Гормондардың биохимиясы. Тағам қорытылу реттелуінің биохимиялық механизмдері асқазан- ішек жолдың гормондары

Презентация қосу

СӨЖ
Жоспар:

Кіріспе
Негізгі бөлім:
1. Асқазан-ішек жолдың гормондары немесе
гастроинтестинальды гормондар
2. Гастроинтестинальды гормондардың түрлері
және маңызы
3. Асқазан-ішек жолдың гормондарының түзілу
орны
4. Асқазан-ішек жолдың гормондарының қызметі
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе

Ішек – қарынның кілегейлі қабығында
әсіресе қарын пилорусы мен он екі елі
ішекте көптеген гормондар түзіледі. Олар
қанға енеді де, алдымен ас қорыту процесін
зат алмасу, өсіп - өну, есею процестерін
реттеп, басқарып отырады. Қарын мен
ішекте түзілетін мұндай гормондар (грек.
gaster асқазан + лат. intestinum ішек)
гастроинтестинальдық деп аталады.
1. Асқазан-ішек жолдың гормондары немесе
гастроинтестинальды гормондар
Олар:
- белсенді биологиялық активті пептидтер тобы.
- эндокрин жасушалардан, асқазан-ішек жолдары
нейрондарынан, ұйқы безінен бөлінеді.
- бірқалыпты секреторлы қызметке, сіңуге, асқазан-ішек

жолдарының қанмен қамтамасыз етілуіне және
трофикалық қызметіне қатысады
Бірнеше белгілерімен ерекшеленеді:
- гормон түзетін жасушалар бір-бірінен алшақ орналасқан.
- гормон құрамындағы пептидтер ОЖЖ де, перифериялық
нерв жүйесінде және зәр шығару жүйесі мен өкпеде
кездеседі. Басқа гормондар сияқты ОЖЖсі арқылы реттеліп
отырады.
2. Гастроинтестинальды гормондардың түрлері
және маңызы

Қазіргі кезде ішек-қарын шырышты қабығынан шамамен
25 гормон бөлініп шығатыны анықталды.Олардың көбі
пептидтер,ал бірқатары мысалы, гастрин, секретин,
холецистокинин-панкреозимин, энтерокинин, гастрон т.б. бұрыннан
белгілі.

Гастроинтестинальды гормондардың туыстастығы:
1. Гастрин туыстастығы: (гастрин , холецистокинин)
2.Секретин туыстастығы: (глюкагон, энтероглюкагон,
вазоактивный интестинальды полипептид, асқазан
ингибирлеуші пептид и және т.б .
3.Панкреатиттік пептид(панкреатиттік пептид және
нейропептид рилизинг-гормон, соматостатин, мотилин,
нейротензин и др
Жұмыс істеу механизмі:
спецификалық цитомембраналық
рецепторлармен әрекеттескеннен кейін
аденилат-циклазды механизм іске
қосылады, ол жасушалық метаболизмді
іске қосады, нерв жүйесі арқылы барлық
беріледі, ол асқорту органдарын асты
қорыту кезінде де тыныштық кезінде де
қамтамасыз етеді.
Асқазан-ішек жолдарының көптеген патологиялық
жағдайы осы гормондардың жұмысының бұзылуынан
болады.
Астыда көбірек зерттелген гастроинтестинальды
гормондар мысалға келтірілген:

3. Асқазан-ішек жолдың гормондарының
түзілу орны
Соматостатин- асқазан, жіңішке ішектің
проксимальді бөлігі, ұйқы безінде түзіледі. D
жасушалары. Инсулин, секретин, мотилин,
гастрин, глюкогон бөлінуді тежейді; асқазанның
париетальді бөлігінің белсенділігін және ұйқы
безінің аринарлық жасушаларын тежейді.
Соматостотин
Он екі елі ішектің D- және A- клеткаларында, ұйқы
безінің A- клеткаларында орналасқан. Соматостатин ұйқы
безінің аралша аппараттарына әсер ету арқылы өсу
гормондарының және тиреотропиннің секрециясын басады,
инсулин, глюкагон, гастриннің бөлінуін тежейді, асқазан
секрециясын басады. Ұйқы безінен су және
бикарбонаттардың бөлінуін белсендіретін секретинді
басады, амин қышқылдары мен пептон қосылысын
енгізгеннен кейінгі эндогенді холецистокининнің бөлінуін
белсендіретін ферменттер секрециясын тежейді. Қандағы
гастриннің деңгейіне әсер етпей, асқазан моторикасын
тежейді
Бульбогастрон- асқазанның антральді бөлігінде түзіледі.
Gжасушалар. Асқазан секрециясын және моторикасын
тежейді.
Бұл пептид он екі елі ішекте орналасқан. Қосымша мәліметке
сүйенсек бульбогастрон асқазан мен он екі елі ішек арасындағы
рефлекстік жолдардың жұмысын іске асыруға қатысады

Дуокринин- орналасуы, секреттелуі, құрылымы белгісіз.
асқазанның антральді бөлігінде түзіледі. Gжасушалар. Он екі елі
ішектен броуннер бездерінен секрет бөлінуді белсендіреді.

