Патриотизм

Презентация қосу

Патриотизм - [грек, patris - отан, атамекен] - өзінің жеке және топтық мүдделерін жалпы елдің мүдделеріне
бағындыратын, оған адал қызмет етіп, өз Отанын қорғауды мақсат тұтатын , Атамекеніне деген терең
сүйіспеншілік сезімі.
Патриотизм мәселелері жаңа мемлекеттердің құрылуы, ұлттың қалыптасуы, ұлт-азаттық қозғалыстар мен
соғыстар кезінде ерекше өзектілікке, саяси мәнге ие болады. Бүгінгі күні Патриотизм мәселесі жаһандану,
интернационализация, мемлекетаралық, аймақтық және жер шарылық ықпалдастық жағдайында өрши
түсуде. Шынайы патриотизмді интернационализм мен космополитизмге қарсы қоюға болмайды. Өз халқын
басқа ұлттар мен этностарға қарсы қоюға бағытталған патриотизм шынайы емес, ол ұлтшылдыққа және
шовинизмге ұласып кетуі оңай. Ал, ұлттық және ұлттық-мемлекеттік нигилизмге негізделген
интернационализм мен космополитизм жалпыадамзаттық мүдделер мен құндылықтарға қайшы келеді. Н.Г.
Чернышевский айтқандай: "Өз Отанына салқын адам бүкіл адамзатқа да опа бермейді". [1]
Патриотизм – отбасына, туып-өскен ортасына, топырағы мен табиғатына, еліне деген құрметтен бастау
алады. Өз ұлтын, жерін сүйіп, оның мұңын мұңдап, жоғын жоқтайтын адам ғана шынайы патриот бола
алады. Оны зорлықпен, нұсқаумен жүргізу мүмкін емес. Ел Президенті Н.Назарбаевтың: «Әрбір адам біздің
мемлекетімізге, оның бай да даңқты тарихына, оның болашағына өзінің қатысты екенін мақтанышпен
сезіне алатындай іс-қимыл жүйесін талдап жасауы қажет. Елдің проблемалары да, келешегі де барлық
адамға жақын әрі түсінікті болуы тиіс.
Қазақстандық патриотизм идеясын дамытудың негізгі бағыттары

