Астрономия пәні. Аспан координаталар жүйесі

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті
География және табиғатты пайдалану факультеті
Картография және геоинформатика кафедрасы

Тақырыбы: Лекция №1. Астрономия пәні. Аспан координаталар жүйесі

Орындаған: Құдайберген С.А.
Тексерген: Мадимарова Г.С.

Алматы - 2018
Жоспары:

І.Кіріспе бөлім
ІІ.Негізгі бөлім
2.1.Аспан координаталар
жүйесі......................................................................................4
2.2.Аспан
сферасы..............................................................................................................5
ІІІ.Қорытынды бөлім
ІҮ.Пайдаланылған әдебиеттер

10/01/2018 Геодезиялық астрономия 2
І.Кіріспе бөлім

Астрономия (көне грекше: ἄστρον
«жұлдыз» + νόμος (номос), «заң» ) —
ғарыштық денелердің құрылысы, дамуы,
олар құрайтын ғарыштық жүйелер және
тұтас Ғалам туралы ғылым. Астрономия
ғарыш кеңістігіндегі жекелеген денелерді
немесе денелер жүйелерін, олардың
құрылысын, пайда болуын және
динамикасын, сондай-ақ, оларда болып
жатқан құбылыстарды зерттейді. Аспан
денелеріне жұлдыздар (соның бірі - Күн),
планеталар (соның бірі - Жер),
планеталардың серіктері; мысалы, Жер
серігі - Ай, сондай-ақ кометалар,
метеориттер жатады. Сондай-ақ,
ғаламшараралық , жұлдызаралық ортаны,
пульсарларды, қара құрдымдарды,
тұмандықтарды, галактикаларды,
квазарларда және т.б. зерттейді.

10/01/2018 Геодезиялық астрономия 3
ІІ.Негізгі бөлім
2.1. Аспан координаталар жүйесі
Жер бетіндегі кез келген нүктенің орны — ендік және бойлық (ф және X)
географиялық координаталардың көмегімен анықталатыны белгілі. Аспан
координаталары аспан денелерінің аспан сферасында орналасуын анықтайды.
Аспан координаталары географиялық координаталарға ұқсас,бірақ астрономдар
географтарға қарағанда әртүрлі зерттеу мәселелеріне байланысты аспан
координаталарының бірнеше жүйесін қолданады. Солардың екеуімен танысайық.

10/01/2018 Геодезиялық астрономия 4
Кординаталардың Кординаталардың
көкжиектік жүйесі экваторлық жүйесі

Аспан шырағының орны екі бұрышпен Аспан сферасындағы жұлдыздардың ондағы
анықталады, оның бірі көкжиек сызығы бойымен орындары өзгермейді. Сондықтан онымн бірге
өлшенетін шырақ вертикаліне дейінгі бұрыш қозғалатын координаталар жүйесін қолдану
азимут. Екіншісі вертикаль бойымен өлшенетін ыңғайлы. Ол экваторлық координаталар жүйесі.
шырақтың көкжиектен бұрыштық қашықтығы Оның негізгі жазықтығы аспан экваторының
шырақ биіктігі. Бірақ бұл кординаталар жүйесін жазықтығы
қолдану кезінде қолайсыз жағдайлар да бар. Себебі
аспан денелерінің көкжиектік координаталарының
мәні уақыт
10/01/2018 пен бақылаушының
Геодезиялық орнына
астрономия 5
байланысты.
2.2. Аспан сферасы

10/01/2018 Геодезиялық астрономия 6
Қазіргі заманғы астрономия аспан денелерін
зерттеудің тәсіліне қарай бірнеше бөлімге
бөлінеді. Астрометрияда аспан объектілерінің
орындары мен қозғалысы анықталады, Жердің
айналу заңдылықтары зерттеледі,
астрономиялық тұрақты шамалардың мәндері
анықталады. Сфералық астрономияда аспан
нысандарының орны мен қозғалысы
математикалық тәсілдермен анықталады. Ал
тәжірибелік астрономияда бұрыш өлшейтін
аспаптардың жаңа теориялары жасалып,
уақытты, географиялық координаттарды
(бойлық пен ендікті), белгілі бір бағыттағы
азимуттарды анықтау әдістері жүйеленеді.
Аспан механикасында бүкіләлемдік тартылыс
күшінің әсерінен болатын аспан денелерінің,
соның ішінде жасанды денелердің қозғалысы,
сондай-ақ аспан денелерінің тепе-теңдік
жағдайы зерттеледі. Жұлдыздық астрономияда
біздің Галактиканы (Жұлдызаралды) құрайтын
жұлдыздар жүйесі, ал галактика сырты
астрономиясында басқа галактикалар және
олардың жүйелері қарастырылады.