Вазоактивті интестинальді (ВИП) пептид- асқазан-ішек
жолының барлық бөлігінде кездеседі. D жасушалары.
Холецистокенин жұмысын, тұз қышқылы мен асқазан
пепсинінің секрециясын, тежейді, қантамырлардың және
қуықтың бірыңғай салалы бұлшықеттерін босаңсытады
Вазоактивті интестинальды
полипептид (ВИП)

D- немесе H- клеткада орналасқан. ВИП
секретин- гастрин тобына кіреді. Гормон
химиялық жағынан иденцифирленген және
синтезделген, оның молекуласы құрылымға ие.
ВИП биологиялық және
радиоиммунохимиялық әдіспен анықталады.
ВИП бүкіл асқорыту жүйесінде таралған, негігі қызметі
жіңішке ішекте.
Ол :
тамырларды кеңейтеді гипотоникалық әсер көрсетеді,
әсіресе, өкпенің және бауырдың тамырларын кеңейтеді.
Трахеяның, асқазанның, өт қабының жайпақ бұлшық
еттерін босаңсытады, қан ағысын тездетеді.
Гормон холецистокининнің әсерін тежейді, бірақ басқа
гормондардың өт бөлуін күшейтеді. Пантогастрин және
гистаминмен белсендірілген асқазан қышқылы және
пепсиннің секрециясын тежейді.
Ас қабылдағаннан кейін гастрин деңгейі төмендейді.
Гормон бауырдағы және ішектің шырышты
қабатындағы цАМФ мөлшерін көбейтеді.
Липолиз және гликогенолизді белсендіреді және
инсулиннің бөлінуін күшейтеді.
Панкреатикалық полипептид (ПП)- ұйқы безінде түзіледі. D2-
жасушалары. Антагонист ХЦК-ПЗ- жіңішке ішек қабықшасының,
ұйқы безінің және бауырдың пролиферациясын күшейтеді.
Көмірсулар мен липидтердің алмасуына қатысады.
Гастрин- асқазанның антральді бөлігі, ұйқы безі, жіңішке ішектің
проксимальді бөлігінде түзіледі. Gжасушалар. Асқазанның, он
екі елі ішектің, қуықтың босаңсу моторикасын іске асырады;
пепсиннің бөлінуін реттейді.
Гастрон- орналасуы мен құрылымы, секрециясы белгісіз.
асқазанның антральді бөлігінде түзіледі. Gжасушалар. Асқазан
секрециясының көлемін төмендетеді және асқазан сөлінен
қышқылдың шығуын қамтамасыз етеді. Асқазан сөліндегі тұз
қышқылының мөлшерін 50% - ке төмендетеді.
Урогастрон- орналасуы мен құрылымы, секрециясы белгісіз. Ол 52
аминқышқылы қалдығынан тұрады, бірақ оның орналасуы нақты
дәлелденбеген. Урогастрон асқазан және ұйқы безін алып тастаған
операциядан кейігі науқастардың зәрінен табылған.
Бомбезин- асқазан, жіңішке ішектің проксимальді бөлігінде
түзіледі. Ржасушалар. Гастрин бөлінуді реттейді. Қуықтың
жиырылуын, ұйқы безінен фермент бөлінуді қамтамасыз
етеді, энтероглюкагон бөлінуді күшейтеді. аминқышқылының
қысқа тізбегінен құралған полипептид. Өтті бөлу қабілеті
холецистекинин деңгейінен де жоғары. Бомбезин гастрин және
холецистокинин бөлінуі үшін лизинг – фактор ретінде өзіндік
қызмет атқарады. Асқазан секрециясын белсендіреді, өт қабын
жиырады, гасртин мен холецистекини бөлінуін белсендіреді.

