Экваторлық координат жүйесінен көлденеңге өту

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті
География және табиғатты пайдалану факультеті
Картография және геоинформатика кафедрасы

Тақырыбы: Дәріс №2. Экваторлық координат жүйесінен көлденеңге өту

Орындаған: Құдайберген С.А.
Тексерген: Мадимарова Г.С.

Алматы - 2018
Жоспары:

І.Кіріспе бөлім
ІІ.Негізгі бөлім
2.1.Аспан координаталар
жүйесі......................................................................................4
2.2.Экваторлық координатта
жүйесі.................................................................................5
ІІІ.Қорытынды бөлім
ІҮ.Пайдаланылған әдебиеттер

10/01/2018 Геодезиялық астрономия 2
І.Кіріспе бөлім

Жер бетіндегі кез келген нүктенің орны — ендік және бойлық (ф және
X) географиялық координаталардың көмегімен анықталатыны
белгілі. Аспан координаталары аспан денелерінің аспан сферасында орналасуын
анықтайды.

10/01/2018 Геодезиялық астрономия 3
ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Аспан координаталар жүйесі

Аспан сферасындағы жұлдыздардың ондағы орындары өзгермейді.
Сондықтан онымн бірге қозғалатын координаталар жүйесін қолдану
ыңғайлы. Ол экваторлық координаталар жүйесі. Оның негізгі
жазықтығы аспан экваторының жазықтығы.

10/01/2018 Геодезиялық астрономия 4
2.2. Экваторлық координата жүйесі
Экваторлық жүйеде (1-және 2-жүйе) негізгі дөңгелек үшін аспан
экваторы Q Q Q1 (2-сурет), полюс үшін дүниенің солтүстік полюсі (P)
алынады. Осы 2 жүйеге ортақ координаттардың бірі — аспан
шырағынан экваторға дейінгі бұрыштық қашықтық — еңісу ( ). Ол
аспан экваторынан шыраққа дейін еңісу дөңгелегінің бойымен
саналады (аспанның солтүстік жарты шарында ы оң, оңтүстігінде
теріс таңбамен алынады).

Экваторға перпендикуляр болып, дүние полюстерін
басып өтетін үлкен дөңгелектер еңісу дөңгелегі деп
аталады. Кейде -ның орнына P= 900-- полярлық
қашықтық қолданылады. 1-экваторлық жүйенің екінші
координаты үшін сағаттық бұрыш (t) алынады, ол
горизонт аспан координаты мен экватордың қиылысу
нүктесінен бастап, шырақтың еңісу дөңгелегіне дейін
экватордың бойымен саналады.

2-экваторлық жүйенің екінші координаты үшін шарықтау (е)
алынады, ол күн мен түннің көктемгі теңелу нүктесінен ( ) шырақтың
еңісу дөңгелегіне дейін экватор доғасымен саналады. t аспан
сферасының көрінерлік тәуліктік айналу бағытымен, ал ) оған
қарама-қарсы бағытпен саналады.

10/01/2018 Геодезиялық астрономия 5
Бұл жүйеде негізгі шеңберлермен,
салыстырмалы түрде күннің орны
анықталады, аспан экваторы және аспан
меридианы болып саналады .
Координаталары – Күннің
(шырақтың) иілуі ( )бұрышы, оның
сағаттық бұрышы (τ). Күн уақыты t –
сағат уақыты түске дейін немесе түстен
кейінгі уақыт. Тал түс уақыты, Күн аспан
сферасының ең биік нүктесінде иеленген
кездегі түседі.
Тал түс күн уақыты бойынша сағат он
екіге сәйкес келуі міндетті емес, себебі
сағат декреттік уақыт деп аталатын
уақытты көрсетеді, ол ұзақтығы 15°
болатын бірыңғай сағаттық белдеу деп
аталатын үлкен кеңістіктердегі жерлерді
қамтиды.

