Қазақстандағы когнитивтік лингвистиканың бағыт-бағдары концептерге талдау жасаған зерттеулердің үшінші тобы

Презентация қосу

Абылай хан атындағы Қазақ Халықаралық Қатынастар
және Әлем Тілдері Университеті

Қазақстандағы когнитивтік лингвистиканың
бағыт-бағдары: Концептерге талдау жасаған
зерттеулердің үшінші тобы

Аударма және филология факультеті
306 топ студенттері:
Кадырбаева Айжамал, Болатова Мадина
Ракымгалиева Айдана, Абдиева Айя
Концепт – ұлттық
дүниетанымның терең мағыналы
құндылықтарын айқындайтын
тілде көрініс тапқан күрделі
бірлік.
• Концептің басты белгілерінің бірі – оның
мәдениетпен сабақтас болуы. Сондықтан ол ұлттық
дүниетанымды түсінуде басты компонент болып
саналады.
Г.Д.Гачев: «... өзбектер де, қазақтар да
ислам дінін қабылдады. Алайда қазақ
әйелдері жүзін паранжамен жасырған
емес, олар барынша көп мәселені
өздерінше шеше алатын белсенді
тұлғаға айналды» деп жазады .
Ғалым З.Қ. Ахметжанованың пайымдауынша,
салғастырмалы концептология Кеңес
заманында етек жайған салғастырмалы тіл
білімінің жалғасы іспеттес. Зерттеуші бұл
топтағы зерттеуге қазақ және француз
тілдеріндегі «өзім»-«өзге» концептерінің
ерекшеліктерін көрсеткен зерттеуді атайды.
Біз «туған жер», концептісінің қазақ танымында қандай ұғым беретінін қарастыра
отырып, халықтың басынан кешкен өмірін, ұлттық ерекшелігін, дүниетанымын
тани аламыз, адамзатты табиғатты, Отанын сүюге тәрбиелейміз. «Туған жер»
концепісі қай халыққа да қатысты.

Қазақ халқы үшін «туған жер» концептісі «атамекен», «атақоныс»,
«атажұрт», «кіндік қаны тамған жер» секілді модельдердің қатысымен
анықталады. Ол атадан балаға мирас болып қалады.

Қазақ ақын-жазушыларының ішінде туған жер тақырыбына қалам тартпаған
қаламгер болмаған шығар. Сондай ақындардың бірі – Сакен Сейфуллин. Туған
жер, өз елім». Бұл өлеңін Сәкен ағамыз шет жерде жүргенде жазған болатын.
«Уақыт» концептісі. Бұл концептіні құрауға
күрделі атаулар қазақи танымның, ұлттың
болмыс-тың, әлеуметтік-экономикалық
тұрмыстың, рухани мәдениеттің ерекшеліктерін
кӛрсететін
мынадай күрделі атаулар қатысады: он екі сәт,
үш бунақ, бес қонақ және т.б.

1.Он екі сәт – «ұзақ мерзім» дегенді білдіреді ,яғни күрделі сөз
үстірт мағынада
қолданылса, он екі сәт сөзінің байырғы нақты мағынасын екінің
бірі біле бермейді, сондықтан
оның шын мәніде білдірген тілдің мағынасы астырт мағынаға
жатады.
2. Үш бунақ. Қазақтарда және түркі халықтары үшін бір жылды
үшке бөліп қарастырумен
туындаған уақыт ұғымы. Бұл шаруашылыққа байланысты
туындаған ұғым.
3. Бесқонақ. Жаз бен күз мезгілі арасында болатын ызғырық,
суық күн. Бес күндік пәни – шектеулі ғұмыр дегенді білдіреді. Бір
жағынан бұл күрделі атау «дін» концептісіне «діни уақыт» өлшемі
ұғымына
да келеді.
А.ВЕЖБИЦКАЯ ОРЫС МӘДЕНИЕТІНДЕ ТЕК ҮШ ҚАНА
КОНЦЕПТ БАР ДЕП КӨРСЕТЕДІ:

ТАҒДЫР ҚАЙҒЫ

ЕРІК
“ТАҒДЫР” КОНЦЕПТІ

Адамның ерігіне тәуелсіз оқиғалар ағымы,
жағдайлардың тоғысуы (Өмірде болатын нәрсенің
барлығын белгілейтін күш).

• поставить крест на своей судьбе; повороты
судьбы ; судьба — собака: кого оближет, а кого
укусит; Их судьбы переплелись, спутались.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАҚМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Когнитивтік лингвистика ғылымының лингвистика ғылымының басқа салаларымен байланысы

Когнитивтік лингвистиканың тарихы

Когнитивті лингвистиканың қазақ тіл біліміндегі көрінісі

ТІЛДІҢ УНИВЕРСАЛДЫ ТАБИҒАТЫ ЖӘНЕ КОГНИТИВТІ ЛИНГВИСТИКА

Психолингвистика тарихы

Қазақ тіл білімінде когнитивті лингвистиканың зеріттелуі

Когнитивтік тіл білімінің лингвистика табиғи бағыты

Әлеуметтік лингвистика

Әлеуметтік талдау негізінде болжам ұсынылатын әлеум

Тілдік жағдаят

Пәндер