Сырдария-Талас аймағындағы Қаңлы мемлекеті (б.з.б. II ғ. - б.з. I мыңжылдық): тарихы, археологиясы және шаруашылығы

Қаңлы мемлекеті

Б. з. б. II ғасырда өмір сүрген Қытайлар “Кангюй” деп атаған Сырдария және Талас өзендерінің аралығында, кейіннен Жетісудың оңтүстік-батысында өмір сүрген Астанасы - Битянь

Халқының саны 600 мың Жауынгерлерінің саны 120 мың болған

“Кангюйлер (үйсіндермен салыстырғанда) тәкаппар да қияңқы, біздің елшілердің алында бас июге ешбір келісім бермейді. Аймақ басқарушылары жіберген қызметкерлерді Үйсін елшілерінен төмен отырғазады. Тамақты алдымен ағамандар мен ақсақалдарға, содан кейін уәлилер жіберген адамдарға береді. ” Б. з. б. I ғасырдың аяғында Қытай императорына Батыс лкенің басқарушысы қаңлылар туралы осылай деп хабарлаған.

Тарихи оқиғалар: Б. з. д. 47-46 жылдары қаңлы билеушісі солтүстік Ғұндар тәңірқұты Шөжеге (Чжи Чжи) Қытай одақтасы болған үйсіндермен соғысы кезінде қолдау білдірген. 85 жылы қаңлылар Қашғардағы қытай уәлиі Бань Чоаға қарсы көтерілген ферғаналықтарды жақтайды.

Қаңлы қалалары

Археологиялық ескерткіштері: Қауыншы мәдениеті Ақтөбе мекені және т. б. Отырар-Қаратау мәдениеті Пұшық-Мардан Көкмардан Қостөбе Шаштөбе және т. б.

Шаруашылығы: мал өсіру жылқы, қой, сиыр, ешкі асыраған егін егу дәнді-дақылдар еккен аң аулау елік, таутеке, арқар, ақбөкен, үйрек, қаз, бірқазан сияқты аңдар мен құстарды аулаған балық аулау

Қаңлылар темірді балқытып, одан күнделікті тұтынатын заттарын жасауды білген. Сүйектен садақтар жасауға қажетті бөлшектер, пышақ саптары, түйреуіштер, қаптырмалар, әртүрлі бойтұмарлар істеген.

Зергерлік бұйымдар мен әшекейлер алтын мен қоладан жасалған. Мысалы, қақ алтыннан жасалып, көзіне қызылтас орнатылып, жалған інжумен жиектелген қапсырма табылған. Лағыл мен қызыл ақықтан, ферузадан, түрлітүсті шыныдан моншақтар жасалған.

Қаружарақ түрлерінен үш қырлы темір жебелер, сүйектелген садақтар, қысқа темір семсерлер мен сыңар жүзді қанжарлар болған Әшекейлерден тас, металл, шыны моншақтар, түсті тастан көздері бар, қола және алтын бүрме моншақта, сырғалар мен ілгектер, сымнан есілген еңіржиектер мен шаштүйреуіштер бар.

Қаңлылардың өз тұсындағы Қытай, Парфия, Рим және Кушан империясы сияқты мемлекеттермен саяси, экономикалық және мәдени байланысы мол болған. Сонымен б. з. Басталар кезде және I-мыңжылдығының бірінші жартысында Қазақстанның оңтүстігінде аса ірі, құдіретті Қаңлы мемлекеттік бірлестігі болып, өркен жайған ол тарихта маңызды рөл атқарады.