушыға аса
қажетті бір нәрсені өз қолыңызға алу арқылы өзіңізге бағынуға мәжбүр
етесіз. Мұндай нәрсе бәрімізде де бар.
Маслоудың айтуынша негізгі қажеттіліктер:
физиологиялық
қорғаныс
әлеуметтік
сыйластық
құрметке ие болу
Ықпалдың барлық формалары басқа адамның талаптарын орындауға
талпындырады. Соның салдарынан басшы және орындаушы болашақтағы
ұқсас немесе ұқсас емес мәнерлерін қалыптастырады. Басшы
Билік туралы пікір

Лорд эктон теріс сезім туралы:
«Биліктің аздыру тенденциясы
бар, ал шексіз билік шексіз
аздырады»

Анықтама: «Билік —
басқарушылардың мінез-
құлқына әсер ету мүмкіндігі»
Билік балансы
Ұйымдағы билік тек ішінара иерархиямен анықталады.
Белгілі бір жағдайдағы бір адамның билігінің мөлшері оның
ресми өкілеттіктерінің деңгейімен емес оның басқа адамға
тәуелділік дәрежесімен анықталады. Басқа адамның
тәуелділігі неғұрлым жоғары болса, соғұрлым адамның
билігі үлкен болады. Мұны мына формуламен көрсетуге
болады:

Билік берілген А адамның Б адамға ықпалының деңгейі = Б
адамның А адамға тәуелділігінің деңгей. Мұны билік
балансы дейді.
Бағыныштылар билігі
Басшылардың өз бағыныштыларына билік жүргізетін себебі,
бағыныштылар жалақы, қызметте өсу, әлеуметтік
қажеттіліктерді қанағаттандыру және тағы басқа мәселелерде
басшыға тәуелді болады.
Кейде бағыныштылар басшыларға билік жүргізуі мүмкін.
(Шешім қабылдауға қажет мәліметтер мен ақпараттарды
жинақтауда басшы бағыныштының көмегі мен ақылына
жүгінеді. Бағыныштылардың басшыға билік жүргізу анық.)
Сондықтан да тиімді басшы әрқашанда билік балансының
сақталуына әсер етуі тиіс. Себебі ұйымның мақсатына жетуі
бағыныштыларға тікелей байланысты.
Биліктің әртүрлі формалары
Заңды билік. Орындаушы ықпал етушінің бұйрық беруге
құқығы бар, ал оны орындау өзінің парызы екендігіне Мәжбүр етуге
сенеді. Орындаушы бағынған кезде қажеттіліктер негізделген билік.
Орындаушы ықпал
қанағаттандырылатынын түсінеді де, дәстүр бойынша
етушінің әрекеттерінен
ықпал етушіге бағынады. Сондықтан заңды билікті жасқанады. Аса үлкен
көбінесе дәстүрлі билік дейді. Бағынышты басшының қажеттіліктерді
бұйрығын ұйымдық иерархияның төменгі сатысында қанағаттандырмай
тұрғандықтан орындайды. Себебі басшыға басқа тастауы мүмкін деп
адамдарды басқаруға болатын өкілеттілік берілген. ойлайды

Марапаттауға
Сараптау билігі. Эталондық (үлгі
негізделген билік.
Орындаушы ықпал билігі). Орындаушы
Орындаушы ықпал
етушінің белгілі бір үшін ықпалдың сипаты
етушіге өз еңбегінің
қажеттілікті мен қасиеттері өте
жемісі үшін жақсы
қанағаттандыруына жағымды, сондықтан ол
сыйлық аламын деп
мүмкіндік беретін билігі ықпал етушіге ұқсағысы
сенеді. Ол одан
бар деп сенеді. келеді.
жақсылық күтеді.
Мәжбүр етуге негізделген билік. Үрейлендіру арқылы ықпал ету.
Адам өзінің қауіпсіздігіне нұқсан келетін кезде үрейленеді. Жұмыс орнында үрейлендіру арқылы
үлкен билікке қол жеткізуге болады. Себебі, біз сол жұмыс орнында қажеттілікті
қанағаттандырамыз.

Марапаттауға негізделген билік, оң дұрыс әсерді күшейту арқылы ықпал ету.
Бұл басқа адамдарға ықпал етудің ең көне және тиімді түрі. Марапаттауға негізделген билік — өз
ықпалын дұрыс күшейту арқылы әсер етеді. Бірақ адамдар әртүрлі болғандықтан .оларға
марапаттау мен мақтаудың да әрқилы түрлері керек. Міне, осы жағынан басшыға қиын болуы мүмкін.

Сараптау билігі. Салихалы сенім арқылы ықпал ету.
Бағынышты адам өз басшысының белгілі бір проблема бойынша сарапшылық билігі бар деп сенеді.
Басқарушыға сенім арта отырып, олар оның көмегіне жүгінеді.

Заңды билік. Дәстүрлер арқылы ықпал ету.
Дәстүр—ықпал етудің ең көп тараған түрлерінің бірі. Басқарушы бағынушының қорғануға деген
қажеттілігін қанағаттандыру үшін дәстүрге жүгінеді. Бірақ, бұл тек бағыныштының белгілі бір
құндылықтарды игеру кезінде ғана жүзеге аса алады. Яғни, бағыныштылар өздерінің бағынуға тиіс
екенін ұғынып, мәдениет пен қалыптасқан дәстүрді сыйлаған кезде ғана дәстүрлі билікке орын
табылады.

Дәстүр — ұйым үшін де басшы үшін де, өте тартымды құрал. Ол адамға емес, лауазымға ықпал етуге
үйретеді. Бұл жағдай тұрақтылықты көтереді. Себебі, ұйым бір адамның қабілттілігі мен өміріне
тәулді емес.

Эталондық билік (үлгі билігі). Харизма арқылы әсер ету.
Харизма — бұл логика немесе дәстүрге байланысты билік емес, лидердің (басшы жетекшінің) жеке
қасиеттері мен қабілеттігіне байланысты құрылған билік.

Ұқсас жұмыстар

Басшылық билік, ықпал ету және әріптестік

Лидерлік және басқару стильі

БИЛІКТІҢ СУБЪЕКТІСІ БИЛІКТІҢ ОБЪЕКТІСІ

Көшбасшылық стильдері

ҰЙЫМДАСТЫРУ МЕНЕДЖМЕНТ

Билік түрлері

Білікті менеджер

Ұйымдастыру функциясы

САЯСИ КӨШБАСШЫЛЫҚ

Биліктің қайнар

Пәндер