Бұдабай Қабылұлы

Презентация қосу

Бұдабай
Қабылұлы
1842-1912
Бұдабай Қабылұлы

Бұдабай 1842 жылы қазіргі Қызылорда облысының,
Шиелі ауданында, Сырдарияның сол жағалауында, Керделі
деген жерде дүниеге келген. Бұл қазіргі «Қарғалы»
ауылының маңы. Зираты сол төңіректегі «Әулие тораңғыл»
деген жерде. Молда Мұсакен, Нәті қызбен, Қарлығамен
айтыстары белгілі. Оның атын қазақ еліне түгел танытқан
шығармасы «Әйекені жоқтауы» деп аталады. Бұл
шығарманың туу тарихы, қысқаша айтқанда, мынандай: 1880
жылы Ақмешіт (қазіргі Қызылорда) қаласында Шиелінің сол
кездегі волостной управителі Әйеке Бекежановты (1839-
1880) болыс сайлауы кезінде Әлмембет Тұрсынбаев (1829-
1909) атып өлтіреді. Мұның аяғы ел ішінде зор бөлінушілікке
айналып кете жаздап, Бұғадай ақынның араласуымен рулық
екі топ мәмілеге келеді. Ақынның көзі тірісінде, 1883 жылы
қазанда осы жырдың үзіндісі, ал 1925 жылы Ахмет
Байтұрсынұлы жинап, бастырған «Жиырма үш жоқтау» атты
жинақта тағы бір нұсқасы жарық көрді.
«Қарғалы» ауылының тұрғындары Нұрбапа (Нұрпан) Оралбайұлы
мен оның күйеу баласы Үсен Дүйсенбаев Бұдабайдың зиратына алып
барушы , таныстырушы жандар. Өзінің де өлеңге әуестігі бар Нұрпан ол-
жөнекей әңгіме үстінде кезінде Бұдабайдың қолда бар өлеңдерін
«Бұдабай жинағын» құрастырған Нұрмахан Қасымовқа бергенін айтты.
Қорым «Қарғалыдан» «Таштоп» деген жерге қарай жүргенде он шақы
рымдай жерде екен. Зират жолдың жиегінде, зәулім өскен тораңғыл ағаштың
түбінде. Көлеңкесі қою, биік жабайы ағаш киелі ақын зиратының басында
өсіп тұрғандықтан «Әулие тораңғыл» атанғандай. Басына туыстары жазып қойған
мәрмәр көктас болмаса, Бұдабайдың жерленгеніне жүз жыл өткен, қазір теп-тегіс бұл
жерді зират деп ойлай қоймайсың. Айнала қалың өскен жиде, жыңғыл, шеңгел,
қамыс, тоғай, жал-жал бұйрат құмдар. Дария қашық емес.
Бұдабай Қабылұлын зерттеуші:

Я. Лютшь 1883 жылы Ташкент қаласында бастырған «Киргизская
хрестоматия» («Қырғыз (қазақ) хрестоматиясы») жинағына алғаш рет
енгізді

Құнттаушы башқұрт Ә.Диваев 1904 жылы «Сырдария облысының есеп
материалдары жинағының» ХІ томында толық нұсқасын жариялады.

Ахмет Байтұрсынұлы 1925 жылы Мәскеуде Кеңес Одағы елдерінің
кіндік баспасынан халқымыздың төрт жүз жылын қамтыған
«Жиырма үш жоқтау» жинағын шығарған

ХХ ғасырдың елуінші жылдарының аяғына дейін қазақ әдебиеті тарихын
зерттеушілер еңбектерінде отыз жылдай Бұдабай Қабылұлы тізім
арасында аталып кететіні болмаса, оның шығармашылығы туралы
арнайы тоқталып айтыла бермейді, туындылары жинақтарға енбей келді
Әйтекені жоқтау
Әуелі Құдай жаратқан, Адыра қалды ақ ордаң Үммәтқа белді байладың
Екінші сөзім - Мұхаммед. Иесіз қалған ауылдай. Алланың құлы Арыстандай.
Бейнетті басқа бір өлім, Көсегемді көгерттің Үлгілі қылып сөз айттың
Мұхаммедке болса үмбет. Көктемдегі жауындай. Тәпсірден шыққан
Жылады деп сөкпеңіз, Жерілмей қалды жеңсігім дастандай.
Жиналып келген әлеумет. Жаңа бір піскен қауындай. Құрама жиып, ел қылдың
Ақырын Алла бермесе, Аға деп арқа сүйейтін Еспенің көзін ашкандай!
Орнады бізге бір нәубет. Арқада жатыр Ағыбай. Қара суды қайнатын,
Қарадан шығып хан болса, Әйтілеу болса қартайды Қаймағын алған барма
Қиын екен хүкімет. Тұғырдан түскен жабыдай. екен?
Хүкіметті құрысын, Орта жүздің көркі едің Қара нарды зарлатып,
Тартқызып кетті-ау Қоңыраулы бұйра нарындай, Тайлағын алған барма екен?
тақсырет. Ай мүйізді қошқардай, Әйекем менің сыймайтын -
Басымда менің қайғы көп, Қол жетпейтін асқардай. Дүние сонша тарма екен?!
Аузым - жалын, ішім - өрт. Порымың, көке, бар еді
Айналайын көкежан, Баязит пенен Бостандай.
Қараның болдың Қазылығың бар еді
ханыңдай. Хазіреті Омар, Оспандай.
Қарайғанды ықтаттың
Қамысқа түскен жалындай.
1 2 3

4 5 6

7 8 9
Мәделі ақынның 1924жылы
«Жас қайраттың» бесінші
санында жарияланған толғауы?

«Арыстан Ташкент жаққа Шәріп
барған» толғауы
Базар жырау қай
аймақтарды аралаған?
Хиуа, Хорезм, Бұхара
Шоқан қай ақыннан «Қозы
Көрпеш- Баян сұлу »
жырын қай жылы жазып
алған?

1860жылы 6 наурызда,
Шөже ақыннан
Эпитет

д а с ы н ұлы
ң
Базар О этикалық
Теңеу н да й п о
қа ол д ан ды?
іқ
тілдерд

Әсірелеу Метафора
Сара
шығармашылығының
арқауы?

Замана қайшылықтары, кедей-кепшік
пен әйел жұртының құқықсыздығы
Күні бүгінге дейін
Сара
шығармашылығын
зерттеп, нәтижелі
еңбек етіп жүрген
зерттеуші?

Қалилаханов
Тәңірберген
1883 жылы,
Ташкент
қаласында

Я.Лютшьтің
«Әйекені жоқтау»
толғауын қай жылы,
қай қалада
бастырған?
1842-1912жж.

Бұдабай Қабылұлының өмір сүрген
жылдары?
Майлықожа ақынның әдеби
мұрасын жанр мен мазмұнына
қарай топталуы:

1.Ғибрат нақылдар;
2.Арнау өлеңдер;
3.Дастан-мысалдар;
4.Айтыстар;

Ұқсас жұмыстар

Айтыс - халық ауыз әдебиетінің ерекше бір түрі

Байтұрсынұлы қалдырған бай мұраның тағы бір саласы - көркем аударма

Латын жазулы түркі жазба ескерткіштері

Қазақ халқының әншілік өнер

Қазақ халық әншісі

XX ғ. басындағы Қазақстанның мәдениеті

Еңбекші Қазақ газеті бетінде өлең

Пәндер