ОРТА ҒАСЫРЛАРДАҒЫ СӘУЛЕТ ӨНЕРІ

Презентация қосу

ОРТА
ҒАСЫРЛАРДАҒЫ
СӘУЛЕТ ӨНЕРІ
СӘУЛЕТ ӨНЕРІ
Ерте орта ғ-ларда отырықшы халықтардың тұрғын-жайларын
жоспарлау құрылымы өзгерді. Ежелгі бекініс-қалалардың
орнына нығайтылған бекініс-үйлер пайда болды, кейіннен олар
қамалдарға айналды. Қамалдардың айналасына немесе бір
жағына Орта Азияда шахристан деп аталатын қалалар
салынды. Олар бірнеше қорғаныс дуалдарымен қоршалды.
Шахристанда негізінен діни ғимараттар, базарлар,
ақсүйектердің, әкімдердің, ірі қолөнершілер мен саудагерлердің
тұрғын үйлері тұрғызылды. Қалалардың экон. маңызы онан әрі
артқан сайын оларға іргелес ұсақ қолөнершілер, саудагерлер,
кедейлер тұратын рабаттар пайда болды
Үйлер мен қорғаныс құрылыстары, қорғаныс дуалдары
мен мұнаралары шикі кірпіштен және саз балшық
соқпаларынан салынды. Тараз қазбаларынан ірі діни
ғимараттарды әшекейлеуге арналған пішімі алуан түрлі
көптеген күйдірілген саз тақталары табылды. Тараз
тақталары 5 – 7 ғ-ларда Ақ-Тепедегі (Ташкент түбінде),
Пенжикенттегі, Барахшадағы бекініс-үйлерінен
табылған архит. нақыштың осындай түрлерімен біртекті.
Қалалар сауда-экон. маңызының онан әрі артуы
шахристанға шығыс, оңт. және батыс жағынан келіп
тірелетін қала іргесіндегі рабаттардың дамуына
жағдай туғызды
Қарахан әулеті билігі кезінде сәулет өнері барынша
гүлденіп өсті. Қазақстан жерінде бұл кезеңнен Жамбыл
обл-ндағы Бабажы қатын кесенесі (10 – 11 ғ.), Қарахан
күмбезі (11 ғ.), Айша бибі кесенесі (11 – 12 ғ.), Жезқазған
обл-ндағы Жұбан ана күмбезі (11 – 12 ғ.), Тараз қ-ндағы
моншалар, т.б. ескерткіштер біршама жақсы сақталған,
кейбіреулерінің қалдықтары бар. Айша бибі мазары
мемориалдық құрылыстардың орт. білікті түріне жатады
Егер Бабажы қатын кесенесі және Қарахан
мазарының тек алдыңғы беттері кірпішпен
өрнектелген болса, Айша бибі кесенесі түгел әсем
және сан алуан геом. және көгеріс нақышына
құрылған әшекей тақталармен қапталған. Күн
түскен кезде ғимарат қабырғалары алуан түспен
құлпырып тұрады. Ескерткіш қабырғаларының
құралымы ерекше.
Түркістан қ-ндағы Қожа Ахмет Иасауи
ханақасы 14 ғ-дың аяғы мен 15 ғ-дың басындағы
сирек кездесетін бірден бір архит. ескерткіш
болып табылады. Ғимаратты әсемдеуге ғанышқа,
ағашқа, сүйекке ою-өрнек салу, тас пен металды
көркемдеп өңдеу тәсілдері, халықтық бейнелеу
өнерімен етене байланысты өрнектер үлгісі
кеңінен қолданылды.
Бұл тамаша ескерткіште Қазақстан мен Орта Азия халықтарының
көп ғасырлық құрылыс өнерінің жетістіктері пайдаланылған.
Қазақтың халықтық сәулет өнерін дамытуда ескерткіштің маңызы
орасан зор б13 – 14 ғ-ларда Қ. а-ның онан әрі дамуы Орта Азия мен
Қазақстан халықтарының сәулет өнерін өркендетудің жалпы бағыт-
бағдарын бейнеледі. Күмбез астындағы құралымдар жетілдірілді,
құрылыстардың композ. құрылымын өзгерткен қос қабатты
сымбатты барабандар, ғимараттарға әсемдік және архит. өзіндік
түр беретін алуан түсті жылтыр кірпіштер, қаптағыш тақталар
пайда болды.
Сәулет өнері орта ғасырлардағы түріктер
дәуірінде жақсы өркендеген. Қалаларда,
қоныстарда архитектуралық құрылыстар,
мешіттер көптеп салынып. Сәулет өнерінің
өркендеуіне Х-ХІІ ғасырларда ислам дінінің кең
қанат жаюы үлкен әсер етті. Ислам дінінің енуіне
байланысты бірнеше діни құрылыстар салынып
кесенелер тұрғызылды. Оларды атап айтар
болсақ:
ҚОЖА АХМЕТ ЙАССАУИ
КЕСЕНЕСІ
— Қожа Ахмет Йассауи кесенесі — ХІV- ХV
ғасырлар аралығында Әмір-Темірдің бұйрығымен
салынған сәулет өнерінің тамаша бір үлгісі. Ол
ислам дінінің көрнекті өкілі, әрі уағыздаушы, әрі
ақын. Кесене Түркістан қаласының дәл ортасында
салынған.

Ұқсас жұмыстар

Сәулет ескерткіштері

Рухани мәдениет

Сәулет өнері деген қандай өнер

Сәулет өнері мен құрылыстың дамуы

Сабақтың жүрісі

Сәулет өнері

Айша бибі кесенесі

Қазақстанның ХIV – XV ғасырлардағы сәулет өнері

Домалақ ана кесенесі

ЕЖЕЛГІ ИРАН СӘУЛЕТ ӨНЕРІ

Пәндер