10/01/2018 Геодезиялық астрономия 7
Қазіргі астрономияның зерттеу ауқымы кеңейіп, көп салалы ғылымға
айналды. Қазіргі астрономия келесі бағыттарға бөлінген:
•Астрометрия
•Теоретикалық астрономия
•Аспан механикасы
•Астрофизика- Астрономия нысандарын (объектілерін) физикалық
әдістермен зерттейтін ғылым саласы - астрофизика деп аталады.
•Жұлдыз астрономиясы
•Космохимия
•Космогония
•Космология

10/01/2018 Геодезиялық астрономия 8
ІІІ.Қорытынды бөлім

Қазақстанда Іле өзенінің орта ағысындағы Малайсары адырының батыс тұсын біздің заманымыздан
бұрынғы 5 ғасырда жарты сақина түріндегі тастардан қаланған қорған табылды. Батыс және шығыс
тұстардағы екі қорған арасындағы тік сызық жазғы күн тоқырауы, солтүстік және шығыс қорғандар
арасындағы тік жазық қысқы күн тоқырауы сәтіндегі Күн сәулесіне сәйкес келеді. Орталық Қазақстандағы
Толағай тауының маңындағы қорғанның оңтүстік және солтүстік үштағандарының ұшында қосымша
үйілген тас қорғандар арқылы жыл мезгілдерінің басталуы, Ай мен жұлдыздардың тоғысулары анықталып
отырған.Республикамызда 1942 жылы Алматыға жақын жердегі теңіз деңгейінен 1500 м биіктікте алғашқы
отандық обсерваторияның негізі қаланды. 1950 жылы Астрономия және физикалық институтынан
Қазақстан Ғылым академиясының Астрофизика институты бөлініп шықты. 1957 жылдан бастап ғарыштық
аппараттардың координаттарын анықтау мақсатында жүйелі бақылаулар жүргізіліп келеді.
Тұмандықтардың каталогы (1968) жарияланды. Бұл каталогта галактикадағы 120 нысанның жарқырауы,
морфологиясы және олардың ғарышта тарала орналасуы жөнінде жаңа деректер қамтылды. Осы жылы
диффузиялық тұмандықтар спектр фотометриялық әдіспен зерттеліп, 100-ге жуық диффузиялық тұмандық
спектрлерінің каталогы жасалды. Алынған спектрлерді талдау барысында иондалған сутектің спектрлік
сызықтары инфрақызыл және радиодиапазонда ғана емес, спектрдің оптикалық аймағында да болатыны
анықталды. 800-ге жуық актив галактикадан тыс объектілердің спектрлері зерттелді, 50-ге жуық Сейферт
галактикасы табылды. «Жұлдыздардың жинақталған спектрфотометриялық каталогы» (1978)
басылып шығарылды. 1000-нан астам жұлдыздардың абсолюттік спектрлері туралы мәліметтер
жарияланды (1985). Алғаш рет Юпитердегі қызыл дақтың газ-тозаңнан құралатыны жөніндегі болжам
бақылаулар негізінде расталды және сол планета атмосферасындағы процестердің аксиметриясы байқалды.
Соңғы жылдары астрономиялық зерттеулер ҚР Ғылым министрлігі Ғылым академиясының Астрофизика
институтының Асы-Түрген обсерваториясында қарқынды түрде дамытылып келеді.

10/01/2018 Геодезиялық астрономия 9
ІҮ. Пайдаланылған әдебиеттер

1. https://kk.wikipedia.org/wiki/
2. http://www.iref.kz/astronomiya-turalyi-slayd-aza-sha/

10/01/2018 Геодезиялық астрономия 10

Ұқсас жұмыстар

Экваторлық координат жүйесінен көлденеңге өту

Жазық полярлық координаталар жүйесі

Жазық координаталар жүйелері

Геоцентрлік координаталар жүйелері

Геодезияда қолданылатын координаталар

Аспан денелері

Аспан сферасы, аспан координаталарының жүйесі

Жұлдыздыдан орташа уақытқа және артқа өту

Жаратылыстану ғылымдарының философиялық проблемалары

Жазықтықтағы аналитикалық геометрияның элементтері

Пәндер