Етістік жайлы

Презентация қосу

Етістік
Етістік – заттың қимылын, іс-әрекетін, күй-
жайын білдіретінсөз табы. Не істеді? қайтті?
не қылды? Деген сұрақтарға жауап береді.
Мысалы: Бір кішкентай қыз әкесінің шапанын
жамап отыр екен.
Тұлғасына қарай
Негізгі Туынды
жүр, бар, отыр, қара ойла, сана,ойна, шегеле
Құрамын қарай
Дара Күрделі
сұра, қайтала, ойлан келе жатыр, күліп тұр
Іс-әрекеттің жүзеге асу-аспауына қарай
Болымды Болымсыз
жүр, барады, жүзді баспа, келме,алған жоқ

Мағынасына қарай
Сабақты Салт
Табыс септіктегі сөзді қажет Табыс септіктегі сөзді қажет
етіп тұратын етістіктер. етпейтін етістіктер. М/ы:
М/ы: сөзді баста, өлеңді жаз үйге кел, досымен сөйлесті.
Туынды етістіктер басқа сөз таптарынан
белгілі жұрнақтар арқылы жасалады:
• -ла, -ле, -да, -де, -та, -те: шегеле, тазала;
• -а, -е: боса, келе;
• -ай, -ей, -й: молай, көбей, қарай;
• -ар, -ер, -р: ағар, көгер, қысқар;
• -ғар, -гер, -қар, -кер: басқар, ескер;
• -ыра, -іре: сарқыра, желбіре.
Етістіктің шақтары

Өткен шақ Келер шақ
Жедел өткен шақ -ды,
Осы шақ -ді, -ты, -ті жұрнақтары
Болжалды келер шақ
іс-әрекеттің болуын
Нақ осы шақ арқылы жасалады.
айқын көрсетпей,
жүр, отыр, Бұрынғы өткен шақ іс- болжай ғана
жатыр, тұр әрекеттің сөйлеп айтылуын көрсетеді.
деген қалып тұрған сәтпен
Мақсатты келер
етістіктерінің салыстырғанда
шақіс-әрекеттің
жіктелуі арқылы әлдеқайда бұрын
келешекте мақсат
жасалады. болғандығын білдіреді.
етіле
Ауыспалы осы Ауыспалы өткен шақ орындалатынын
шақ іс-әрекеттің есімшенің -атын, -етін, білдіреді.
дағдылы -йтын, -йтін
Ауыспалы келер шақ
қалыпта болып жұрнақтары арқылы
көсемшенің -а, -е, -й
тұруын жасалып, бірде өткен
жұрнақтарының
білдіреді. шақ, бірде келер шақ
жіктелуі арқылы
мағынасында
жасалады.
қолданылады.
Етістіктің райлары

Қалау Бұйрық Шартты
Ашық рай
рай рай рай
Етістіктің
Етістіктің Іс-әрекеттің
үш шақтың Етістіктің
қалау тыңдаушыға,
біреуінде шартты
райы іс бөгде біреуге
қолданып, райы іс-
иесінің іс- немесе өзіне
сөйлеушінің әрекеттің
әрекетті қаратылып,
шындық деп болу-
қалауын, бұйыра
баяндауын болмау
соған талап, тілек
білдіруді мүмкінші-
ынтасын, етіле айту
ашық рай лігі шартын
ниетін мағынасын
дейміз. білдіреді.
білдіреді. білдіреді.
Етістер
Өздік етіс
Қимылдың, іс-әрекеттің орындаушысына, іс иесіне тікелей
қатыстылығын білдіріп, -ын, -ін, -н жұрнақтарының жалғануы арқылы
жасалады.
Өзгелік етіс
Қимылдың, іс-әрекеттің сөйлемдегі іс иесіяғни субъектінің өзі емес,
екінші бір басқа субъект қимылды орындаушы арқылы істелінетінін
білдіріп, -ғыз, -гіз, -қыз, -кіз; -дыр, -дір, -тыр, -тір, -ыр, -ір, жұрнақтары
арқылы жасалады.
Ырықсыз етіс
Іс-әрекеттің атқарушысы, қимыл иесі арнайы айтылмай, қимыл
өздігінен істелетіндігі көрінеді де, -ыл, -іл, -л, -ын, -ін, -н жұрнақтары
арқылы жасалады.
Ортақ етіс
Қимылдың, іс-әрекеттің иесі, орындаушысы біреу емес. бірнешеу
болып, -ыс, -іс, -с жұрнақтары арқылы жасалады.
Есімше және оның жұрнақтары

- ған, -ген, -қан, -кен;
-ар, -ер, -р;
-мақ, -мек, -бақ, -бек, -пақ, -пек;
-атын, -етін, -йтын, -йтін.
Көсемше және оның
жұрнақтары

-а,-е, -й
-ып, -іп, -п
-ғалы, -гелі, -қалы, -келі
Тұйық етістік
Тұйық етістік – етістіктің ерекше
түрі. Мағынасы жағынан ол
қимылдың, іс-әрекеттің атын
білдіреді де, шақпен де, жақпен да
байланысты болмайды.Тұйық етістік
етістікке -у жұрнағының жалғануы
арқылы жасалады.

Ұқсас жұмыстар

Менің атым Қожа повесінен үзінді

Сабақты етістік Салт етістік қимыл

Тұйық етістік

Тұйық етістік. Мемлекеттік тіл

МОДАЛЬДІ ЕТІСТІКТЕРДІ ҚОЛДАНУ ЕРЕЖЕЛЕРІ

Өздік есімдігінің түрленуі

Кері байланыс

Етістік түбірі

Етістік жайлы ақпарат

ДАРА ЕТІСТІК

Пәндер