Организмнің ішкі ортасы. Қан. Лимфа

Презентация қосу

Организмнің ішкі
ортасы.
Қан.
Лимфа.
Ағзаның ішкі ортасына:

• Қан
• Лимфа
• Ұлпа сұйықтығы
Ішкі ортаның маңызы:
Тасымалдау қызметі
(жасушаларға ас қорыту жолынан, қорға
жиналатын мүшелерден қоректік заттар
жеткізеді)
Қан
тұйық қантамырлары
арқылы қозғалады
Ұлпа сұйықтығы
қанның сұйық
бөлігінен түзіледі.
Лимфа
ұлпа сұйықтығынан
түзіледі.
Қанның маңызы:
• Қорғаныш қызметі
• Ауру тудыратын микробтарды зиянсыз етеді
• Тромбоциттер қан ұюына қатысады
• Иммунитет антидене түзеді
• Гуморальдық қызметі
• Денедегі тұрақты температурасын сақтайды
• Мүшелер мен жүйелердің жұмысының гормондық
(гуморальдық) реттелу жүреді
• Тасымалдау қызметі:
• Қоректік қызметі
• Зәр шығару қызметі
• Тыныс алу жүйесі
Өкпе мен қан арасындағы
газалмасу
Ұлпа мен қан арасындағы
газалмасу
• Ағзада болатын қанның мөлшері адамның
дене салмағына байланысты 4,5–5 л.
Қанның құрамы – плазмадан (55%) және
қан жасушаларынан (45%) тұрады
Қанның құрамы:
1) Плазма
2) Қан жасушалары:
– Лейкоциттер
– Эритроциттер
- Қан пластинкалары
(тромбоциттер)
тромбоциттер

плазма

плазма лейкоциттер
эритроциттер
эритроциттер
лейкоциттер
Қан плазмасының құрамы:

Бейорганикалық заттар Органикалық заттар

Су - 90–92% Көмірсу - 0,12%
Минералды заттар - 0,9% тұз Майлар - 0,7–0,8%
Нәруыздар - 7-8%
альбуминдер (4,5%);
глобулиндер (1,7–3,5 %)
фибриногендер (0,4%).

Құрамында фибриноген нәруызы болмайтын қан плазмасын –
қанның сарысуы (сыворотка) дейді
Эритроциттер
Оттегін және көмірқышқыл
газын тасымалдайды.
Қанға қызыл түс беретін
эритроциттер гемоглобин болады.
Эритроциттер оттекті
байланыстырып, берік емес
қосылысқа - оксигемоглобинге
гемоглобин
айналады.

гем

Гемоглобин молекуласы
Hb +O2 HbO2
(оксигемоглобин)
Hb + СO2 HbСO2
(карбоксигемоглобин)
1 мм3 қанда – 4,5 - 5
млн. эритроциттер
болады. Адам организмде
орташа 25 триллион
эритроцит болады.
Тіршілік ұзақтығы 120
күн, содан кейңн
көкбауыр мен бауырда
бұзылады.
Диаметрі 7-10 мкм, екі
беті ойыс диск тәрізді.
Мұндай пішін
эритроцит бетін 1,5 есе
үлкейтеді және
газалмасу үшін тиімді.
Ядросы жоқ, едәуір
көп бөлігін гемоглобин
алып тұр.
Эритроциттін жетілуі
Лейкоциттер
• Лейкоциттер (грекше «leukos» – ақ, «kytos» – жасуша) қанның түссіз
ядролы, амеба тәрізді қозғалғыш жасушалары . Адамның 1 мм3
қанында 4–9 мың әр түрлі топқа жататын (лимфоцит, моноцит және т.
б.) лейкоциттер болады.
• Лейкоциттер құрылыс ерекшелігіне сәйкес 2 топқа бөлінеді:
түйіршікті және түйіршіксіз. Түйіршікті лейкоциттердің
цитоплазмасында ұсақ түйіршікті түзілістер болады. Түйіршікті
лейкоциттерге – нейтрофилдер (45–75%), эозинофилдер (1–5%) және
базофилдер (0–1%) жатады. Түйіршіксіз лейкоциттерге –
лимфоциттер (18–30%), моноциттер (2–9%) жатады.
Лейкоцит түрлері
Агранулоцит
Гранулоцит
(түйіршікті емес)
(түйіршікті) лейкоциттер
лейкоциттер