Энтероглюкагон- жіңішке ішекте түзіледі. ЕС1-жасушалар.
Асқазанның секреторлы тежейді, асқазан сөлі құрамында
К+ді төмендетеді де Са2+ті жоғарылатады, жіңішке ішек
пен асқазан моторикасын тежейді.
Холецистокинин-панкреозимин (ХЦК-ПЗ)- жіңішке ішекте
түзіледі. I-жасушалары. Ферменттердің шығуын және әлсіз
түрде ұйқы безінен бикарбонаттардың шығуын
қамтамасыз етеді. Асқазанда тұз қышқылының
секрециясын тежейді, қуықтың жиырылуын күшейтеді,
жіңішке ішектің моторикасын күшейтеді.
Холецистекин панкреозимин

жіңішке және он екі елі ішектің I-
клеткаларында орналасқан. Бұл он екі елі
ішек, бауыр, ұйқы безі, асқазан сияқты
мүшелердің жұмысын реттеуге қатысатын
асқазан- ішек жолының негізгі гормоны ғана
емес, тәбеттің ашылуы, зат алмасуды реттеу
сияқты нәтиже береді. Холецистекинин-
панкреозимин өт қабын жиырады, ішектегі
су, натрий, калий, хлор адсорбциясын
азайтады, өт және бруннер бездерінің
секрециясын күшейтеді.
Қан сарысуында инсулин деңгейін
жоғарылатады.
Жоғарғы артериядағы қан ағысын күшейтеді,
жүйелік артерия қысымын төмендетеді,
ұйқы безіне трофикалық әсер көрсетеді,
тәбетті төмендетеді,
тойымдылық сезімін тудырады,
мидың электрлік белсенділігін қолданып, аш
қарындағы деңгейі- 0,75 пг/мл, астан кейін – 18,6-
дан 29,3 пг/мл – ге дейін ауытқиды.
Гастроингибирлеуші пептид (ГИП)- жіңішке ішекте түзіледі. К-
жасушалар. Тұз қышқылы мен пепсиннің бөлінуін, гастриннің
босауын, асқазан моторикасын тежейді; тоқ ішектің моторикасын
қоздырады.
Мотилин- жіңішке ішектің проксимальді бөлігінде түзіледі. ЕС2-
жасушалар. Асқазан пепсинінің, ұйқы безінің секрециясын
қоздырады, асқазаннан қоймалжың заттың шығуын тездетеді . 22
аминқышқылынан тұратын, молекулалық массасы 2700 болатын
полипептид. Мотилин асқазан моторикасын және асқазан
секрециясын қоздырады, он екі елі ішек құрамының эвакуациясын
тездетеді, радиоиммунохимиялық әдіспен аш қарындағы мөлшері
30-дан 100 пг/ мл – ге дейін ауытқитыны анықталды.

Секретин- жіңішке ішекте түзіледі. Sжасушалар. Ұйқы безінде,
бауырда, Буннер бездерінде бикарбанаттар мен су секрециясын
реттейді.
Секретин
жіңішке ішектің S- клеткаларында орналасқан. 1866
жылы секретин молекуласындағы аминқышқыл
реттілігі ашылған. Секретиннің молекулалық массасы
3035. 17-34 аминқышқылды гастриннің деңгейін
төмендетеді, асқазанның қызметін және жіңішке ішектің
электрлік белсенділігін тежейді.
Секретин
Секрети
н

Секретинді енгізгеннен кейін қанда инсулин
деңгейі төмендеп, құрамындағы глюкагон
азаяды. Секретин өңештің жиырылуын
босаңсытады, ұйқы безіндегі және оның
сөліндегі цАМФ мөлшерін көбейтеді, өт
қабының жиырылуы кезінде холецистокининнің
әсерін күшейтеді. Су мен натрий абсорбциясын
тежейді, клеткалардың гастринмен
шақырылған
гиперплазиясын төмендетеді.
Секретин
Секрети
н
Секретин ұйқы безіне трофикалық әсер етеді.
Ішектің әртүрлі бөлігінен гормон алу гормон
градиентінің асқазаннан жуан ішекке қарай
төмендейтінін көрсетті. Қандағы эндогенді
секретин мөлшерін өлшеу биологиялық әдіспен
іске асады. Ұйқы безінің секрециясын тудыратын
секретиннің ең аз мөлшері клиникалық бірлік
ретінде анықталды.
Нейротензин- ас ішектің дистальді бөлігінде түзіледі. N-
жасушалар. Тұз қышқылы секрециясын тежейді, глюкогонның
босап шығуын күшейтеді. Гипоталамустан бөлінген
тридекапетидтің 50пг/мл мөлшерін вена ішіне енгізгенде,
сақазан секрециясын тежейді. Сондықтан оны нейротензин деп
атау ұсынылған.

