Салыстырмалы фонетика
Кіріспе бөлімі
Зерттеу жұмысы:
Өзектілігі:
«Салыстырмалы фонетика» «Тарихи-салыстырмалы фонетика» Тірек тіл - қазақ тілі Қазақ тілінің қарақалпақ, татар, ұйғыр, өзбек, әзірбайжан, түркімен тілдерінен айырмашылығы.
Деңгейі: В. В. Радловтың «Солтүстік түркі тілдерінің фонетикасы» еңбегі. Е. Д. Поливанов, В. А. Богородицкий, В. В. Катаринский, П. М. Мелиоранский еңбектері.
Мақсат, міндеттері:
Салыстырмалы фонетиканың тіл білімінде алатын орнын айқындау;
Салыстырмалы фонетиканың зерттелу деңгейін қарастыру
Түркі тілдерінің фонетикалық айырмашылықтарын айқындау.
Салыстырмалы фонетиканың тіл білімінде алар орны
Қазақ тілінің дыбыстық жүйесі туралы алғашқы зерттеу. Дауыстылардың 8 түрін атап көрсеткен: а-ä, е, ы, і, о-ö, у-ÿ
Радловтың «Сравнительная грамматика северных тюркских языков» еңбегінде қазақ тілінде 9 вокализмді атап көрсетеді: а, ä, е, о, ö, у, і, и, ü.
W, j - аралық дыбыс деп санаған. Л - жуанды-жіңішкелі фонема деп түсінген.
Түркі тілдерінің жіктелуі жайлы
Владимирцев жіктеуі
Алтай тілі
Жалпы монғол - түркі
Жалпы монғол
Жалпы түркі
Жалпы тұңғыс
Радлов жіктеуі:
Шығыс группа: алтай, шор, хакас, тува, ұйғыр т. б.
Батыс группа: қырғыз, қазақ, қарақалпақ, татар, башқұрт
Орта Азия группасы: ұйғыр, өзбек тілдері
Түстік группа: түркімен, әзірбайжан, түрік, т. б
Ф. Корш:
Т
Ү
Р
К
І
Т
І
Л
Д
Е
Р
і
Солтүсттік группа
Шығыс группа
Батыс группа
Аралас группа
Ең көне
көне
жаңа
ең жаңа
Дыбыс ерекшеліктері
Түркі тілдері
Батыс ғұн бұтағы
Шығыс ғұн бұтағы
Булгар
Оғыз
Қыпшақ
Қарлұқ- ұйғыр
Ұйғыр-оғыз
Қырғыз-қыпшақ
Қазақ тілі
Қарақалпақ тілі
А, ә, е, ы, и, о, ө, у, ү
а, ә, е, ы, и, і, о, ө, у, ұ, ү
Қарақалпақ тіліне оғыз-қарлұқ тілдерінің әсерлері тиген. Сөз басында г-д ұяңдарының қолданылуы түркімен тіліне жақындатады. Кебеже - гебеже, кедей - гедей, кедергі - гедерги, кезек - гезек;
Көптік жалғау -лар, өзбек, тілдеріне жақындатады: көллар, китап-лар, қызлар, шөплер;
Маған, саған қопарылмалы септелген есімдіктер тек қарақалпақ пен қазақ тіліне тән тілдік ерекшелік.
Мен оқушымын - мен оқыушыман Сен оқушысың - сен оқыушысаң
Е - ҚАЗАҚ, ҚАРАҚАЛПАҚ ТІЛДЕРІНДЕГІ ДИФТОНГІ
іекі, іескі, іегіс т. с. с. Ғалым Ә. Жүнісбек, З. Базарбаева бұл дыбысты дифтонгіге жатқызады. Ал Б. Сағындықұлы зерттеулерінде «и мен ә»-нің әбден сіңісіп «е»-ге айналған түрі дейді. Бирлан - бирлән - биллән - билән - биән - бен. (мен, бен, пен)
Қазақ тілі мен татар тілінің фонологиялық деңгейі
Ө>Ү
Қазақ
Татар
күз
kөz
орман
urman
өгіз
көбік
ügez
kübek
киік
kıjek
киіз
kıjez
тиін
tejen
жапырақ
iarfak
Өзбек әдеби тілінде сингорманизм заңы сақталмайды
Жуан дауысты (ы) дыбысы орнына (и) : қиз, қисқаси, қаттық.
Өзбек тіліндегі О> ә, а;
Қазақ тілі
Өзбек тілі
ат
от
бас
бош
тас
тош
азық
озиқ
жапырақ
ёпроқ
ағаш
йоғаш
Өзбек тілі араб, тәжік тілдеріне жақындығының себебі
Араб
Қазақ
Өзбек
жаза
жаза
жазо
шифа
шипа
шифо
зиһн
зейін
зехн
кадрат
құдірет
кудрат
фикр
пікір
фикр
тақдир
тағдыр
тақдир
адат
әдет
одат
даһр
дәуір
давр
даража
дәреже
даража
баракат
берекет
баракат
Қазақ тіліндегі дауысты дыбыстар
а, ә, е, ы, и, і, о, ө, у, ү, ұ
Ұйғыр тіліндегі дауысты дыбыстар
а, ә, е, и, о, ө, у, ү
а>e: аты - ети, балық - белиқ. е>ә: тер>тәр, ер>әр.
Араб
Қазақ
Ұйғыр
жаза
жаза
жаза
шифа
шипа
шипа
зиһн
зейін
зеһин
кадрат
құдірет
қудрәт
фикр
пікір
пикир
тақдир
тағдыр
тәғдир
адат
әдет
адәт
даһр
дәуір
дәвир
даража
дәреже
дәрижә
баракат
берекет
бәрикәт
І, ұ, ү > и, у
Қазақ тіліндегі дауысты дыбыстар
а, ә, е, ы, и, і, о, ө, у, ү, ұ
Түрікмен тіліндегі дауысты дыбыстар
а, э(ә), е, ы, и, о, ө, у, ү
ұл,
қыз
ана
ата
іні
ер
келін
қатын
күйеу
огул
гыз
эне
ата
ини
әр
гелин
хатын
гиев(зять)
Түпкітек дауыстылар
А
У
У:
е
ә
Ұ
О
Ү
Ы
і
Ә - «А» дыбысының жіңішкерген варианты, қазақтың төл дыбысы: ажа - әже, қартай - кәртей, барлық - бәрі
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz