Бұдабай Қабылұлы

1842-1912

Бұдабай Қабылұлы

Бұдабай 1842 жылы қазіргі Қызылорда облысының, Шиелі ауданында, Сырдарияның сол жағалауында, Керделі деген жерде дүниеге келген. Бұл қазіргі «Қарғалы» ауылының маңы. Зираты сол төңіректегі «Әулие тораңғыл» деген жерде. Молда Мұсакен, Нәті қызбен, Қарлығамен айтыстары белгілі. Оның атын қазақ еліне түгел танытқан шығармасы «Әйекені жоқтауы» деп аталады. Бұл шығарманың туу тарихы, қысқаша айтқанда, мынандай: 1880 жылы Ақмешіт (қазіргі Қызылорда) қаласында Шиелінің сол кездегі волостной управителі Әйеке Бекежановты (1839-1880) болыс сайлауы кезінде Әлмембет Тұрсынбаев (1829-1909) атып өлтіреді. Мұның аяғы ел ішінде зор бөлінушілікке айналып кете жаздап, Бұғадай ақынның араласуымен рулық екі топ мәмілеге келеді. Ақынның көзі тірісінде, 1883 жылы қазанда осы жырдың үзіндісі, ал 1925 жылы Ахмет Байтұрсынұлы жинап, бастырған «Жиырма үш жоқтау» атты жинақта тағы бір нұсқасы жарық көрді.

«Қарғалы» ауылының тұрғындары Нұрбапа (Нұрпан) Оралбайұлы мен оның күйеу баласы Үсен Дүйсенбаев Бұдабайдың зиратына алып барушы, таныстырушы жандар. Өзінің де өлеңге әуестігі бар Нұрпан ол-жөнекей әңгіме үстінде кезінде Бұдабайдың қолда бар өлеңдерін «Бұдабай жинағын» құрастырған Нұрмахан Қасымовқа бергенін айтты. Қорым «Қарғалыдан» «Таштоп» деген жерге қарай жүргенде он шақырымдай жерде екен. Зират жолдың жиегінде, зәулім өскен тораңғыл ағаштың түбінде. Көлеңкесі қою, биік жабайы ағаш киелі ақын зиратының басында өсіп тұрғандықтан «Әулие тораңғыл» атанғандай. Басына туыстары жазып қойған мәрмәр көктас болмаса, Бұдабайдың жерленгеніне жүз жыл өткен, қазір теп-тегіс бұл жерді зират деп ойлай қоймайсың. Айнала қалың өскен жиде, жыңғыл, шеңгел, қамыс, тоғай, жал-жал бұйрат құмдар. Дария қашық емес.