1837-1847 жылдардағы Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліс туралы

1837-1847 жылдардағы Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліс

Орындаған: Манасов М

БЖД-14-1

Тексерген: Шамшиева Г

Қазақстанда отаршылдық езгінің күшеюі

1. Жаңаелек шебі қашан құрылды?

2. Жоламан Тіленшіұлы бастаған көтеріліс қашан болды?

3. Жаңаелек шебін жасауда қазақтар қанша жерлерінен айырылды?

4. Патша үкіметі Ғұбайдулланы қайда, қандай қызметке тағайындады?

5. Қандай ережеге сай қазақтар тағыда 4млн десятина жерінен айырылыды?

6. 1825ж жазалаушы экспедиция қай өзендердің бойындағы қазақтарды аяусызбқырып жойды?

7. Жаңаелек шебі құрылғанға дейін Елек өзені бойында қандай рулар көшіп-қонып жүрді?

8. Елек өзені бойында негізі қаланғанбекініс-қорғандарды ата.

9. Саржан Қасымұлының жасағы қашан патша үкіметінің әскеріне ашық шабуылға шықты?

10. Жаңаелек шекара шебінің құрылысы қашан аяқталды?

Дұрыс жауаптар:

1. 1810ж

2. 1822-1825жж

3. 600 мың десятина

4. Көкшетау округі, аға сұлтан

5. 1835ж8-наурыз «Орынбор губернисыныңқырғыз (қазақ) даласы мен шекарасында жаңа шекара шебін құру туралы»

6. Бұлдырты. Шиелі, Тамды

7. тама, табын

8. Изобильная, Боранды, Жаңаелек, Линев, Көмірлі, Вятлянская, Бердянская

9. 1826ж31-қаңтар

10. 1822ж

Білімділік: Оқулықтан тыс қосымша тарихи шығармалар, тарихи құжаттар мен деректерден ұлт-азаттық қозғалыстың алғы шарттарын, сипатын, ерекшелігін, мақсатын ашып көрсете отырып, Кенесары Қасымұлы өзі батыр, өзі хан, өзі көсем, өзі дипломат халқының бостандығы мен тәуелсіздігі үшін күрескен мемлекет қайраткері екендігін, “ұлт-азаттық қозғалыс”, “тәуелсіздік” ұғымын қалыптастыру, жан-жақты талдай білуге баулу.

Дамытушылық: 1837-1847 жылдары Кенесары бастаған ұлт-азаттық қозғалыс тақырыбын қортындылай келіп, түйіткілдерді сұраққа жауап беру барысында оқушыларды әлеуметтік - экономикалық және саяси дамудың тарихи құбылыстардың күрделі кешендері талдай білуге және олардың арасындағы байланыстарды айқындай білуге, идеологиялық құбылыстардың таптық мәнін аша білуге баулу.

Тәрбиелік: Халқының бостандығы мен тәуелсіздігі үшін күрескен Кенесарыдай батырдың ерлігін дәріптей отырып, оқушылардың ұлттық сана - сезімін жеріне, еліне деген сүйіспеншілігін арттыру, патриоттық тәрбие беру, өз көзқарасын дәлелдей алатын қоғамның саяси дамуын түсінетін, демократикалық қоғамның мүшесін тәрбиелеу.

Әбілқайыр

(1680-1748)

1726 жылы Ордабасындағы халық жиналысында қазақ жасақтарының қолбасшысы болып сайланады.

Абылай хан (1711-1781)

Абылай хан, Әбілмансұр - қазақ халқының ұлы ханы, қолбасшы және дипломат. Абылай - Жәңгір ханның бесінші ұрпағы. Абылай 20 жасында хан майданда ерлігімен танылады. 1730 -1733 жылдар аралығында болған бір ұрыста үлкен әкесінің аруағын шақырып, жауға “Абылайлап” шапқан Әбілмансұр жеңісті ұрыстан соң, Орта жүздің сұлтаны деп танылады, қазақ даласындағы ең беделді әміршілердің біріне айналады. Әбілмансұр есімі ұмытылып, Абылай атанады. 1771 жылы Абылай Түркістанда бүкіл Қазақ Ордасының ханы ретінде ақ киізге көтерілді. Қытай императоры, Жоңғария хандығы, Орта Азия мемлекеттері Абылайды бүкіл қазақ халқының ханы деп ресми түрле таныса, оның беделінен сескенген Ресей мемлекеті Орта жүз ханы ретінде ғана құрмет көрсетіп отырған. Қазақ Ордасын бөлшектеуді көздеген. Бұл кезеңде Абылай Қазақ хандығының күшін біріктіріп, әскери жағынан қуатты мемлекетке айналдырады.

Абылай хан кім?

қазақтың тәуелсіздігін

нығайтты

ағаш үйлер салғызды Мәмілегер

Хан

елін қорғады

Абылай

қолбасшы

Не істеді? Кім?

саясаткер

халықты біріктірді күйші қайраткер

егіншілікті дамытты

Сырым Датұлы (1712-1802)

Кенесары Қасымұлы

(1802-1847)

Кенесары Қасымұлы - хан, қазақтардың патшалық Ресей мен Қоқан хандығына қарсы ұлт-азаттық қозғалысының басшысы.