Бүгінгі таңда айырықша маңызды əрі аса өзекті мəселелердің
бірі болып табылатын патриотизм, əсіресе осы күндер
қазақстандық патриотизм мəселесі, тəуелсіз еліміздің ғаламдық
өркениет ортасынан өзінің лайықты орнын алуына бірден-бір
себеп болатын маңызы ерекше өлшемнің біріне айналып отыр.
Осыған байланысты, кейінгі жылдары патриотизм мəселелері
ғылыми тұрғыдан сарапталып, оның толық мəнін айқындау
мақсатында, бұл мəселенің теориялық жəне практикалық
тұрғыдан зерттелуі керектігіне назар аударылды. Патриотизм
аса күрделі мəселе болғандықтан, оның бар болмысын бір
жұмыста толығымен қарастырып шығу мүмкін емес. Сондықтан
патриотизмнің саясаттану ғылымында əлі зерттеле қоймаған
кейбір тың тұстарына тоқтала кеткеніміз дұрыс деп есептейміз.
Патриотизм, ұлтжандылық (елжандылық) мәселелері қоғамдық дамудың өткен
кезеңдеріне де тән болғандықтан, бұл проблемаларды тек қана соңғы жылдардағы
оқиғалармен, өзгерістермен шектеуге болмайды. Өткен кезеңдерде патриотизмды,
ұлтжандылықты дамытуды әр түрлі қоғамдық ұйымдар мен саяси институттар қатысқаны
белгілі. Айтар болсақ, кеңестік идеологияның ұраншылдық, науқаншылдық салдары
патриотизмды белсенділіктің құралына айналдырып, бұл ұғымды тым жадағайландырып
жіберуі. Сондықтан бүгіндей бұл проблеманың саяси мәні мен жаңа қоғамдағы алар орнын
мұқият зерттеу қажеттігі туындады.
Патриотизм – Отанға, туған жерге, өзінің мәдени ортасына деген сүйіспеншілік.
«Патриотизм – дегеніміз (гр. рatriotеs — отандас, patrio — отан, туған жер) Отанға деген
сүйіспеншілік, бойындағы күш қуаты мен білімін Отан игілігі мүддесіне жұмсау, туған
жерін, ана тілін, елдің әдет-ғұрпы мен дәстүрін құрмет тұту сияқты патриотизм
элементтері ерте заманнан қалыптаса бастайды», — деп атап көрсетеді [1]. «Патриотизм»
ұғымының мазмұнын түсіндіруде саяси сөздіктерде әр түрлі өлшемдер қабылданған.
Патриотизмнің әлеуметтік, тарихи, саяси құбылыс болғандығында жатыр және заманына
орай әр түрлі әлеуметтік мәнге ие болуына байланыстылығында. Кеңестік патриотизм
Отанына, халқына сүйіспеншілікпен қатар интернационализмді, Кеңес Одағы халықтары
мен бүкіл дүние жүзі ұлттарына деген достықты қамтыған. Тоталитарлық режим құлап,
саяси құндылықтар өзгерген тұста «патриотизм» ұғымын жаңаша ұғындыру саясаттану
ғылымының басты мәселесіне айналып отыр. Мұндай үрдісті қазақстандық сөздіктерден де
байқауымызға болады. Онда патриотизмге адамгершілік, саяси принцип, әлеуметтік сезім,
Отанның өткені мен бүгінгісін мақтан тұту, өзіндік және топтық мүддені елдің ортақ
мүддесіне бағындыру, Отанға қызмет ету және оны қорғау өлшем бірліктерінің негізінде
анықтама берілген. Алайда патриотизм өлшемдері бұнымен ғана шектелмейтіні белгілі.
Отан деген — сүйіспеншілік, өзінің бар болмысынды елімнің мүддесіне арнап, бойындағы қабілет пен күш-
қуатты, білім мен білікті, ақыл-парасатты ел игілігіне жұмсау патриотизмның басты ерекшелігі ретінде
сипатталады. Бұл қасиет қоғамдық ой-сана қозғалысының ерекше бір бөлігі іспеттес болғандықтан, ол
қоғамдық ортаның даму үрдісіне сай əр түрлі мазмұнда көрініс береді. Сондықтан патриотизмнің тарихи
кезеңдеріне назар аударып, табиғи тамырларына тереңірек үңілуіміз керек. Патриотизм табиғатының тіні
саналатын патриоттық сана ерекшелігін, оның қалыптасу үрдісіне назар аудара отырып, бұдан
«патриотизм» ұғымының тарихи эволюциясы қандай үрдістерден өткенін көреміз.
Өзіндік салт-санасы қалыптасқан əр тайпаның осы үрдістегі əлеуметтік құндылықтары олардың қолөнерлік,
көркем өнерлік дəстүрінен көрініс тауып отырған. Патриоттылық ұғымының бастауы болған алғашқы
қауымдық құрылыстағы, патриоттық сана болмысын үш негізге бөліп қарастырамыз, олар: тайпалық
дəстүрдегі патриоттық, сананың экономикалық негізі, əлеуметтік негізі жəне рухани негізі. Экономикалық
негізге — жерге жəне өндіріс құралына деген жалпы тайпалық меншік алынса, əлеуметтік негіз жекелеген
тайпа көсемдерінің бедел-билігі мен адамдар арасындағы қауымдастық қатынастар ерекшелігімен
сипатталады. Ал рухани негіз бастауына тайпалық мифологиядан басқа адамдардың туған жерге деген
сүйіспеншілігі, аруақтарды ардақтау, тайпа көсемдеріне шексіз берілгендігі, қауымдастықты өзгелерден
қорғау, түйінді мəселелерді əділ шешуге күш салу секілді ерекшеліктерін жатқызамыз.
Тайпалық дəстүрдегі патриоттық сана сипаты ұжымдық пікірлердің ұқсастығынан көрініс тауып жəне ол
интегративті, нəтижелі қызметін атқарғандықтан, қоғамдық прогрестің өрістеуіне себеп болды. Яғни
алғашқы қауым өкілдері бұл кезеңнің өзінде-ақ, тайпалары, жері үшін жанын пида етуге даяр болған. Өз
тайпаларына деген мақтаныш сезімін бойларына ұялатқан тайпаластар арасында жауынгерлік рух басым
болған. Олар соғысқа əзірлік алдында би-билеп, тайпа көсемдерінің алдында ерік-жігер дəлелдегі күштілігін
көрсетуге тырысты.
Қоғамның дамуына, техникалық прогрестің өріс алуына, капиталистік қатынастардың орнығуына,
өндірістік күштер мен өндірістік қатынас ара салмағының өзгеруіне байланысты қоғамның болмысына сай
патриоттық сана да жаңа деңгейге көтеріліп, жаңа мазмұнға ие болды. Бұдан бай қоғамымыз, кез келген
мемлекеттегі үстемдік етуші саясат пен идеология патриотизмнің мазмұнынан, санасынан көрініс тауып
отырды. Адамзатты өркениетке жетелейтін, ізгілікке үндейтін, елжандылыққа баурайтын патриоттық сана
қашанда жоғары бағаланып отырған. Сонымен қоса патриотизмді, билікті барынша нығайтудың құралы
ретінде шебер пайдалана білген тоталитарлық жүйелердің мысалын тарихтан көптеп кездестіруге болады.
Ал қазақ халқының патриотизмі, қазақстандық патриотизм мəселесіне келетін болсақ, ата-
бабаларымыздың аманат еткен жерін қорғау, туған жерді сүю халықтық болмыстан бойға дарыған, ой-
сананы жетілдіретін құбылысқа айналып отыр. Елжандылық, отансүйгіштік қасиетті сақтай білу жəне ел,
халық, мемлекет мүддесі үшін қызмет етіп, оның дамуына үлес қосу — əрбір иісі қазақтың, Қазақстан
азаматтарының басты парызы.
«Патриотизм» ұғымының мәнің ашып, оның Қазақстан тарихынан алар орны хақында зерттеулер жүргізген ғалымдар елімізде аз емес. Бұл
кезекте қазақстандық ғалымдар А.Айталының, Р.Айтқалиевтің, Л.Ахметованың, Б.Әбдіғалиевтің, Р.Әбсаттаровтың, А.Бижановтың,
Б.Берлібаевтың, К.Ғабдуллинаның, Ә.Қалмырзаевтың, С.Қозыбаевтың, Ғ.Меңлібаевтың, Д.Раевтың, тағы басқалардың еңбектерін тілге тиек
етпей, кете алмаймыз.