нейтрофилдер
моноциттер

эозинофилдер лимфоциттер

базофилдер
Лейкоциттер сүйек кемігінің майында,
лимфа түйіндерінде, айырша безде
және көкбауырда түзіледі. Қанда
таңертеңгі ашқарында (тамақ
ішпегенде) аздау, тамақтанғаннан
кейін көбейеді. Тіршілік ету ұзақтығы
2–5 тәулік. Эритроциттер сияқты
лейкоциттер де көкбауыр мен бауырда
жойылады (бұзылады).
Гранулоцит түрлері

а) нейтрофил – лейкоциттердің 70
% түзеді. Ағзаны бактериялар мен
токсиндерден қорғайды.
б) эозинофил - 1,5 % құрайды,
организмнің аллергиялық
реакциясына кедергі жасайды.
нейтрофил
в) базофил - 0,5 % құрайды,
тамыр ішінде ұйыған қанның
түзілуіне кедергі жасайды
Агранулоцит түрлері
а) Лимфоциттер – 24% құрайды, ағзаға
иммунитет береді.
б) Моноциттер (фагоциттер) -
4 % құрайды , жалған
Мечников аяқтарымен микробты қоршап
Илья Ильич жояды.

(1845 - 1915)
Фагоцитоз құбылысы:

1–бактериялар; 2–тікен; 3– тері (сұрғылттау түспен
көрсетілгені – ірің);4–лейкоцит; 5– қантамыр; 6– жүйке;
Тромбоцитте
р
Тромбоциттер (грекше «thrombos» – қан ұйығы
(сгусток) + «kytos» – жасуша) – қан
пластинкасы. Тромбоциттер – сүйек майының
ірі жасушаларының ыдырауынан түзіледі.
• Тромбоциттердің диаметрі 2–5 мкм, түссіз,
домалақ немесе сопақша пішінді ядросыз жасуша.
Қанның 1 мм3-де 250–400 мың тромбоциттер
болады. Қанның ұюына қатысады. Тромбоциттер
сүйек кемігінің майында жасалады
Тромбоциттер қанның ең
кішкентай, түссіз, ядросыз
элемент.Қан ұю, қан
кетуді тоқтату процессіне
қатысады. Плазманың
ерігіш нәруызы -
фибриноген ерімейтін
фибринге айналады.
Қан пластиналары –
тромбоциттер

• Ерігіш нәруыз фибриноген қан ұюына қатысады, ерімейтін
нәруызға фибринге айналады :

Фибриноген + Са2+ Фибрин
Тромбтың түзілуі
Фибрин талшықтары

Плазманың ерігіш нәруызы - фибриноген ерімейтін фибринге
айналады.
Тромбоцит
ферметтері
Фибриноген + Са2+ Фибрин
тромбоциттер Қан ұюы
Лимфа
Лимфа (латынша «lympha» – таза су, ылғал)
– адамның лимфа тамырлары мен лимфа
түйіндерінде болатын сұйық ұлпа немесе
сарғылт түсті мөлдір сұйықтық.
Лимфа жүйесі – жүрек-қантамырлар жүйесінің бір бөлігі .
Лимфа жүйесі арқылы ұлпалардан қантамырларға су, нәруыз,
май, зат алмасу өнімдері қайта өтеді. Бұл жүйемен мөлдір,
түссіз сұйықтық – лимфа ағады.

