Клетка циклындағы ДНҚ репликациясының орны мен құбылыстары

Презентация қосу

СЕМЕЙ қ. МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ

СӨЖ
Тақырыбы: Клетка циклындағы ДНҚ
репликациясының орны мен құбылыстары.
Орындаған:
Тексерген:

Семей 2018
Ж О С П А Р:
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
2.1. Клетка циклы;
2.2. ДНҚ репликациясы;
2.3. ДНҚ молекуласының репликациялану
механизмдері.
III.Қорытынды
IV. Пайдаланған әдебиеттер
Жасушаның бөлінуі
1. Митоз 2. Амитоз 3. Мейоз
Жануарлар мен адамның Жасушаның тікелей Жануарлар мен адамдардың
соматикалық Жасушалары бөлінуі. Өте жиі кездеседі жыныс бездерінің
мен өсімдік және митоздық бөліну жасушаларында және
жасушаларында жүреді. қабілетінен айырылған өсімдіктердің
Бастапқы бір жасушаның жасушаның толық споронгилерінде (спора
бөлінуі нәтижесінде, екі бөлінбеуі. Айырмашылық түзілетін орын) жүреді.
жаңа жасуша пайда хромосомалардың еншілес
болады. Бөліну кезінде жасушаларға тең
жасушадағы хромосомалар бөлінбеуінде. Мыс: адамда
тең бөлінеді. 46 хромосома. Екіге
бөлінгенде біреуіне 48.
екіншісіне 44 хромосома
бөлінуі.
Бүкіл тірі ағзалардың көбеюге бейімділігі ажыратылмас бейімділік болып
саналады. Олардың бұл ортақ қасиеті жасушалық бөлінумен қамтамасыз
етіледі. Жасушаның жарық дүниеге келуінен келесі еншілес жасушалардың
түзілуіне дейінгі тіршілігі жасушалық айналым (Жасушалық цикл)деп
аталады.
Жасушалық айналым 2 кезеңнен тұрады.
Интерфаза бөлінуге даярлық –интерфаза
Интерфаза немесе өсу фазасы жасушалық айналымның шамамен 80%-ын алады.
Интерфаза кезінде жасушалар өсіп, энергия АТФ және жұғымды заттар түрінде
жинақталады, органоидтар саны артады. Пісіп жетілген, бөлінуге даяр жасушаның әдетте
ядросы ірі болады. Көптеген жасуша типтерінде бөлінуге даярлық сигналы ядро көлеміне
цитоплазма көлемінің қатысы қызмет етеді. Онсыз келесі бөлінудің мүмкіндігі болмайтын
маңызды оқиға – еселену (репликация).
Егер еселену болмаса, еншілес жасушаларға
Хромосома жетпей қалады да, қырғынға ұшырайды. Еселену үдерісі шамамен
интерфазаның ортасында өтеді. Интерфазаның соңында және бөліне бастаған кезде
жасушада хромосомалар болады, олардың әрқайсысында екі-екіден ДНҚ молекулалары
орналасады. Бұл молекулалар бірінің-бірі көшірмесі болып есептеледі.
Бұл молекулалар кермелену орнында (центромер) қосылып, оны ортақ нәруыз
қабықшасы қаптайды. ДНҚ-ның мұндай еселенген молекулалар
типі хроматидтер деп аталады. Жасуша бөліне бастаған кезде хромосоманың әрқайсысы
екі жартыдан - екі хроматидтен тұрады.
Митоз бөліну үдерісі - митоз
Митоз -соматикалық жасушалардың бөлінуі. Митоз жасуша
көбеюінің көбірек кездесетін әдісі. Осы әдіс генетикалық
материалдың жас жасушаларға тең бөлінуін және жасуша
ұрпақтарындағы хромосоманың ұқсастығын қамтамасыз етеді.
Митоздың биологиялық маңызы - хромосома санының екі
еселенуі және олардың жас еншелес жасушаларға тең бөлінуі.
Митоз процесінде бір жасуша жаңа екі жасушаға бөлінуге
даярлана бастаған шақта хромосомаларда таңқаларлық
өзгерістер байқалады. Әр хромосома ұзына бойына екіге
бөлінеді және екі бөліктің екеуі де теңбе-тең генетикалық
материал алады яғни хромосома жиынтығы тең болады.
Митоз процесі 4 сатыдан өтеді: профаза, метафаза, анафаза
және телофаза.
Интерфаза –бұл жаңа туған жасушаның өсуі және бөлінуге даярлану кезеңі.
Жасушаның тіршілігінің 80% алады.
Интерфаза (prophasis, гр. pro, inter — арасы, аралығы, phasis — фаза) — жасуша
бөлінісінен кейінгі кезең ( митоз бен мейоз), яғни ядроның дем алатын кезеңі.
Ядросы бөлінбейді және бастапқы қалпына келмейді