Жоспары

1. Көтерілістің себептері, мақсаты және қозғаушы күштері.

2. Көтерілістің басталуы.

3. Қазақ хандығының қалпына келтірілуі.

4. Қарулы күштердің құрылуы.

5. Кенесары Қасымұлының Қоқан хандығымен күресі

6. Көтерілісшілердің Қырғызыстан аумағындағы қимылдары

7. Кенесары Қасымұлы бастаған көтерілістің жеңілу себептері мен салдары. Көтерілістің тарихи маңызы.

Көтерілістің себептері:

ХІХ ғ. 20-30 жылдарында Қоқан бектері мен Хиуа хандары Қазақстанның оңтүстігіндегі қазақтарды билігінде ұстап, оларды алым-салықпен және тонаумен қинады.

1836 ж. Қоқан ханы оңтүстікке қоныс аударған Сержан Қасымұлын өлтіреді

1822 жылғы жарғы бойынша бұрынғы дәстүрлі басқару түрі өзгертіп, жаңа округтер, приказдар құрыла бастайды

Көтерілістің мақсаты:

Қазақ елінің патшалы Ресейдің құрамына қосылып үлгермеген өңірлерінің дербестігін сақтау

Қазақ жерлерін бекіністер мен округтік билеу арқылы отарлауды тоқтату

Қоқандықтардың тепкісіндегі қазақтарды азат ету

ақсүйектер

Қозғаушы күштер сұлтандар

үстем тап өкілдері

қарапайым қазақ

шаруалары

орыстар

башқұрттар

өзбектер

Ұлттық құрамы қарақалпақтар

түркімендер

поляктар

Кенесары хан туралы не білеміз?

Атақты Шыңғыс ханның 27 -інші ұрпағы. Абылай ханның немересі, Абылайдың ең кенже 30-ыншы ұлы Қасым сұлтанның бел баласы. Қазақ халқының ең соңғы ханы. 1802 жылы Көкшетау өңірінде дүниеге келді. Кенесарымен бірге туған бауырлары:

1. Ағатай

2. Саржан

3. Көшек

4. Есенгелді

5. Наурызбай- екінші әйелінен туған

6. Бопай- қарындасы

Кенесары кішкентай кезінен ат құлағында ойнаған, құралайды көзге атқан мерген болған. Кенесары ханның бойында әділдік, ерлік, жігерлік, батылдық, қайсарлық, қаһармандық мінез қалыптасқан. 1847 жылы Қырғызстанның жетіжал жотасының оңтүстік алабында Кекілі- Сеңгір аңғарында қайтыс болды.

Көтерілістің басталуы.

Кенесары көтерілістегі шабуылды кімдерден бастады?- деп ойлайсыңдар.

Кезеңдері

1. Патша үкіметіне 2. Шекара шебіндегі

жағынған сұлтандар

мен билердің

ауылын шауып алудан 3. Патша үкіметінің әскери

жасақтарына шабуыл

жасады

Сұрақтардың жауабын тап

Сұрақтардың жауабын тап. (оқулықпен жұмыс)

1. Көтерілісті тезірек бастаудың себебі неде?

2. Қоңырқұлжа Құдаймендіұлы деген кім?

3. Көкшетау округіндегі ауылдарға шабуыл жасаған кім?

Ақмола бекінісіне басып кіру

Патша үкіметі осы әрекеттерді шешу үшін қандай амалдар қолданды деп ойлайсыңдар?

Орынбор губернаторы - Батыс Сібір

В. Перовский губернаторы-

П. Горчаков

Уақытша бейбіт келісім жасалды

Қазақ хандығының қалпына келтірілуі басталды

1841 жыл Кенесары Қасымұлы хан сайланды

Бір орталықтан басқарылатын мемлекет құрды

Оны ханның өзі басқарды.

Кеңесші орган құрамы

? ? ? ? ? ?

Сот ісімен дипломатиялық

жұмыстарымен

Шаруашылық алып салық

мәселелерімен жинаумен

әскери істермен айналысты

Хандықты жасауылдар арқылы

басқарды

Қарулы күштердің құрылуы.

-20 мың сарбаз

-Жүзбасылар

-Мыңбасылар

-Айырым

Кенесары Қасымұлының Қоқан хандығымен күресі.

Кенесары мен Қоқан хандығы қарым-қатысының шиеленісіп кетуінің өзіндік себебі де бар еді. Өйткені, Қоқан хандығының билеушілері 1836 жылы оның бірге туған бауыры Саржан сұлтанды, 1840 жылы әкесі Қасым төрені өлтірген болатын. Мұның өзі оның Қоқан хандығының билеушілеріне деген ыза-кегін өршіте түсті. Қоқан хандығына қарсы күресте Кенесары Жанқожа Нұрмұхамедұлы батырдың көмегіне сүйенді. 1845 жылы Кенесары хан Қоқан хандығының Жаңақорған, Жүлек және Созақ сияқты бекіністерін тартып алды. 1846 жылы Қоқанның және бір мықты бекінісі Меркіні де қолға қаратты. Содан бастап Қоқан хандығының қазақтарға озбырлық жасауы уақытша болса да тыйылды. Бірақ Кенесары өзіне Қоқан мемлекеті сияқты және бір қатерлі дұшпан тауып алды.