1 – лимфа капиллярлары; 2 –
лимфа тамырлары; 3 – төменгі
қуысты вена қантамыры; 4 – қолқа
қантамыры (стрелканың бағыты
қан мен лимфаның қозғалу
бағытын көрсетеді)
Лимфа жүйесіне – лимфа
капиллярлары, лимфа
тамырлары, лимфа түйіндері
және лимфа өзектері жатады.
Лимфа жүйесінің қызметі:
а) ұлпа сұйықтығының
қанайналым жүйесіне қосылуына
көмектеседі;
ә) лейкоциттерді түзеді;
б) ағзаға түскен бөгде денелер
мен бактерияларды ұстап
биологиялық сүзгі қызметін
атқарады;
в) аш ішек бүрлеріндегі
1 – жоғары қуысты вена қантамыры; 2 – кеуде майларды сіңіруге қатысады.
қуысындағы лимфа өзегі; 3 – лимфа түйіндері;
4 –лимфа капиллярлары (стрелканың бағыты
лимфаның қозғалысын көрсетеді)
Лимфоциттер
Лейкоциттердiң 25-30% - i лимфоциттер.
Лимфоциттер кемiкте, жiлiк майында, өтте,
лимфа түйiндерiнде, миндалинада, соқыр
iшекте, қалқанша безде түзiледi.
Лимфаның химиялық құрамы: 95% су, 3-4%
нәруыз; 0,1% глюкоза; 0,9% минералды
тұздар. Адам денесінде бір тәулікте
шамамен 1–3 л лимфа түзіледі.
Лимфоциттер екіге бөлінеді:

• Т - лимфоциттер
(жасуша иммунитетін қамтамасыз етеді)
• В - лимфоциттер
(гуморальды иммунитетке жауап береді)
Иммундық жүйе
Адамның иммундық жүйесіндегі
орталық
және шеткі мүшелердің
орналасуының сызба-нұсқасы:
1 – кемік майы; 2 – жұтқыншақ
лимфа сақинасындағы бадамша
бездер;
3 – айырша без (тимус);
4 – қолтықасты лимфа түйіндері;
5 – көкбауыр; 6 – лимфа
түйіндақтары;
7 – аппендикс өскіні; 8 – лимфа
түйіншектері
(бронхылардың, тоқ ішектің
қабырғаларында орналасқан)
• Ұлпа сұйықтығы – ағзада жасушалардың
арасын толтырып тұратын қан плазмасынан
түзілетін түссіз, мөлдір сұйықтық.
Жасушааралық кеңістікке қантамырларының
қабырғалары арқылы өтеді.
Ересек адамда
мөлшері шамамен 14–20 л.
Агглютинация-
• эритроциттердің бірігіп қалуын атайды.
Агглютинациядан қан ұйып, ұсақ
тамырлар бітеліп қалады, адам өлім
қалуы мүмкін.

Дүние жүзі
халқындағы
қан топтарының
таралуы.
Қан топтары
• Барлық адамдардың қаны 4 топқа
бөлінеді: І, ІІ, ІІІ, ІV. Өз еркімен қан
беретін адамды – донор (латынша
«donore» – сыйлаушы), донордан қан
қабылдайтын адамды – реципиент
(латынша «recіpіens» – қабылдаушы)
дейді.
Қан құю
• Қан тобы І адамды кез келген топқа
құюға болады, оны әмбебап донор
дейді.
• Қаны ІҮ топ адамға барлық топтапғы
қанды құюға болады, оны әмбебап
реципиент дейді.
Адам қанының үйлесімділігі

Қан Қан беруге Құюға
топтары болады болады

І І, ІІ, ІІІ, ІҮ І
ІІ ІІ, ІҮ І, ІІ
ІІІ ІІІ, ІҮ І, ІІІ
ІҮ ІҮ І, ІІ, ІІІ, ІҮ
Резус - фактор
• Резус-фактор (Rh – фактор) – ерекше
нәруыздық зат. Алғаш рет 1940 жылы
К. Ландштейнер макака-резус
маймылының қанынан анықтаған.
§35. Иммунитет.
ЖИТС – ғасыр індеті
Иммунитет -
организмнiң өзiнiң тұтастығын және
биологиялық индивдуалдығын қорғау
қасиетi.
Иммунитет жүру жолы
• Иммунитеттің
негізін салған
ғалым –
И. И. Мечников.