Осы мәселемен шұғылданып жүрген ғалымдардың бірі Ә.Қалмырзаев былай дейді:

«Патриотизм, отаншылдық сезім априорлық құбылыс емес, ананың құрсағынан даритын биологиялық құбылыс емес, бұл психологиялық
саяси-әлеуметтік құбылыс.

Қазақстандық патриотизм туралы айтар болсақ, ол тек қазақтардың ғана өз Отанына сүйіспеншілігі емес, онда мекендеген бүкіл ұлт пен
ұлыс өкілдерінің бәріне қатысты дүние» Оның тұжырымы бойынша, патриоттық сезім адамның туа біткен қасиеті емес, ол белгілі бір
әлеуметтік, саяси, тарихи ортада ұзақ жылдар бойында қалыптасатын құбылыс. Өйткені ешкімді де осы елді сүй деп мәжбүрлеп, қолдан
патриотизм жасай алмайды. Саяси-әлеуметтік, экономикалық негіздері толық қаланбаған жасанды отансүйгіштіктің ғұмыры қысқа, ертеңі
бұлыңғыр. Қазақстандық патриотизмді қалыптастыру процесінде осы ерекшеліктерді есте ұстай отырып, «Қазақстаным — қара
шаңырағым!» деген ұғымның мәніне терең бойлауымыз керек. Бұл сөз ел иесі қазақтардың ғана емес, жерімізді мекендеген барлық ұлттар
мен ұлыстардың айтар сөзі болуға тиіс. Бұл тұрғыдан келсек, қазақстандық патриотизм сөз бен істің ажырамас диалектикалық бірлігінің
баламасы болуға тиіс. Үлкен мінберлерден сөз алып, уәдені үйіп-төгіп, кейін сол уәдеден тайкып шығатындардан патриоттық қасиет
күту бос әурешілік. Олардың осындай іс-әрекеті халық патриотизміне кері ықпал тигізуі. Қазақстанның дамуы жолында әркім өз
мүмкіндігіне қарай үлес қосып, іс-әрекет етсе, онда оның нағыз патриот деп қабылдағанымыз дұрыс болады.

