Қазақстан Моңғол шапқыншылығы дәуірінде

Презентация қосу

Қазақстан Моңғол
шапқыншылығы
дәуірінде
Жоспары:
1.Моңғолдардың Қазақстан мен Орта
Азияны жаулап алуы.

2.Ұлыстардың құрылуы. Алтын Орда.

3.Моңғол шапқыншылығының зардаптары.
н мен
қс т а ен
Қа за танумы
ды ң за қс
р ң Қааула луып а л
лд а
оң ғо ардяныы ж улап а
дзи
1.МоңғтоалА жа
ы
1.МОрта Азиян
Ор
Шынғыс-хан қолының негізгі жорықтарының бірі Қазақстан мен Орта Азия жеріне
жасаған жорығы болды, бұл жорық оларға Шығыс Европа мен алдыңғы Азияға
жол ашты. Шыңғыс-хан Қазақстан мен Орта Азияға жасаған жорығына зор мән
беріп, оған ұзақ әрі мұқият әзірленді. Шығыс Түркістан мен Жетісуды басып
алғаннан кейін моңғолдарға Оңтүстік Қазақстан мен Орта Азияға жол ашылды.
Қазақстанға басып кіруге «Отырар опаты» деп аталатын жағдай себеп болды.
1219 жылы қыркүйекте 150 мыңға жуық Шыңғыс-ханның қалың қолы Ертістен
Сырдарияға қарай қаптайды. Шағатай мен Үгідей бастаған түмендер Отырарды
қоршауға алады. Жошы бастаған әскерлер Сырдарияның төменгі ағысындағы
қалаларды алуға аттанады. Үшінші бөлік Сырдарияның жоғарғы ағысындағы
қалалар мен қыстақ – кенттерді алуға, ал Шыңғыс-хан өзі кіші баласы Төлей мен
Бұхараға қарай бет ады.
I I М ұ хаммед
х
ек Х орезмша ы ғ ып, өз
. Т п ш
қ а р с ы ласады қпасын ашы қ а л а ға лап
а
о й ы б ерілмей ің Суфи хан қ қақпа арқылы ін тағы бір
а с ы а лты ай б а – Хаджибт ңғ о лд ар осы аланы алу үш п, қала
қ а л р а дж а м о ғ а қ б а р ы
Отырар е жіберген Қа берілгенде ған да, моңғолдар ғаннан кейін лдында
көмекк моңғолдарға ті р і лді. Алай р тегіс қырыл ғыс-ханның а
мен б өл ыла ың
отряды аджа – Хаджи алды қорғауш қолға түсіп, Ш ілді. с таған
. Қ а р . Қ а м р -х ан ө л т ір е й б а
қойды к е ре к болды лынды. Ғайы ал жазаланып атай мен Үгід хан Бұқара
т
ай уақы лы ақпанда а ген жерде қат с е н е т іп, Шағ зде Шыңғыс-
ы әкел к е
1220 ж ж е р мен – же сылды. Бұл к тын.
ра р қа малын анға келіп қо ж ол д а бола
, Оты ыс-х ндағы
Сөйтіп ядтары Шыңғ а қанд арасы
отр м р
моңғол мен Са
Отырар сияқты Сыр бо
йындағы Сығанақ, Аш
тұрғындары да монғолд нас және т.б. қалалар
арға қатты қарсылық
тіліндегі тарихи дерект көрсетті. Араб және па
ерде монғолдар халқын тү рсы
қиратқан отыз шақты гелдей қырып, күл-талқ
қалалар аталады. Ола ан
оңтүстікқазақстандық рдың ішінде
Отырар, Сығанақ, Аш
нас қалалары бар.
нттер
ы н д ағы қ ал ал ар мен қыстақ ке
бой
ы н д а бү кі л Сырдарияның ді.
1219-1220 жыл
дар ар ас
о ң ғо лд ар ды ң қол астына түсе н н ы ң әс ке р ле р і Орта Азияның
м с-ха
ғы н ж ең ге н не н кейін Шыңғы
сылы
р бо й ы н д ағ ы қалалардың қар ішіне баса көкт
ем еніп,
л ы п өтті. Хорезмшах
II
Сы яға ой р ан са ы
й ін м о ң ғо лд ар бүкіл Орта Ази д е өл ді . 1 22 0- 1221 жылдардағ
221 жылға де ірін
1219 жылдан 1 А ты ра у те ң із і аралдарының б ла п , О р та А зиядағы соғыс
н ау
Мухаммед Ира
нға қашып, кейі
е м о ң ғо лд ар Х орезм жерін тегіс ж
дың нәтижесінд қтады. емлекеттерінің
қысқа жорықтар қимылдарын ая Солтү ст ік И н д и я м
с Х о ра са н , А уғанистан және ас қа р ға н 30 мыңдық әс
кер
та п со ғы ноян да р б
ктемінен бас ебе мен Субедей
1221 жылдың кө б ас ш ы ла р ы Ж
ы. Моңғол қол ды басып өтіп, де орналасқан
жеріне ауыст Солтүстік Иран жән е Қ ал қ а ө зі н ін
да ,
р ал аң да рды , половцыларды ің о ң тү ст ік аймағын ойран п
азға кірді. Ола оңғолдар орыс
жерін 25 жылы
1220 жылы Кавк та лқ ан ет іп ж ең д і. М
ор да сы на қа йта оралды. 12
жылы) тас- те
с-ханның Ертіс гі келді.
орыстарды (1223 ж ы лы Ш ы ң ғы п
лы 1224 оңғолияға қайты
қазақ даласы арқы Шыңғыс-хан М
Сонымен, 1219 – 1224 жылдардағы
моңғолдар шапқыншылығы нәтижесінде
Қазақстан мен Орта Азия Шыңғыс-хан
империясының құрамына кірді.
л у ы .
қ ұ р ы у ы .
дың ұ р ы л
с т а р ң қр д а .
. Ұ лы тардын О а.
2 лысАлты Орд
2.Ұ Алтын
Шыңғысхан көзінің тірісінде ұлан –
ғайыр көп жерлерді жаулап алған
Шыңғыс-хан өз көзінің тірісінде
осы жерлерді төрт ұлына енші етіп
үлестірді.
Ертістекн Еуропаға дейінгі ұлан байтақ
Жошы ұлысы өлке, Солтүстік-Шығыс Хорезм, бұкіл
Дешті Қыпшақ өңірі.

