ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ТЫҢ ЖӘНЕ ТЫҢАЙҒАН ЖЕРЛЕРДІ ИГЕРУ, ОНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК- ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЛДАРЫ

Презентация қосу

Абай Мырзахметов атындағы
Көкшетау университеті

Диплом тақырыбы: «ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ТЫҢ ЖӘНЕ
ТЫҢАЙҒАН ЖЕРЛЕРДІ ИГЕРУ, ОНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЛДАРЫ»

Орындаған: Салимов А.К
Ғылыми жетекші: Шарипова А.Б.

Көкшетау, 2016
МАЗМҰНЫ

1. ТЫҢ ЖӘНЕ ТЫҢАЙҒАН ЖЕРЛЕРДІ ИГЕРУ ТАРИХЫ
1.1 Тың және тыңайған жерлерді игерудің себептері мен
алғышарттары
1.2 Тың игерудің басталуы және тыңның алғашқы жетістіктері

2. ТЫҢ ЖӘНЕ ТЫҢАЙҒАН ЖЕРЛЕРДІ ИГЕРУ КЕЗІНДЕ АУЫЛ
ШАРУАШЫЛЫҒЫ МАМАНДАРЫН ДАЯРЛАУ
2.1 Қазақстан мамандары
2.2 Қазақстан жеріне келген мамандар
2.3 Тың және тыңайған жерлерді игеру кезінде ауыл шаруашылық
мамандарын даярлау