Мечников И.И.
1845-1916
Иммунитет

Табиғи Жасанды

Туа пайда болған иммунитет
(пассивті) Жасанды белсенді иммунитет

Жүре пайда болған иммунитет Жасанды енжар иммунитет
(активті)
ЖИТС – жүре пайда болған
иммундық тапшылық
синдромы.
• СПИД (синдром приобретенного
иммунодефицита). Оны тарататын
вирусқа 1986 жылы АИВ (адамдағы
иммундық тапшылық вирусы) деген ат
берілді. Оның орысша аты – ВИЧ (вирус
иммунодефицита человека).
ЖИТС вирусына
• 1938–1939 жылдары американдық
Роберт Галло мен француздық
ғалымдар Люк Монтанье сипаттама
берді.
• ЖИТС қазіргі кезде дүниежүзінің 190-
ға жуық мемлекеттерінде індетті
ауруға айналып отыр. Қазір ЖИТС
ауруының үш қоздырғышы (АИВ-1,
АИВ-2, АИВ-3) белгілі.
• ЖИТС вирусының сыртқы пішіні гүлге ұқсас.
Сыртқы қабығында бүртікті өскіндері бар. Өскіндері
арқылы иесінің жасушасына бекінеді. Вирустың
қабығы ерекше нәруыз бөліп, жасуша жарғақшасымен
қосылады. Вируспен зақымданған жасушалардың
жарғақшалары өзара қосылып, көп ядролы жасуша
пайда болады. Вирусы бар жасушаға ағзада түзілген
қарсыденелер әсер етпейді.

ЖИТС вирусы
ЖИТС ауруларының белгілері.
• Аурудың алғашқы кезеңінде денеде безгек
ауруына ұқсас діріл пайда болады. Лимфа
түйіндері ісінеді. Тері бөртіп бірте-бірте
жараға айналады. Вирустың әсерінен адам
азады, дене температурасы көтеріледі, іш
өтеді. Қаназдық байқалып адам шаршайды,
буыны сырқырап, бас ауырады. Өкпе
қабынады, теріде пайда болған жаралар
қатерлі ісікке айналуы мүмкін.
ЖИТС таралу жолдары
• жыныстық қатынас арқылы таралады
• қан арқылы, қан құю, ұлпалар мен мүшелерді
ауыстырып салған кезде таралады.
• таза емес медициналық құралдарды
(инелерді, шприцтерді және т. б.)
пайдаланғанда жұғады
• анасы арқылы баласына ұрықтың даму
кезінде
ЖИТС ауруы қазір
• Дүние жүзілік денсаулық сақтау ұйымының
(ВОЗ – всемирная организация
здравохранения) мәліметі бойынша қазір
Африкада – 2,5 млн, Америкада – 2 млн,
Европада – 500 мың, Азия мен Мұхит
аралдарында – 100 мың адам АИВ-ын
жұқтырған. Дүние жүзінде күніне ЖИТС
ауруымен ауырғандардың 7000 өмірімен
қоштасады, ал 16000 адам АИВ-ын
жұқтырады.
Қазақстанда
• нақты деректер бойынша 2004 жылға
дейін 4000-нан астам адам ЖИТС
ауруымен ауырған. Олардың 24-і 14
жасқа дейінгі балалар. Елімізде ЖИТС
ауруынан 123 адам қайтыс болды.
Жалпымемлекеттік шаралар:
• 1. Қан беретін адамдарды және ағзаға
құйылатын қанды мұқият тексеруден өткізу.
• 2. Есірткіге және жезөкшелікке қарсы күресті
барынша күшейту.
• 3. Емдеу мекемелерінде санитарлық
ережелерді қатаң түрде сақтау.
• 4. Тұрғындарды жүйелі түрде медициналық
тексеруден өткізіп тұру.
• 5. Көпшілік арасында санитарлық үгіт-насихат
жұмыстарына ерекше көңіл бөлу.
Жеке адамның сақтану
шаралары:
• 1. Әрбір адам өзінің жеке басының
гигиеналық ережелерін сақтау.
• 2. Салауатты өмір сүру салтын ұстану.
• 3. Оқтын-оқтын қан тапсырып,
тексеруден өтіп тұру.

Ұқсас жұмыстар

ЗАТ ҰЛПА

Дәнекер ұлпасы

Лимфа жүйесінің құрылысы

Қанның құрамы мен қасиеттері

Жүрек Қан тамырлары

Аурудың белгісі

Лимфаның химиялық құрамы

Лимфа бездері

Психологиялық дайындық

Безді эпителий

Пәндер