Ай-күн прецессиясының механикалық мәні

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті

География және табиғатты пайдалану факультеті

Картография және геоинформатика кафедрасы

Тақырыбы: Дәріс № 6. Ай-күн прецессиясының механикалық мәні

Орындаған: Құдайберген С. А.

Тексерген: Мадимарова Г. С.

Алматы - 2018

Жоспары:

І. Кіріспе бөлім

ІІ. Негізгі бөлім

2. 1. Ай-күн прецессиясының механикалық мәні . . . 4

2. 2. Жұлдыздардың қозғалысы . . . 5

ІІІ. Қорытынды бөлім

ІҮ. Пайдаланылған әдебиеттер

02. 03. 2018

Геодезиялық астрономия

І. Кіріспе бөлім

Ай мен күн тартылысының жердің экваторлық қалыңдауына əрекеті нəтижесінде кеңістікте тұрақты бағытты сақтамайды, оның қалпы жердің айналуы осінің айналуы эллипсоидына жақын, ол экватор жазықтығының жағдайын анықтайды. Ол шамамен 2 ≈47°-қа тең, ал уақыт кезеңі 26000-ға жуық биіктікте конустық бұрышты бетін сипаттайды.

02. 03. 2018

Геодезиялық астрономия

ІІ. Негізгі бөлім

Осының салдарынан дүние полюсі жұлдыздар арсында баяу орын ауыстырады, бұл аспан экваторы мен көктемгі күн мен түннің теңелуі нүктесінің ығысуын туындатады. Бұл құбылыс ай-күн прецессиясы аталады. Өйткені санақтаудың жүйесінің өзі уақыт өткен сайын бақылаулардан алынған, уақыттың əралуан кезіне жататын жылжымайтын жұлдыздарға, олардың координаттарына қатысты кеңістікте өз жағдайын өзгертеді, əралуан болады.

02. 03. 2018

Геодезиялық астрономия

Ай жердің тартылысы ықпалында ған, емессондай-ақ басқа планеталардың, ең бастысы күннің ықпалында болады. Сондықтан ай өзінің жерді айнала қозғалысында бір қатар елеулі ауытқуларына шыдас береді.

Ай орбитасы жазықтығының эклиптика осі айналасында айналуы күн мен планеталар тартылысының айдың қозғалысына ықпал ету көріністерінің бірі болып табылады. Бұл ретте экватор жазықтығының ай орбитасы жазықтығына еңкіш бұрышы өзгереді. Еңкіш бұрыштың өзгеруі айдың тартылысы күшінің шамамен бағыт бойынша өзгеруін туғызады. Осының салдарынан дүние полюсі жəне күн мен түннің теңелуі нүктесінің қозғалуы жоғарыда айтылғаннан гөрі едəуір күрделілеу болады. Дүние полюсі ғасырлық қозғалысқа прецессияға ғана емес, сондай-ақ нутация деп аталатын мерзімдік қозғалысқа ие болады.

02. 03. 2018

Геодезиялық астрономия

Полюстің тек қана ғасырлық қозғалысына иеленетін нүкте дүниенің орташа полюсі, ал дүниенің орташа полюсі жағдайына жатқызылған шырақтардың координаттары- орташа координаттар аталады. Дүние полюсінің ғасырлық жəне мерзімдік қозғалысын иеленетін нүкте, ол дүниенің шынайы полюсі жағдайына жатқызылған шырақтардың координаттары-шынайы координаттар деп аталады. Нутациялық қозғалыста дүниенің шынайы полюсі эллипс бойынша =9, 2а жəне b=6, 9" жарты осьтермен дүниенің орташа полюсі маңында қозғалады. Нутациялық қозғалыстың кезеңі 18, 6 жыл. Прецессия мен нутацияның бірлескен əрекетінің ықпалымен дүние поюсі эклиптика полюсі айналысында күрделі тұйықталмаған қисық бойынша қозғалады. Дүние полюсінің көктемгі күн мен түннің нүктелерінің жыл сайынғы орын ауыстыруы50, 2"-ні құрайды.

Көктемгі күн мен түннің теңелуі нүктесі күннің жылдық қозғалысының қарсы алдына орын ауыстыратындықтан тропикалық жыл (күннің көктемгі күн мен түннің теңелуі арқылы екі жүйелі өтуі арасындағы аралық) жұлдыздық немесе сидерикалық жылдан(уақыт аралығы.

02. 03. 2018

Геодезиялық астрономия

02. 03. 2018

Геодезиялық астрономия

02. 03. 2018

Геодезиялық астрономия

ІІІ. Қорытынды

Жұлдыздардың өзіндік қозғалысы да жұлдыздар координаттарының өзгеруіне себеп болып табылады. Жұлдыздар жазықтықта жер мен күнге қатысты секундіне бірнеше ондаған километрге жететін жылдамдықпен қашықтықтың салдарынан олардың қозғалысы қарапайым көзге мүлде түспейді, ол елеулі уақыт аралығында қайталанатын немесе спектрлі талдаудың көмегімен тек қана өте-мөте дəл астрономиялық өлшеулер нəтижесінде айқындалады.

02. 03. 2018

Геодезиялық астрономия