Қазақстандық патриотизмді қалыптастыру үрдісінде әрбір адамның мүдделілік сезімі факторына ерекше назар аударуымыз керек. Бұл
орайда ғалым Ғ.Меңлібаевтың ой топшылаулары назар аударарлық. Ол патриотизм мен ұлтаралық қатынас мәдениетін саралап келіп, әрбір
жеке адамның қоғамдық мүдде мен жеке мүдде арасалмағына қатысты пікірін білдіреді. «Адам бойына сіңген әлеуметтік және рухани
құндылықтар рухани табандылықтың, ерлік пен батырлықтың, ізгіліктің бастауы бола отырып, Отан алдындағы борыш пен міндетті
орындауда кездескен қиындықтарды батыл жеңуге құлшындырады. Ол үшін қоғам мүддесі, ұлттық мүдделер әркімнің өзінің, жеке басының
мүддесі дәрежесінде қабылдануы керек».

«Патриотизм» ұғымын бүкіл әлемдік ғылыми мәдениеттегі терең өзгерістер тұрғысынан алатын болсақ, патриоттық тұжырымдама
«Батыстық» және «Шығыстық» дәстүрдегі ағымдардың қақтығысы жағдайында өмір сүруде. Батыс демократиясының негізгі белгісі және
ең беделді ұстанымы — плюрализм.