3. ТЫҢ ЖӘНЕ ТЫҢ ИГЕРУДІҢ НӘТИЖЕСІ МЕН САЛДАРЫ
3.1 Тың және тыңайған жерлерде тұратын халықтың саяси-
экономикалық жағдайы
3.2 Халықтың тұрмысы және әлеуметтік жағдайы
3.3 Тың игеру жылдарында орын алған экологиялық мәселе
Зерттеудің өзектілігі. Әр елдің тарихында сол елдің тағдырын
шешетін оқиғалардың болары анық. Қазақстанның егемендікке қол жеткізуі
де, сөз жоқ, осындай оқиғалардың бірі екені даусыз. Ал кейінге шегініп,
артымызға қарасақ, осыдан жарты ғасырдай уақыт бұрын республиканың
барлық тағдырын шешкен тың эпопеясын болғанын білеміз.
Бұл жөнінде Президентіміз Н.Ә.Назарбаев «Әр елдің тарихында
дәуірлік сипат алатын оқиғалар болады. Олардың мәнін, көлемі мен елге
тигізген әсерін ұзақ жылдар өткеннен кейін ғана жаңа көзқарас тұрғысынан
сараптай аламыз. Қазақстан үшін, басқа тәуелсіз мемлекеттердегі сияқты,
тыңды көтеру ең басты оқиға болып саналады...», - деп көрсетеді [1].
Қоғам әрбір кезең туралы нағыз шыңдықты білуі тиіс. Осы орайда, кезінде
басыңқы зерттелген тақырыптарға тарихшылар сыни көзбен қарауы керек.
Мәселен, тың және тыңайған жерлерді игерудің бұған тікелей қатысы бар.
Аталған мәселе өте күрделі.
Бұдан байқағанымыз: уақыт өтсе де, өткен тарих пен қазіргі заман
арасында біршама ара-қашықтық байқалғанмен, тың эпопеясы осы күнге
дейін әлі де болса өз бағасын толық алған жоқ. Осы тұрғыдан келгенде, тың
және тыңайған жерлерді игеру жайлы еңбектердің саралап-зерттеудің, оған
сипаттама беріп, тың көтерудің тарихта алатын орнын айқындаудың маңызы
зор.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Қазақстанда 1954 жылы
басталған тың және тыңайған жерлерді игерудің ел тарихындағы
орны мен маңызын анықтап, келтірілген деректемелердің
Қазақстанның тарихи әрі саяси-әлеуметтік, экономикалық
дамуына тигізер әсерін айқындау, кейінгі ұрпақтың елдің тарихын
білуіне жағдай туғызу.
Зерттеу жұмысының міндеттері.
- Тың және тыңайған жерлер жайлы зерттеулерді қарастырып,
деректер жинау;
- Тың және тыңайған жерлерді игеруге себеп болған факторларды
анықтау;
- Тың және тыңайған жерлерді игеру туралы жинақталған
мәліметтердің болашақ үшін маңызын айқындау;
- Тың және тыңайған жерлерді игеруде белсенді әрекет еткен
қазақстандық және шетелдік азаматтар туралы мәліметтер
жинақтап, олардың еліміздің дамуына тигізген ықпалдарын
анықтау.
Тақырыптың зерттелу деңгейі.
Тың және тыңайған жерлерді жаппай игеру тақырыбы. Кеңестік тарихи әдебиетте кең орын
алды. Әсіресе, ірі монографиялық зерттеулер, ұжымдық еңбектер, ғылыми-тәжірибелік
конференциялар, мерекелік салтанаттар көбейді. Осы мәселе жөнінде көптеген кандидаттық
және докторлық диссертациялар қорғалды, сонымен бірге көркем әдебиет пен
киноматография да оған көп көңіл аударды. Тың жерлерді жаппай игеру тарихын зерттеу
алғашқы қазықтар қағылған елуінші жылдардың орта кезінен басталады. Содан он жыл
өткеннен кейін тың туралы алғашқы тарихи, әдеби шолу пайда болды. Одан соң әрбір бес
жылдан кейін осындай еңбектер шығып отырған. Оларға тән бір жағдай бұл еңбектер тарихи-
партиялық тұрғыда жазылған. Зерттеушілердің айтуы бойынша 60-жылдардың орта кезіңе
дейін негізінен брошюралар, мақалалар көп жазылған. Олардың ғылыми дәрежесіне онша көп
көңіл бөлінбеген.
60-жылдардың ІІ жартысынан кейін «Тың эпопеясының» жаңа тарихи дәуірі басталады. Бұл
кезеңде негізінен жалпылама еңбектер басым болды. В.И.Лениннің аграрлық мәселелер
жөніндегі еңбектері кеңінен қолданылды. КОКП-нің, оның төмендегі ұйымдарының,
комсомолдың роліне айрықша орын берілді. Тыңдағы партиялық құрылыс, тың
шаруашылықтарын қамқорлыққа алу, ұлттық достық қарым-қатынасты дамыту және
халықтардың бір-біріне көмегі мәселелері жан-жақты зерттеу объектісіне айналды.
Осындай және басқа да мәселелер «Коммунистік партия Қазақстандағы тың жерді игеру
жолындағы күресте» деген коллективтік монографияда, В.В.Куликовтың «Тың жерді игерудегі
тарихи тәжірибе», С.Л.Ковальский мен Х.М.Мадановтың «Қазақстандағы тың жерді игеру»
атты кітаптарында, басқа да еңбектерде жан-жақты көрсетілген. Бұл кітаптар авторларының
тың игерудегі бірқатар жұмыстардың басын құрағанымен қатар мұндай күрделі істі бір жақты
көрсеткенін атап кеткеніміз жөн. Осындай еңбектерде тың эпопеясын мадақтау тұрғысында
«бұдан басқа жол жоқ еді», «бірден бір дұрыс шешім», «тың жерлерді игеру – өндірісті
интенсивтендірудің социалистік әдісі» деген сияқты баға берген сөздермен дәріптеледі.
Тың тақырыбына арналған материалдардың саны өте көп
болғанымен сапасы ойдағыдай емес. Аталмыш
еңбектертерді, олардың авторларын саралай отырып,
олардың көбі мадақтау негізінде жазылғанын, сын көзбен
ғылыми тұрғыдан тың көтеруге баға берілмегенін
айтуымыз керек.
Тың көтеру жайлы С.Л. Ковальский [4], Х. Маданов [7],
Л.И. Брежнев [8], Чапай Мусин [12], Т. Омарбеков [42],
Ж.О. Артықбаев [57], тағы да басқа ғалымдардың
еңбектерінде тың игерудің себептері мен салдары, жалпы
сипаттмасы жайлы және тың игерудің Қазақстанның
әлеуметтік-экономикалық жағынан дамуына әсері, пайдасы
жайлы мәліметтер берілген.
Бұл зерттеу жұмысында біз тың игерудің себептері мен
салдары, экологиялық жағдайы, тың игеру жылдарында
қажырлы еңбек еткен мамандар жайлы сөз қозғамақпыз.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы және тәжірибелік мәні.
Егер 1954 жылғы Қазақстан жеріндегі тың және тыңайған
жерлерді игеруді зерттеп, толық саралай білсек, келешекте
еліміздің даму стратегиясы анықтала түсіп, болашағы
баянды болмақ, әрі тыңды игеруге белсене ат салысқан
тұлғаларды зерттеп, олардың елді дамытуға қосқан үлесін
анықтау арқылы сол заманның ерекшелігін, халықтың
жағдайын, ел тарихын тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.
Диплом жұмысының тәжірибелік құндылығы ретінде
Қазақстан жеріндегі тың игерудің тарихына қатысты
мәліметтер мен деректер мектеп оқушылары мен жоғары
оқу орындары студенттері үшін дереккөздер болатынын
айтуға болады. Сол сияқты зерттеу жұмысында қалыптасқан
әдістемелік тәсілдер ұлы тұлғалардың қоғамдық-саяси
қызметін жан-жақты зерттеп, тарихи таным нысанына
айналдыруға мүмкіндік береді.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу
жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан
тұрады.
Кіріспе бөлімінде зерттеудің ғылыми аппараты,
тақырыптың өзектілігі, зерттелу жайы, зерттеу
мақсаты, міндеттері, зерттеу әдісі, ғылыми болжамы,
оның тәжірибеге енгізілуі тұжырымдалды.
Ал негізгі бөлімде тың және тыңайған жерлерді
игерудің тарихы мен тағылымына, маңызына,
себептері мен салдарына, экологиялық сипатына,
тыңды игеруге қатысқан ұлы тұлғалар жайындағы
деректерге тоқталынды.
Қорытынды бөлімде көзделген мақсат-міндеттердің
орындалуы жайында сөз қозғалды.
Соғыстан кейінгі жылдарда Қазақстан ауыл
шаруашылығында қалыптасқан жағдай
Соғыстан кейінгі 1950-60 жж ауыл
экономиканы шаруашылық
қалпына келтіру техникасы өте аз
қиындықтары болды
Орталықтың
жүргізген Шаруашылық
әлеуметтік- басқарушылар
экономикалық дың сауаты
саясатының
төмен болды
салдары