Энкефалиндер (эндорфиндер)-
жіңішке ішектің проксимальді бөлігінде,
ұйқы безінде түзіледі. L-жасушалар.
Ұйқы безі секрециясын тежейді,
гастриннің босап шығуын күшейтеді,
асқазан моторикасын қоздырады.

Субстанция Р- жіңішке ішекте түзіледі.
ЕС1-жасушалар. Ішек моторикасын,
сілекей бөлінуді күшейтеді. Инсулиннің
босап шығуын тежейді.
Вилликинин- он екі елі ішекте түзіледі. ЕС1-жасушалар. Ас
ішек жиырылуын реттейді. Жуан ішектің шырышты
қабатының кірпікшелерін қозғалысқа келтіреді. Молекулалық
массасы 1200, шығу табиғаты белгісіз гормон. Ұзақ
электрофорез жолымен қысқа тізбекті қышқылды
полипептидтің екі фракциясы анықталды: біріншісі,
кірпікшелердің қозғалысын белсендіреді, екіншісі тежейді.

Энтерогастрон- он екі елі ішекте түзіледі. Секреторлық
белсенділікті және асқазан моторикасын тежейді.

Серотонин- асқазан-ішек жолында
түзіледі. ЕС1,ЕС2-жасушалар. Тұз
қышқылының бөлінуін тежейді, пепсин
мөлшерін реттейді, ұйқы безінің
секрециясын, ішек секрециясын
белсендіреді
Гистамин- асқазан-ішек жолында
түзіледі. Ұйқы безі мен асқазан
бездерінің бөлінуін реттейді. Асқазан-
ішек жолы моторикасын белсендіреді.
Капиллярларды кеңейтеді
Инсулин- ұйқы безінде түзіледі. Бета-
жасушалар. Жасушалық мембрана
арқылы зат алмасуды, глюкоген түзілуді
реттейді. Липолизді тежейді, ақуыз
синтезін белсендіреді

Глюкагон- ұйқы безінде түзіледі. Альфа-
жасушалар. Көмірсу белсенділігін
арттырады; асқазан, ұйқы безі
секрециясын, асқазан-ішек моторикасын
тежейді.
Глюкагон
Секрети
н

ұйқы безінің альфа- клеткаларында орналасқан
он екі елі ішектің шырышты қабатының
аргирофильді клеткаларында түзіледі.
Ұйқы безі глюкагоны:
н

Ұйқы безі сөлінен бикарбонат пен ферменттің бөлінуіндегі
секретиннің әсерін тежейді.
ұйқы безі және ішек глюкагоны көмірсу ыдырауын
белсендіреді,
глюкагонның липокинетикалық және глюкогенолитикалық
белсенділігі тіркеледі.
адамның асқорыту секрециясын тежейді. Глюкагон әсерінен
бүйректен калий, кальций, натрийдің шығуы күшейеді,
сарысудағы кальций концентрациясы төмендейді, сілекейдегі
протеин мен амилаза құрамы көбейеді, катехоламиннің шығуы
күшейеді.
глюкагон адамның асқазан және жіңішке ішек қызметін
тежейді.
Тамақ қабылдағанда ішек глюкагоны ұйқы
безінің глюкагонына қарағанда тез
көбейеді, бұл сарысуда инсулин деңгейінің
жоғарылауымен және қанда глюкоза
концентрациясы төмендеуінен көрінеді.
Ішек глюкагон мөлшері он екі елі ішекке
глюкозаның гипертониялық ерітіндісін
енгізгенде көбейеді, триглицерид
енгізгенде керісінше азаяды
Гастроингибирлеуші
полипептид (ГИП)
Он екі елі ішек және ұйқы безінің D- клеткаларында
орналасқан. ГИП бар клеткалардың көбі он екі елі
ішектің ортаңғы бөлігінде орналасқан.

Алғашқы тоғыз аминқышқылының орналасуы
секретиннің орналасуындай. Молекулалық
массасы 5000. асқазанның тежеуші
полипептидтерінің екі иммунореактивті түрі
белгілі.
Гастроингибирлеуші
полипептид (ГИП)
тұз қышқылының және пепсиннің
бөлінуін
асқазан қызметін тежейді
қандағы инсулин мөлшері көбейеді
жуан ішектің секрециясын қоздырады

ГИП ішекке глюкоза енгізгенде 45
минуттан кейін, май енгізгеннен
кейін 2-3 сағатта бөлінеді.
Аш қарындағы асқазанның тежеуші полипептид
деңгейі 200-250 пг/ мл аралығында ауытқиды, ал
тамақтан кейін 1нг/ мл- ға жетеді.
Диэнтерин
– фактордың аты және он екі елі ішектің
шырышты қабатында болатынын А.М.
Уголев ұсынған, орналасуы мен құрылымы
белгісіз. Зат алмасу қарқынын ретейді.

