Жұлдыздыдан орташа уақытқа және артқа өту

Презентация қосу

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
География және табиғатты пайдалану факультеті
Картография және геоинформатика кафедрасы

Тақырыбы: Жұлдыздыдан орташа уақытқа және
артқа өту

Орындаған: Құдайберген С.
Қабылдаған:Мадимарова Г.С.

Алматы, 2018 жыл
Мазмұны:

І.Кіріспе бөлім...................................................................................................................................3
ІІ.Негізгі бөлім
2.1.Жұлдызды аспан..........................................................................................................................4
2.2. Шырақ кульминациясы..............................................................................................................5
ІІІ.Қорытынды
ІҮ.Пайдаланылған әдебиеттер

10/01/2018 Геодезиялық астрономия 2
Жұлдызды Аспан – аспан күмбезінде түнде көрінетін
шырақтардың жиынтығы. Түнде жай көзбен
аспан сферасының жартысынан, ауа райы жақсы жағдайда, бір
мезгілде 2,5 мыңдай жұлдызды (6-жұлдыздық шамаға дейін) көруге
болады. Олардың көбісі Құс жолы жолағының маңына орналасқан
(кестені қ.).
Астрономияда қысқа уақыт аралығын өлшеу үшін екі бірлік
пайдаланылады: жұлдызды тәулік және орташа күндік тәулік.

10/01/2018 Геодезиялық астрономия 3
Жұлдыздардың көрінетін тәуліктік қозғалысы. Аспан сферасы. Жердің өз –
өзінен айналатындығынан жұлдыздар аспанда орын ауыстырып қозғалып журген
сияқты болып көрінеді. Егер бетімізді горизонттық оңтүстік жағына беріп, Жердің
солтүстік жарты шарының орталық ендіктеріндегі жұлдыздардың тәуліктік
қозғалысын бақылайтын болсақ, онда мынаны байқауға болады: жұлдыздардың
горизонттық шығыс жағында туып, оңтүстігіне қарай көтеріліп, батыс жағында
бататынын, яғни олар сағат тілі бағытында солдан оңға қарай қозғалатынын байқауға
болады. Назар салып қарасақ, Темірқазық жұлдызы горизонтқа қатысты өзінің
орнын онша өзгертпейтінін байқауымызға болады. Ал басқа жұлдыздар бір тәулік
ішінде толық дөңгелек ( орталығы Темірқазықтың маңында ) сызып шығады. Бұған
айсыз түні қойылған мынадай тәжірибе арқылы оңай көз жеткізуге болады.
Фотоаппаратты « шексіздікке » оңтайлап, оны Темірқазыққа бағыттайық та, осы
қалпынан тапжылтпай бекітейік. Обьектив түгел ашылып тұратын етіп, затворды
жарты не бір сағат ашайық. Осылайша түсіріліп алынған суретті айқындағаннан
кейін, одан біз концентрлі доғаларды-жұлдыз жолының іздерін көреміз. Осы
доғалардың ортақ орталығы, яғни жұлдыздардың тәуліктік қозғалысы кезінде
мызғымай өз орнында қалатын нүкте –шартты түрде солтүстік дүние полюсі деп
аталады. Темірқазық оған өте жақын. Оған диаметральды қарама -қарсы нүкте
дүниенің оңтүстік полюсі делінеді. Солтүстік жарты шарда ол горизонттан төмен
орналасады.

10/01/2018 Геодезиялық астрономия 4
10/01/2018 Геодезиялық астрономия 5
Аспанның тәуліктік айналысы құбылысын аспан сферасы
делінетін математикалық салуды пайдаланып зерттеу ыңғайлы.
Ол орталығы бақылау нүктесінде болатын, кез келген радиуспен
алынған жорамал сфера. Оның бетіне барлық шырақтардың
көрінерлік орындарын проекциялайды да, ыңғайлы болу үшін
бірқатар нүктелерм ен сызықтар жүргізіледі.

10/01/2018 Геодезиялық астрономия 6
10/01/2018 Геодезиялық астрономия 7
10/01/2018 Геодезиялық астрономия 8
10/01/2018 Геодезиялық астрономия 9
Жер полюсінде дүние полюсі зенитте тұрады да, жұлдыздар горизонтқа параллель
дөңгелектер бойымен қозғалады(1, а-сурет). Бұл жерде жұлдыздар тумайды да,
батпайды да, олардыц горизонттан биіктігі өзгеріссіз қалады.Орта ендіктерде бататын
да, туатын да және горизонттан төмен түспейтін де жұлдыздар болады (1, б-сурет).
Мысалы, полюс маңындағы шоқжұлдыздар (1, б-сурет) КСРОның географиялық
ендіктерінде ешкашан батпайды. Дүниенің солтүстік полюсінен жыракта орналаскан
шокжұлдыздар горизонт үстінен азғана уақыт көрінеді. Ал одан гөрі оңтүстікке
бейімдеуі тумайтын шокжұлдыздар.
Бірақ бақылаушы оңтүстікке карай бет алып жүрген сайын, соғұрлым ол оңтүстіктегі
шоқжүлдыздарды көбірек көре алады. Жер экваторында бір тәулік ішінде бүкіл
аспандағы шоқжұлдыздарды көруге болар еді, бірақ оған күндіз Күн бөгет жасайды.
Экватордағы бақылаушы үшін барлық жұлдыздар горизонт жазықтығына
перпендикуляртауды және батады. Мұнда әрбір жұлдыз горизонт үстінде өз жолының
дәл жартысын өтеді. Ол үшін дүниенін солтүстік полюсімен солтүстік нүкте, ал
дүниенің оңтүстік полюсімен оңтүстік нүкте беттеседі. Дүние осі горизонт
жазықтығында жатады .