Оңтүстік Қазақстан, Оңтүстік-Шығыс
Қазақстан, яғни Жетісу мен Орта Азия
Шағатай ұлысы
өңірі, Шығыс Түркістан және де
Мауараннахр.

Батыс Моңғолия,Тарбағатай, Алтай
Үгедей ұлысы Жоғары Ертіс және Солтүстік-Шығыс
аймағы берілді.

Кіші баласы Төлеге Моңғолия жері берілді.
1227 ж. Шыңғыс хан қайтыс болды. Ол өлгеннен
кейін 1235 ж. Қарақорымда өткен монгол ақсүйектерінің құрылтай жиналысы
Шығыс Еуропаға жаңа жорық жасауға шешім қабылдады.
Оны Жошының ұлы Бату басқаратын болды. Бату хан әскері еріксіз тайпалар
өкілдерінен құралды. Басқару қызметтерін монгол феодалдары иеленді. Бату
хан әскері 1236 жылы Камадағы Бұлғарды, Мордваларды талқандап, 1237-
1240 жж. орыс жерлеріне келді. Рязань, Мәскеу, Владимир түбінде күшті
шайқастар болды.
Осындай аса зор мемлекет шығыс деректемелерінде Көк Орда, орыс
жылнамаларында Алтын Орда деп атанды.
Алтын Орда(Жошы ұлысы)
Шыңғыс ханың үпкен ұлы Жошы өз ұлысын тәуелсіз мемлекет жасауға ұмтылды, тек
кенет оның өлімі әкесімен арасындағы слғыстың басталуына кедергі жасады. Жошы
өлген соң орнына ұлы Батый отырды. Батыйдың Орыс мемлекеті мен басқа жерлерге
жасаған жорықтары мен басқа жерлерге жасаған жорықтары Жошы ұлысын
Алтайдан Дунайға дейін созылған үлкен мемлекетке айналдырды. Міне осы мемлекет
тарихта Алтын Орда деген атаққа ие болды.
Алтын Орда атауы орыс тіліндегі Золотая Орда, яғни Бату ханның Еділ өзенінің
жағасында өзінің болашақ астанасының орнын белгілеу үшін алтын түсті үйлерден
тіккізген салтанатты қаласының атынан шыққан, Моңғол тілінде «Алтын Орда»
деген сөз тіркесі Алтын түсті орданы, немесе патша сарайын білдіреді.
Моңғолдың билеуші руы да өздерін «алтын әулет» деп атаған, «Алтын Орда» атауы да
осыдан келіп шыққан болуы мүмкін.
Алтын Орда мемлекетінің құрамына
Еділден Амударияға дейін созылып жатқан
далалық аудандары, Хорезм мен Батыс
Сібір аумақтары, батыстағы жаңа жаулап
алған жерлер кірді. Астанасы-Сарай
Бату кейіннен Сарай Берке қаласы болды.
негізгі әскери күші — қыпшақтар.
Алтын Орда өзін билеген —
Бату хан 1241—1256;