Арэнтерин
- орналасуы мен құрылымы белгісіз;
- жасөспірім денесіндегі ассимиляция
процесін күшейтеді;
- өсу, есею қарқынын үдетеді;
- адамның тәбетін жақсартады.
Ұйқы безі пептиді
Ұйқы безі пептиді
-пептогастриннен 10 есе әлсіз, асқазан қышқыл
секрециясын және жалпы өт ағуын белсендіреді. Ұйқы безі
пептиді асқазан жүйесінің жұмысына әсер етеді, бірақ
ұйқы безінің және өт айдаушы жүйенің эндокринді әсері
ғана физиологиялық болып табылады. Гормон ұйқы безінің
секрециясын және өт бөлінуіне тежеуші әсер етеді,
көмірсулар мен липидтердің алмасуын реттеуге қатысады
Антральды халон
-асқазанның антральды
бөлімінде орналасқан.
Асқазан секрециясының
тежелуі гастрин әсерін
басумен байланысты.

Энтерооксинтин
- он екі елі ішектің проксимальды
бөлігінде орналасқан. Асқазан
секрециясын қоздырады.
Вагогастрон
Асқазан секрециясын тежейтін
гастринмен белгілі жолмен байланысты
гормон.
Кохерин
Физиологиялық маңызы
анықталмаған. Асқорыту жүйесінің
қызметіне тежеуші әсер ететіні белгілі.
4. Асқазан-ішек жолдың гормондарының
жалпы ортақ тән қызметі
Гастроинтестинальдық гормондары:
*ас қорыту бездерінің сөл шығару қабілетін
күшейтеді;
*қоректік заттардың қорытылуын үдетеді;
*жасөспірім денесінде ассимиляцияпроцесін
күшейтеді;
*зат алмасу қарқынын реттейді;
*түрлі ағзаларда қан айналысын қалпына
келтіреді;
*биологиялық мембраналардың өткізгіштігін
реттейді;
*трофикалық әсер көрсетеді;
Қорытынды
Гастроинтестинальді гормондар-
басқа да гормондар сияқты ОЖЖ
арқылы реттеліп отырады және ағзаның
өте маңызды құрам бөлігі болып
табылады. Гормон мөлшері ауытқыған
жағдайда түрлі потологиялық
жағдайларға алып келеді. Ондай жағдай
болмас үшін салауатты өмір салтын
ұстап, спортпен шұғылданған жөн
Қолданылған әдебиет:
1.Тапбергенов С.О. “Медициналық
биохимия”/Алматы: «Эверо», 2009ж. 268-
310 беттер
2.Т.Т. Березов, Б.Ф.Коровкин
“Биологическая химия” /Москва:
«Медицина»,1990ж. 186-191 беттер
3.Сеитов З.С «Биохимия»/ Алматы : «Эверо»,
2012ж. 162-166 бет
4.Сейтембетова А.Ж.., Лиходий С.С.,
«Биологиялық химия»/Алматы: «Білім»,
1994ж. 191-198 бет
5.Интернет желісі.
http://dic.academic.ru/dic.nsf/dic_biology/
6.http://helpiks.org/4-19649.html
7.http://www.studfiles.ru/preview/3992029/page:28/
Назарларыңызға рахмет!

Тот, кто работает, всегда молод. И
иногда мне кажется, что, может быть,
труд вырабатывает какие-нибудь
особенные гормоны, повышающие
жизненный импульс. Н.Н.Бурденко

Ұқсас жұмыстар

Ұйқы безі гормондарының биохимиясы. Бүйрек үсті қыртысты және милы қабығының гормондарының биохимиясы

Заттар алмасуының реттелуі. Гормондар алмасуының биохимиясы

ГОРМОНДАРЫ КІРІСПЕ

Гонадотропты гормондар

Гормондардың биохимиясы. Гормональді реттелу бұзылыстары. Заттар алмасуының гормональды реттелуі

Йодтың адам ағзасындағы артық мөлшері

Қан плазмасының ақуыздары

Бұлшықет тінінің биохимиясы

Қалқанша без эндокринді жасушалары

Жыныс бездерінің гормондары

Пәндер