10/01/2018 Геодезиялық астрономия 10
Жұлдыздық карталар және аспан координаттары
Жазықтықта шоқжұлдызды кескіндейтін жүлдыздық карта
жасау үшін жұлдыздардың координаты білу керек
Жұлдыздардың горизонтқа қатысты координаттары, мысалы,
биіктік көрнекі болғанмен карта жасау үшін жарамайды,
өйткені ылғи өзгеріп отырады. Жұлдызды аспанмен коса
айналатын оординатъар жүйесін пайдалану қажет. Өндай
крординаттар жүйесі экваторлық жүйе деп аталады.Оның
бүлай аталу себебі координаттар басталып саналатын
жазықтық ролін онда экватор атқарады. Бұл
жүйедегі шырактын аспан экваторынан d ауысу деп
аталатын бұрыштық, қашықтығы бір координат болып
табылады. Ол солтүстікке қарай он, оңтүстікке қарай теріс деп
саналады және өзі 90° аралықтарында өзгереді. Ауысу
географиялық ендікке ұқсас.

10/01/2018 Геодезиялық астрономия 11
Шырақтың кульминациясы.
Шырақтардың көпшілігі күншығыс
жақтағы көкжиектен көтеріле келе
шырақтап барып-барып меридианнан
өтеді. Бұдан кейін шырақ төмендеп барып
он екі сағаттан соң меридианның төменгі
жағынан екінші рет өтеді.
Шырақтың меридианнан өту құбылысын
кульминация деп атайды. Сөйтіп бір
тәулік ішінде шырақ меридианнан екі рет
өтеді. Бірінде меридианнан полюстің
оңтүстік жағынан кесіп өтеді, бұл кезде
шырақ горизонттан ең жоғарыда болады
да, мұның жоғарғы кульминация деп
атайды. Екіншісінде меридианды шырақ
горизонт астында болған кезде қиып өтеді
де ең төменгі қалыпта болады, оны
төменгі кульминация деп атайды.

10/01/2018 Геодезиялық астрономия 12
Батпайтын жұлдыздардың екі кульминациясы да горизонт үстінде, ал тумайтын
жұлдыздардың екі кульминациясы да горизонт астында болады.
Күннің жоғарғы кульминациясы кезінде – шын талтүс, төменгі кульминация кезінде –
шын түн ортасы болады. Орта ендікте орналасқан бақылаушы үшін шырақ белгілі
бір мезетте көкжиектің шығыс тұсында шығады. Шырақ көкжиектен көтеріле
отырып аспан меридианы арқылы жоғары шарықтауда болады. Шырақ өзінің одан
арғы жолын көкжиек астында жалғастырады, аспан меридианын қиып өтеді. Бұл
шырақтың төменгі шарықтауы. Шырақ өз жолының соңғы бөлігін төменгі шарықтау
нүктесінен көкжиектен шығу нүктесіне дейін жүріп өтеді.
Жұлдызды аспанның жылжымалы картасының көмегімен әртүрлі астрономиялық
есептер шығара аламыз. Олар берілген орындағы жұлдыздардың шығу, бату, жоғары
және төмен шарықтаудың (яғни көкжиектен ең биік және ең төмен орналасуының)
қай күні қай уақытта болып өтетінін анықтау да қажет. Мәселен, берілген күннің
белгілі бір уақытында жұлдызды аспанның көрінісін анықтау үшін қондырма
дөңгелегінің сағаттық жиегіндегі уақыт шамасы картаның жиегіндегі күн санымен
сәйкестендіріледі. Осы кезде ойық ішінде аспанда көрінетін жұлдыздар пайда
болады. Талтүстік сызық бойындағы жұлдыздар шарықтау шегінде: дүниенің
солтүстік полюсінің оңтүстік жағындағылары – төменгі шарықтау сәтінде
орналасады.
Шығып келе жатқан жұлдыздар көкжиектің шығыс бөлігінде, ал батып бара
жатқандары батыс бөлігінде орналасады

10/01/2018 Геодезиялық астрономия 13
Пайдаланылған әдебиеттер:

1. https://kk.wikipedia.org/wiki/
2. http://malimetter.kz/zhuldyzdy-aspan-zhane-aspan-sferasynyn-taulik-bojynsha-
ajnaluy-kulminaciya/
3. Геодезияческая астрономия, Е.В.Плотникова

10/01/2018 Геодезиялық астрономия 14

Ұқсас жұмыстар

Күштің өлшем бірлігі

Гимнастикалық таяқпен жаттығу

Кедергілермен жүгіру

Жүгіру және жүру

Арнайы модельдер ақпараттық модель

АРЖАН МЕН ПАЗЫРЫҚ ОБАЛАРЫ

Баскетбол ойыны

Ойыншының негізгі тұрысы

ЖАЛПЫ ДАМЫТУ ЖАТТЫҒУЛАР

Күш. Масса. Ньютонның екінші заңы

Пәндер