Бату хан ортағасырлық қытай
суреті
241—1256 56
— Ба т у х а н 1
г е н ха н да ры ке — 1280
а өзін би л е ; Т ө д е -М өң
лт ы н О рд м ір — 1266—1280 1312 жж;
А 1266; М өң ке - Те
Тоқа — 1 2 91 —
е
; Берке − 1
257—1
− 1 2 8 7 — 1 2 9 1 жж , Т
3 — 1 3 5 7 ж ж. күшейе
е-Бұқа хан — 134 ынышты
—1287; Төл 2 ; Ж ә н іб е к х а н ғ а б а ғ
б е к ха н — 1312—134 н М о н г о лиядағы ұл
ы
ә у е лсізбіз деп
Ө з Б а т у х а де р ін т
с т і. Е г е р Жошы мен ы н О р д а хандары өз , Ү н д істанмен,
тү п А л т ы м е н
олс а , Б е р кеден баста е н , М ы с ы рмен,Анадол ы н да ү с т ем дінге
б
т ед і. Б а т ыс Еуропам а м д ін і Ө збек хан тұс а й м а қтарда
есеп д і. И с л ы , ш е т
а й м е н сауда жүргіз ә ск е р и н егізде болд қ о л ғ а б өлініп,
Қыт ы л ы с ы с ол
а л д ы . М е млекет құр а р ул ы кү ш тер оң қол, ж ү з басы, он
ай н е ді. Қ б а с ы ,
шілік бил басы, мың тау үшін
әскери әкім ғ л а н д а р , т ү м е н
а қт ы ұ с
оларды хан
зада — о б а ғы нышты айм
б а с қа рды. Қала м е н
т а р т а ға й ындалды.
басы ер, басқақ
даруғабект
Алтын Орданың мемлекеттік басқару жүйесі

Хан

Әскери билік Азаматтық билік

Мыңбасы, түменбасы уәзірлер

беклербек мәліктер

басқақтар даруғалар
е рі . Қ о ң ы р түсті
ма с ы н д ағ ы иелікт е мл екет —
ш а л д і м
рда ны ң 1 389 жылы ды б і лд і р еді. Тәуе
Алтын О с а я с и ш е каралар ш түс ке боялған.
қазіргі ыл-сарғы
сызықтар яз ды ғ ы ақ ш
Мәскеу кн
1391 және 1395 жылдары Ақсақ Темір Алтын Ордаға бас
көтертпей екі рет соққы берді. Осыдан кейін ел ыдырай
бастады. 15 ғ.басында Тоқтамыс ханмен Едіге бидің өзара
таласы Алтын Орданы өзара қажытты. 15ғ 1 жартысында
онан бұлғарлар, Қазан мен Қырым бөлініп шықты. 1480 жылы
орыс кнәздықтары монголдардан толық тәуелсіздік алды. Сол
шамада Қазан, Қырым, Аштархан (Ноғай), Қазақ, Сібір
хандықтары құрылды.
Қорытып айтқанда, езілген халықтардың моңғолдарға қарсы
үздіксіз күресі, Алтын Ордаға қараған елдердің ішкі
экономикалық байланысының болмауы, олардың арасындағы
қайшылықтар мен феодалдық тартыстар, хан тағына таласқан
күрестер, сыртқы соғыстар салдарынан, Алтын Орда мемлекеті
бірте–бірте ыдырап, ақырында құлады.
н ы ң
лы ғ ы
н ш ы
ап қ ы
ол ш а р ы .
Моңғ дап т
3. зар
Моңғолдардың жаулап алуы салдарынан өндіргіш күштер талқандалып,
адамдар жаппай қырылды, өркендеп тұрған қалалар жер бетінен ғайып
болып, материалдық және мәдени қазыналар жойылып кетті, ондаған
мың тамаша шеберлер мен қолөнершілер құлдыққа айналды. Жаулап алған
елдерде індеттер таралып, жаппай жоқшылық басталды
Жергілікті халықтың қарсыласуын басу үшін Шыңғыс - хан жаппай қырып
жою және күштеу, тұтас бір қалалардан түк қалдырмау тәсілдерін
қолданды. Шыңғыс-ханның Орта Азияға баратын жолында жатқан
Оңтүстік Қазақстанның Сырдария бойындағы қалалары мен қоңыстары
бұл тәсілдің алғашқы құрбандары болды. Моңғол әскерлері отпен өртеп,
қылышпен қырып өзіне жол ашып отырды. Араб және парсы
деректемелері түрлі елдердің халқын моңғолдар түгелдей дерлік қырып
тастаған 30-ға тарта қалаларының атын келтіреді. Мәселен, моңғолдарға
дейінгі уақытта 200-ге тарта елді мекен қалалар болса, XIII-XIV ғғ., 20-ға
жуық қана қала қалған. Тіпті жуас қала атанған Баласағұнның өзі түп
орнымен жоқ болып кеткен. Оны Мұхаммед хандардың мына сөзінен де
көруге болады: «Баласағұнның өзі тұрмақ, оның орны қайда екені белгісіз».
Оның ішінде оңтүстік Қазақстаннан Отырар, Сауран, Сығанақ, Жент,
Ашнас сияқты ірі қалалар қиратылып құрып кетті.
Жетісуда шаруашылықтың құлдырауы.
Ұлыстар құрылғаннан кейін Жетісуға моңғол көшпелілердің қалың топтарының
келіп қоңыстануы салдарынан егіс танаптары, өңделетін жерлер күрт азайып,
экономиканың көшпелі мал шаруашылығы секторы отырықшылық сектор есебінен
күшейе түсті.
Елді мекендерді қирату, егістікті малға таптату, бау – бақшаны, ирригациялық
жүйелерді жойып жіберу, отырықшы – егіншілікпен шұғылданатын халықтың
қырылып, босып кетуі, оның көрші қалалармен және егіншілікпен шұғылданатын
өлкелермен, соның ішінде, Оңтүстік Қазақстанмен экономикалық байланысының
күрт азаюы – осының барлығы Жетісудағы шаруашылықтың құлдырауына және
қалалардың өмір сүруінің экономикалық негізінің әлсеруіне әкеп соқты.
Тоқырау мен материалдық жағынан ғана әсерін тигізіп қоймай, Қазақстан жеріндегі
халықтардың қоғамдық жағынан рухани мәдениетінің дамуына үлкен кесел
келтірді. Өйткені моңғол қоғамының даму деңгейі Қазақстандағы дамудың
деңгейінен әлдеқайда төмен еді. Әскер күшіне сүйенген, жаулаушылыққа сай
құрылған көшпелі әскери феодолизмнің шапқыншылығы Қазақстан жеріндегі
әлеуметтік – экономикалық формацияның дамуына тәжеу жасады. Әсіресе, жаңадан
халық болып қалыптасып келе жатқан халықтың құрамының шырқын бұзып, қазақ
мемлекеттігінің пайда болу процесін екі ғасырға кешеуілдетті. Бұл шапқыншылық
Қазақстан жеріне алым – салықтың ауыр зардабын, қайғы – қасіреттің, золық –
зомбылықтың күшін орнатты.
Бұл шапқыншылықтың
орасан зор
зардаптары:

1.Шыңғыс ұрпақтарының арасындағы
қақтығыста Жетісу қалалары 3.Оңтүстік-Шығыс Қазақстан аумағы
қиратылды экономикалық, мәдени маңыздылығынан
айырылды;
2.Жетісу қалалық және отырықшы 5.Отырықшы егіншілік мәдениеттің
егіншілік мәдениеттің құлдырауы; орны көшпенділер аймағына айналды;
4.Елді мекендерді қирату, егістікті ат
тұяғымен таптау, отырықшы егіншілікпен 7.Қазақстандағы түркі халқының
айналысатын халықты кұртты; антропологиялық типі мен құрамына аз
болса да әсер етті;
6.Моңғолдардың ұлыстарға бөлуі
этникалық туысқан топтардың
ыдырауына әкелді; 9.Бағынышты халық ауыр салықтар мен
төлемдердің астында қалды;
8. Моңғолдар басып алған облыстарда
феодалдық қатынастың ең кертартпа
11.Ел өңдірісінің күші құлдырады

10.Халық жаппай жұтылды; 12.Далалық көшпелі аудандар
патриархалдық салтты бүркенген
феодализмнің ең қараңғы формасында
қалып қойды.
Араб тарихшысы Ибн әл – Асыр моңғолдардың
жаулап алуы туралы
«бұл күн мен түн болып көрмеген,
жаратылғанның бәрін жайлаған Орасан кесапат
болды... жылнамаларда бұл секілді апаттың
болғаны айтылмаған,» - деп жазды.
Шыңғыс – хан бастаған моңғол басқынщылығы
жаулап алынған елдер үшін өзінің кеселді
зардабы жағынан ең ауыр апат болды. Ол
көптеген халықтардың экономикалық және
мәдени прогресін, олардың саяси, әлеуметтік,
этникалық дамуын ұзақ уақыт тоқыратты.
Назар қойып
тыңдағандарыңызға
РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Монғол - татар шапқыншылығы қарсаңындағы феодалдық бытыраңқылық

Қазақ халқынын қалыптасуы және Қазақ хандығының құрылуы

Батыс Қазақстан облысы Тасқала ауданы

Қала мәдениетінің дамуы

Экономикалық қай балаларының жағдайы

Сабақтың қортындысы

Орта ғасырлық қала Сығанақ

Қазақ хандығының әскері

Жоңғар хандығы

Қорқыт ата ескерткіші

Пәндер