10/01/2018 Геодезиялық астрономия 6
Сағаттарды «жазғы уақытқа» ауыстыру күн және декреттік уақыттың бір сағатқа
өзгеруін білдіреді. Сонымен қатар жер орбитасының эллипстілігі күндік түстің,
орташа есеппен алғанда бұл аралық 24 сағатқа тең болса да 24 сағатқа дәл еместігін
көрсетеді. Қателік 15 минуттан аспайды.
Күннің бұрыштық уақыты (Күннің сағаттық бұрышы) τ – Күннің түстіктен
ауытқу бұрышы (1 сағπ/12 радианға немесе 15° бұрыштық ауытқуға тең). Шығыстан
оңтүстікке ауытқу (яғни, таңертеңгі мәні) оң шамамен есептеледі [9, 19, 25, 44].
Күннің сағаттық бұрышы τ жергілікті меридиан жазықтықтары мен күн
меридианның арасында өзгереді. Әрбір 24 сағатта бір рет Күн меридианды
жазықтықты қиып өтеді.

10/01/2018 Геодезиялық астрономия 7
Шырақтың полюстік қашықтығы мен еңкеюі арасында мынадай қатынас
орындалады:
р+ δ =90º

Шырақтың сағаттық бұрышы деп аспан
сферасының айналу бағытында (батысқа қарай) аспан
экваторының жоғарғы нүктесінен бастап аспан
экваторы бойымен шырақтың сағаттық шеңберіне
дейінгі доғаны немесе аспан меридианы жазықтығы
мен шырақтың сағаттық шеңбері жатқан жазықтық
арасындағы бұрышты айтамыз. Сағаттық бұрыш
градуспен алғанда 0º ÷ 360º, сағатпен алғанда 0 h ÷
24h аралығындағы мәндерді қабылдайды. Кейде
сағаттық бұрышты батысқа қарай 0º ÷ 180º (0h ÷ 12h)
аралығында (батыс сағаттық бұрыш), шығысқа қарай
0º ÷ –180º (0h ÷ -12h) аралығында (шығыс сағаттық
бұрыш) өлшейді. Бір сағаттық шеңберде жатқан
шырақтардың сағаттық бұрыштары бірдей болады.
Бірінші экваторлық координаттар жүйесі негізінен дәл
уақыт өлшеу үшін қолданылады. Бұл практикалық
астрономияның ең маңызды мәселелерінің бірі болып
табылады.
10/01/2018 Геодезиялық астрономия 8
ІІІ.Қорытынды бөлім

Бірінші экваторлық координаттар жүйесінің негізгі жазықтығы ретінде аспан
экваторы жазықтығы алынады. Негізгі нүктелер ретінде Әлемнің аспан
экваторының жоғарғы нүктеcі және солтүстік полюсі алынады. Бірінші координат
ретінде шырақтың полюстік қашықтығы р немесе ауысуы (еңкеюі) δалынады.
Екінші координат ретінде шырақтың сағаттық бұрышы t алынады.
Берілген шырақтың полюстік қашықтығы деп сағаттық шеңбер бойымен Әлемнің
солтүстік полюсінен бастап сол шыраққа дейінгі доғаны немесе Әлем осі мен
шыраққа дейінгі бағыттың арасындағы бұрышты айтамыз (1.8 сурет). Полюстік
қашықтық 0º ÷ 180º аралығындағы мәндерді қабылдайды. Шырақтың полюстік
қашықтығы 90º кіші болса ол аспан сферасының солтүстік жартысферасында, үлкен
болса оңтүстік жартысферасында жатады.

10/01/2018 Геодезиялық астрономия 9
ІҮ. Пайдаланылған әдебиеттер

1. http://helpiks.org/3-49470.html
2. http://lektsii.com/1-103990.html

10/01/2018 Геодезиялық астрономия 10

Ұқсас жұмыстар

Геодезияда қолданылатын координаталар

Кодтау деңгейіндегі факторы

Жұлдыздыдан орташа уақытқа және артқа өту

PHOTOMOD - РЕСЕЙДЕ ӘЗІРЛЕНГЕН БІРІНШІ САНДЫҚ ФОТОГРАММЕТРИЯЛЫҚ ЖҮЙЕ

Вектор

Жазық координаталар жүйелері

Геоцентрлік координаталар жүйелері

Aфриканың табиғат зоналары

Стереометриядағы векторлық әдіс

Климаттың жіктелуі

Пәндер