Плюрализм индивидтердің өзін-өзі көрсетуінің қоғамдық формаларының көп жақтылығын, әр түрлі мүдделердің, құндылықтар мен
бағалардың, көзқарастардың қатар өмір сүру құқы бар дейтін нанымды білдіреді. Қазіргі әлеуметтік әрекет кеңістігінде плюрализм әр адам
үшін негізгі әлеуметтік бағдарға, өмір сүру стилінің эталонына айналды. Сондықтан кешегі рухани өмірдегі аномалды құбылыстар бүгін
легитимдік мәртебеге ие болуда. Сайып келгенде, плюрализм қоғамдағы патриоттық сезімдер мен гуманистік қатынастарға өзінің елеулі
ықпалын тигізуде. Осының салдарынан халықтағы ерекше бұқаралық көңіл-күйдің әдеттегіден де көтеріңкі болуын, осыдан туындайтын
тобырлық сананың басымдығын, патриоттық сезімнің орнына космополитизм, пендешілік» пиғылдардың үстем болуын байқауға
болады».
Плюрализм көптеген идеялардың, қызығушылықтардың жəне қауымдардың жиынтығын құрай отырып,
адамдарды жоғары күрделі интеллектуалды режимінде өмір сүргізеді жəне социомəдениеттік елестетудің
басқа масштабын мұқтаж етеді. Плюралистік жүйе қоғамдық құрылымның күрделі түрі болып келеді.
Біздің еліміз жалпықазақстандық патриотизмнің негізі бола алатын кең теңестірудің қалыптасқанын
мұқтаж етеді. Осындай теңестіру біздің əлеуметтік жəне этномəдениеттік əр түрліліктің жалпы
қорытындысы болу керек [4].
Парасатты сананың жалпы адамзаттық іргелі түсініктеріне негізделуге тиіс болған жаңа идеялардың кей
ұшқындары, өкінішке орай, кісілік, ар, адамгершілік, отансүйгіштік, қарттарды сыйлап, əйел затын
құрметтеу сияқты қасиеттер кемуіне себепші болып отыр.
Патриотизмнің мəні туралы сөз еткенде, оның идеяларының ежелгі дəуірден бері қарай
қалыптасып келе жатқанын жəне патриоттың тəрбие ісінде маңызды орны бар екенін білеміз.
Патриотизм идеясының идеялар мен құндылықтар жүйесі ретінде пайда болуы жəне дамуы
Аристотель мен Платонның, Цицеронның, ХVIII ғасырдағы француз материалистерінің
есімдерімен тығыз байланысты. Кейінірек бұл идеяларды неміс философтары мен орыстың
ойшылдары дамытты.
Əлемнің бірінші ұстазы атанған данышпан Аристотель өзінің «Риторика» атты еңбегінде дəстүрлер мен
заңдардың жекелік жəне жалпылық сипатын ашып көрсеткен екен. Əр халықтың өзі үшін жасап
қалыптастырған дəстүрлері мен заңдарын жекелік деп, адамзат баласы қабылдаған дəстүрлер мен
заңдарды жалпы жəне ортақ деп таниды. Жеке дəстүрлер мен заңдарды ұлы ойшыл жазылған жəне
жазылмаған деп екіге бөліпті.
Ол жазылмаған дəстүрлер мен заңдарды жеке қарастырып, оларды жазылғандардан айырып қана қоймай,
жазылмаған дəстүрлер мен заңдардың адамдар тəрбиесіне тигізетін игі əсерін баса көрсеткен. Рухани
дəстүрдің аса маңызды қасиеттері мен белгілері ретінде ізгілікті, əділдікті жəне басқа да қасиеттерді
Аристотель атадан балаға ауысып отыратын, əрбір пенденің адамгершілігінің негізі, өмірдің мəні ретінде
түсіндіреді.
Цицерон өзінің еңбегінде, патриоттық сана Отанға деген көзқараспен өлшенбек деген пікір айтып,
«Мемлекет туралы» тілдесуінде: «Ең ізгі ойлар — отанның игілігі үшін», — деп тұщымды ой айтады. Оның
ойынша, Отан дегеніміз — ең алдымен, саяси орта, құқықтық қатынастармен маталған адамдардың
бірлестігі жəне мемлекет». Ежелгі ойшылдардың пайымдауынша, отан алдындағы қарыз дегеніміз — оны
тек соғыс жағдайында қорғау ғана емес, сонымен бірге мемлекетті басқару ісіне белсене қатысу.
Патриотизм идеялары ұлтшылдық элементтерден арылғанда ғана қоғамдық процеске игі əсерін тигізеді
жəне халықтардың туыстық əрі тілектестік идеяларымен қабысып жатады. Патриотизм мен
ұлтшылдықтың арақатынасы проблемасының күрделі екендігі сонша, бұл мəселені өткендегі ұлы
ойшылдар да оңай шеше алмаған. Мысалы, патриотизм туралы Фихтенің пікірлері қарама-қайшы.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан ұлттық энциклопедиясы. — 5-т. — Алматы: Қазақ энцикл., 1998. —
168-б.
Қалмырзаев Ə. Қазақстандық патриотизм қалай қалыптасады // Егемен Қазақстан.
— 10 қантар. — 1998. — 25-б.
Раев Д. Қазақстандық патриотизм мен гуманизм // Ақиқат. — 2000. — №89. — 8-
б.
Назарбаев Н.Ə. Қазақстанның болашағы — қоғамның идеялық бірлігінде. —
Алматы: Қазақстан, 1993. — 33-б.
Бартольд В.В. Киргизы. Исторический очерк / Соч. Т. II. Ч. 1. — М.:
Госполитиздат, 1963. — С.

Ұқсас жұмыстар

Қазақстандық елжандылық, этносаралық келісім туралы ақпарат

Азаматтық, қазақстандық елжандылық, этносаралық келісім

Туған жері

Азаматтық, қазақстандық, елжандылық, этносаралық келісім тұралы туралы түсінік

Конституция принциптері мен институтары

Ұлт жоспарын білім саласында іске асыру

Азаматтық,елжандылық,этносарал ық келісім туралы ұғым

Ұлттық тәрбие

Азаматтық, Қазақстандық елжандылық, этносарлық келісім туралы ұғым

Оқушылар бойында патриоттық тәрбиені қалыптастырудың жолдары

Пәндер