№ Сатылары Жасушада өтетін оқиғалар
1 G1 Жасушадағы синтездің қарқынды үдерістері. Жасушалық
органелалардың түзілуі. Қарқынды жасушалық метаболизм. Жасушаның
өсуі. Келесі сатыларды басатын немесе дем беретін заттар түзу.
2 S ДНҚ репликациясы. ДНҚ тізбегінің әрқайсысын жабатын, гистон деп
аталатын нәруыздық молекулалар синтезделеді. Әрбір хромосома екі
хромотидтке айналады. Жасуша құрамында бұл сатыда гомологиялық
хромосомалардың әрқайсысынан екі –екіден, ДНҚ молекуласының
әрқайсысынан 4 көшірме болады.
3 G2 Жасушадағы синтездің қарқынды үдерістері. Митохондриялар мен
хлоропластардың бөлінуі. Энергия сақталмасының көбеюі. Бөліну
шүйкесі түзіле бастайды.
4 М Төрт сатыдан тұратын ядроның бөлінуі.
5 С Органеллалар мен цитоплазмалардың еншілес жасушалар арасында
біркелкі бөлінуі
G1 –Жасушалары қазір ғана бөлінген жас жасушалар, ағзалардың қалыпты санын
қалыпына келтіру.
S –Cинтетикалық кезең. Мұнда ДНҚ синтезі –оның реплекациясы жүреді, яғни
хромосомалар екі еселенеді.
S кезеңінің соңына қарай жасушаның барлық хромосомалары ДНҚ –ның екі молекуласынан-
хромотидтерден тұрады. Реплекация нәтижесінде түзілген екі хромотидтің бір
хромосомасы бір-бірімен Центромерге қосылған. Басқа қажетті заттардың: ферменттердің,
АТФ –ның, жиырылғыш нәруыздың және т.б. Да синтезі қатарласа жүреді.
G2.-Жасушалардың бөлінуге дайындығы. Бөлінуге қажетті құрылымдардың қалыптасуы –
жиырылғыш
нәруыздардың жинақталуы, олардың бөліну шүйкесі (веретено) түзіледі. Жасушалар
көлемінің ұлғаю үдерісі,
яғни өсу жалғаса береді.
G0.-басталуы мүмкін. Бұл кез келген уақытта болады. Мысалы: анабиоза ға тап болған
тыныштық күйдегі
тұқымды өсімдіктер немесе жануарлар жасушалары сиақты тіршілік үдерістері тежелген
кезде өтеді.
Анабиоз (гр. anabіosіs – жандану, қайта тірілу) – қолайсыз жағдайда организмнің тіршілік
қабілетінің
уақытша жойылып, не мүлдем әлсіреп кету құбылысы немесеэволюциялық даму жолында
организмнің
тіршілік ортасына физиологиялық бейімделуі; уақытша күй, мұнда өміршендік
процесстердің
баяулатылғандығы соншалық тіршіліктің барлық құбылыстары толығымен байқалмайды.
ДНҚ репликациялануы
бұл ДНҚ-ның өздігінен
екі еселенуі.
ДНҚ репликациялануының
негізінде тұқым
қуалаушылық туралы
ақпарат ұрпақтан-
ұрпаққа өзгеріссіз,
бірдей мөлшерде беріліп
отырады және
ұрпақтардың жалғасуын
қамтамасыз етеді.
ДНҚ молекуласының
репликациялану
қасиеті 1953 ж
Уотсон мен Криктің
ДНҚ молекуласының Дж.Уотсон Ф.Крик
құрылысы қос
1958 жылы М. Месельсон мен
спиральды
Ф. Сталь, Дж. Уотсон және Ф.
болатындығын Криктің бактериялық
анықтағаннан кейін клеткадағы ДНҚ-ның
белгілі болды. жартылай консервативті
түрде екі еселенуі
(репликация) жөніндегі
көзқарасын E.coli
жасушасында дәлелдеді.
Г. Стент ДНҚ-ның екі еселенуінің үш
түрлі әдісін болжады:

1) консервативтік 3) дисперсиялық
(лат. "консервативус" 2) жартылай (лат. "дисперсис" -
- сақтаушы, негізгі консервативтік шашырау,
қалпын сақтау) түрінде ДНҚ-ның бытыраңқы) түрінде
еселенуде ұрпақтың жаңа молекуласының аналық ДНҚ-ның
ДНҚ-ларда аналық бір тізбегі аналық материалы кездейсоқ
ДНҚ-ның материалы ДНҚ-дан болса, шашырап жаңа ДНҚ
болмайды; екіншісі - жаңадан молекуласында орын
құрылған тізбек; алады.
ДНҚ
репликациялануы