Арнайы Экстенсивті
Азық-түлік
оқыған түрде дамытуға
тапшылығы,
мамандар көңіл бөлінді
шикізат
жетіспеді жетіспеушілігі
Жағдайды жақсартуға бағытталған шаралар

Ауыл шаруашылығын 1949 ж мал
өркендету жөніндегі шаруашылығын
бағдарлама дамыту жоспары
жасақталды қабылданды

Әкімшілік- Ауыл
шаруашылық шаруашылығына
қызметкерлері мамандар даярлау
едеуір ісі жолға қойыла
қысқартылды бастады

Мал Шаруашылыққа Астық өнімдеріне
шаруашылығы басшылықты сұранысты
бағытындағы жақсарту міндеті қанағаттандыру
кеңшарлар қойылды шаралары қолға алына
дамытылды басталды
Никита
Сергеевич
Хрущёв
(1953-1964)
Шаяхметов
Жұмабай
Шаяхметұлы
(1946-1954)
Пантелеймон
Кондратьевич
Пономаренко
(06.02.1954-
07.05.1955)
Дінмұхамед
Ахмедұлы Қонаев
Қазақстан КСР
1-ші хатшысы
(1960-1962)
(1964-1986)
Қазақстан Республикасының қазіргі
территориясы
Тың игерілген облыстар

Ақмола
Солтүстік Қазақстан

Павлодар

Көкшетау
Қостанай
Торғай
Тыңның үлкен наны
басталып кетті
Комсомолдық
жолдама құжаты
Тың игеруге
алғашқы
жолдамамен
келушілер
1955 жылы сәуір айының басында Солтүстік Қазақстан облысына
Мәскеу қаласының Ленин ауданынан жолдамамен жіберілгендер
келді. Шамалы уақыт бұрын ғана бос жатқан жерде «Ленин»
совхозы ұйымдастырылды, алғашқы шатырлар пайда бола бастады.
Тың даласындағы
бірінші егіс
ДТ-54
тракторы мен
ГАЗ-51 жүк
машинасы
егістікте
Қазақстан Кеңестік Социалистік Республикасы
колхоздарының өндірістік динамикасы

Көрсеткіштер 1950 жыл 1955 жыл 1960 жыл 1965 жыл 1970 жыл 1975 жыл

Колхоздар 3670 2702 759 441 423 404
саны

Егіс көлемі, 6272 13263 4978 4037 4034 4300
мың га

Ірі қара мал, 4500,5 3877,7 4917,7 1540,7 1460,1 1510,4
мың бас
Қазақстан Кеңестік Социалистік Республикасындағы
совхоздардың құрылыс динамикасы

Көрсеткішт 1950 1955 1960 1965 1970 1975
ер
Совхоздар 264 631 881 1521 1625 1864
саны

Егіс 1169 6840 17131 25161 25340 30200
көлемі,
мың га
Ірі қара 520 740 1988,7 3949,6 4180,7 4726,5
мал, мың
бас

Ұқсас жұмыстар

Қазақстан мамандары

Ауыл шаруашылығының дамуы

Тың және тыңайған жерлерді игерудің зардаптары

Тың және тыңайған жерлерді игеру кезінде

Астық өнімін жаңа жерлерді жырту, тың жерлерді игеу арқылы арттыру жолы

Жеке басқа табынудың шарықтауы және жылымық

Техногендік шөлейттену

Тың игерудің мағынасы

Тың және тыңайған жерлерді игеру

Тың игеру мағынасы

Пәндер