Тета У-тәрізді
репликация репликация

Сигма
репликация
ДНҚ мынадай жолмен екі
еселенеді. Алғаш спиральдың екі
тізбегі бір нүктеден бастап
ажырай бастайды. Сонан кейін
бір-бірінен алшақтап ажыраған
әрбір тізбектердің бойына, оларға
сәйкес жаңа тізбек синтезделіп,
жаңа тізбек жасалу барысында
ажыраған екі тізбекпен өзінің
азоттық негіздері арқылы
байланысып, онымен өз алдына
жаңа спираль құрай бастайды.
Сөйтіп алғашқы ДНҚ-ның екі
тізбегі толық ажырап болғанда,
екі жаңа спираль да жасалып
бітеді. Алғашқы ДНҚ тізбегі
ажырамай тұрғанындағы екінші
ескі тізбегіне толық ұқсас
болады.
Әрине, бұл процесті де клеткадағы ферменттер жүргізеді. ДНҚ
тізбектерінің бағыттары қарама-қарсы екені белгілі. Жұмысына
өте мұқият ферменттер жаңа тізбекті тек бір бағытта, яғни 5'—
>3' бағытында ғана жасайды. Олай болса, ферменттер ажыраған
тізбектердің біреуінің бойымен жаңа тізбекті жоғарыдан төмен
қарай, ал екіншісінің бойымен төменнен жоғары қарай
синтездейді. Ең қызығы жаңа тізбектер үздіксіз жасалмайды,
ескі тізбектің бойында бірінен кейін бірі шағын ДНҚ
фрагменттері пайда болып отырады. Ондай фрагменттердің
ұзындығы қарапайым бактерияларда 200 нуклеотидтен тұрса,
күрделі организмдерде ол 2000-ға жуық. Осындай фрагменттерді
алғаш байқаған жапон ғалымы Р. Оказаки, сондықтан оларды
оказаки фрагменттері деп атайды
ДНҚ репликациясына
қатысатын ақуыздар:
1)Хеликаза
2)SSB ақуыздар
3)топоизомераза
4)ДНҚ-полимераза
5)праймаза
6)5'-3'-экзонуклеаза
7)3'-5'-эндонуклеаза
8)ДНҚ-лигаза
Репликацияның басталатын
жері нуклеотидтердің
арнайы ретімен
анықталып “инициация
нүктесі” деп аталады.
Репликацияның басталу
нүктесінен келесі
“репликация айырымен”
кездесетін жерге дейінгі
ДНҚ-ның бөлігі репликон
деп аталады- бұл
репликация бірлігі.
Прокариоттар мен органоидтардағы ДНҚ молекуласының
хромосомалық ДНҚ-дан айырмашылығы – оларда тек
бір “инициация нүктесі” болады. Сондықтан олар бір
репликон саналады.
Қорытынды
Репликация – дегеніміз ядроішілік маңызды процесс. Бұл өзін-
өзі көшіруге қабылетті, ДНҚ санының екі еселенуіне алып
келеді. Репликация екі комплементарлық тізбектен тұратын,
ДНҚ молекуласының химиялық ұйымы ерекшелігінің
нәтижесінде болады.
Репликация процессінде аналық ДНҚ молекуласының әрбір
полинуклеотидті тізбегінде оған комплементарлы тізбек
синтезделінеді.
Нәтижесінде, екі спиральді ДНҚ-ң біреуінен, екі ұқсас қос
спираль пайда болады. Бұндай екіеселену жолындағы әрбір –
жаңа молекула бір аналық және бір жаңа синтезделген тізбектен
тұрады және жартылай консервативті (сақтаушы, негізгі
қалпын сақтау) деп аталады.
Пайдаланған әдебиеттер:
1. Стамбеков С.Ж., Петухов В.Л. Молекулалық биология.
Оқулық/ҚР. Новосибирск: Семей МУ, 2003. –216 бет.
2. ӘБИЛАЕВ С.А. МОЛЕКУЛАЛЫҚ БИОЛОГИЯ ЖӘНЕ
ГЕНЕТИКА. ШЫМКЕНТ.2008, 424 Б
3. МУШКАМБАРОВ Н.Н., КУЗНЕЦОВ С.Н. МОЛЕКУЛЯРНАЯ
БИОЛОГИЯ. УЧЕБНОЕ ПОСОБИЕ ДЛЯ СТУДЕНТОВ
МЕДИЦИНСКИХ ВУЗОВ, МОСКВА: НАУКА, 2003,544 С.
4. Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки,
Руководство для врачей. Пер с англ. М.: БИНОМ – Пресс,2003-
272 с.
5. ГИНТЕР Е.К. МЕДИЦИНСКАЯ ГЕНЕТИКА. М.,
МЕДИЦИНА,2003.
6. Генетика. Учебник для ВУЗов / Под ред. Академика РАМН В.И.
Иванова. – М.: ИКЦ «Академкнига»,2006.-638 с.:ил.
Назарларыңызға рахмет!!!

Ұқсас жұмыстар

Клетка циклындығы ДНҚ репликациясының орны мен құбылыстары

Репликация принциптері

Прокариот ДНҚ - ның репликациясы

Мезельсон-Сталь тәжірибесі, прокариоттардың және эукариоттардың ДНҚ репликациясы, ДНҚ денатурациясы және ренатурациясы

ДНҚ және РНҚ құрылымы

Пәндер