Топырақ биологиясы ілімінің пайда болуы

Презентация қосу

Тақырыбы: Топырақ биологиясы ілімінің пайда болуы
Топырақ - литосфераның жоғарғы әуе қабатымен
байланысатын қабат, бүкіл биосферадағы тіршіліктің
тірегі. Топырақ ғасырлар бойы топырақ түзуші
факторлардың үздіксіз әрекетінен пайда болған
табиғаттың ерекше табиғи, әрі тарихи денесі.
Алғашқы топырақ туралы білімнің
жүйеге келтіріліп сипатталуы біздің дәуірге
дейінгі VIII ғасырымен біздің дәуірдің III
ғасыры аралығында Грек–Рим
цивилизациясы кезінде басталды. Осы
кезеңде топырақ туралы көптеген
мағлұматтар жиналып гректің, Римнің
ғұлама, ойшыл философтарының М.П.Катон М.Т.Варрон
трактаттарында баяндалды. Әр жер
ауданында дамыған топырақтардың
ерекшеліктері туралы, оларды түрлі
егіншілік жүйесінде пайдалану жөнінде ой
толғап, топырақты топтарға жіктеудің
алғашқы талпынысы жасалды. Әсірісе Рим
ойшылдары Катонның, Варронның,
Вергилийдің және Колумелланың еңбектері –
(трактаттары) кең қауымға белгілі болды. П.М.Вергилий
Солардың ішінде Колумелланың
жазған дүние жүзіндегі бірінші ауыл
шаруашылық энциклопедиясы –
«Ауыл шаруашылығы туралы трактат»
атты еңбегінде ол топырақтың
құнарлылығы жөнінде, оны топтарға
жіктеу, топырақты өңдеп-баптау,
тыңайту мәселелері хақында мол
мағлұмат берді.
Жаңа дәуірдің XVI-XVII ғасырлары
аралығында феодалдық заманның салық
жинау жүйесін үйлестіру үшін
топыраққа баға беру жұмыстары үлкен
қарқынмен жүргізілді. Осы кезеңнің
аяғына таман топырақ туралы жаңа
Френсис Бекон Бернар Палисси
түсініктер қалыптаса бастады.
Өсімдіктердің сумен қоректенуі
(Френсис Бекон), топырақтан
өсімдіктердің тұздарды сіңіруі (Бернар
Палисси), табиғаттағы заттар айналымы
(Леонардо да Винчи) туралы
тұжырымдар айтылды.

Леонардо да Винчи
Топырақтарды зерттеу және ғылыми
ағымдар Батыс Еуропамен Ресейде әр
түрлі болды. Батыста Ван-
Гельмонттың (1629ж) ХVIII ғ. аяғына
дейін өсімдіктердің сумен қоректендіру
теориясы таралып, XVII ғ.аяғына дейін
қолданыста болды. Одан кейін ХІХ ғ.
басында А.Тэер ұсынған Ван-Гельмонт А.Тэер
қарашіріндімен қоректендіру теориясын
ауыстырған, Ю.Либихтың (1840)
минералды қоректену теориясы болды.
Ю.Либих топырақтың жоғарғы қабатын
минералды элементтердің қоймасы
немесе өзгермейтін механикалық дене
ретінде қарастырады.
Ю.Либих
Ресейде топырақтарды бірінші
зерттеген М.В.Ломоносов(1763), ал
шірінділердің түзілуінде негізгі рөлді
өсімдіктер мен хайуанттар атқратынын
анықтаған. Мәскеу университетінде
М.В.Ломоносов М.И.Афонин
«ауыл үй шаруашылығын жүргізу»
профессоры М.И.Афонин (1739-1810)
топырақтарға ерекше көңіл бөлген, ал
профессор М.Г.Павлов (1792-1840)
топырақтардың құнарлығының
үзіліссіз жоғарылату туралы
көзқарасты дамытты.

М.Г.Павлов
Топырақтанудың XVIII ғасырда дамуына неміс ғалымы
Н.А.Кюльбельдің «Топырақтың құнарлылығы туралы кітабы» (1740ж.)

Француз оқымыстысы А.Тюргоның топырақтың құнарлығының кемуі
туралы ілімі (1766ж.)

Швед ғалымы Н.Валериустың топырақтың қарашіріндісін зерттеп,
өсімдіктердің қарашіріндімен қоректену ілімін (1761ж.) жазуы

Германияда Ф.Ахардттың шымтезектен сілтілермен шайуы арқылы
қарашірінді ерітіндісін алып, оны күкірт қышқылымен тұндырып алуы
(1786ж.) еңбектері үлкен үлес қосты.
Топырақтану ғылымының негізін орыс
ғалымы В.В.Докучаев қалады. Оның
Петербургте басылып шыққаң «Орыстың қара
топырағы» (1883 ж.) атты еңбегінде
топырақтың дүрыс анықтамасы, оның
қасиеттері туралы ғылыми негізделген
түсініктер берілген. В.В.Докучаевтың ашқан
ғылыми жаңалығының басты өзегі
-топырақтың жеке ерекше табиғи, тарихи дене
екенін көрсетіп дәлелдеуі. Уақыт ағымының
қатысуымен тау жыныстарынан ылғалдықтың,
ауаның, ағзалардың өзара қарым-қатынасы
әсерінен топырақтың пайда болатынын
көрсетіп, оның басқа да табиғи денелер сияқты
құрылысы, ерекше қасиеттері, жасы, жер
бетінде таралу заңдылықтары, топырақтың өз
«тіршілігі» бар дене екенін айқындап берді.
Алғаш рет Қазақстан топырақары
туралы Араб оқымыстылары Ибн-
Хардадбах, Ибн-Хахуаль, Ибн-Русте және
басқалардың еңбектерінде Хғ. Айтыла
бастады. Петр І және Екатерина ІІ
заманындағы экспедицияға
қатысушылардан, П.И.Рычковтан және
басқалардан өте кеңейтілген және нақты
ғылыми мәліметтер түскен.
Ш.Ш.Уәлиханов Балқаш маңайындағы
сор топырақтарға, сортаң сусыз Семей
өлкесінің Даласына, Тянь-Шань тауы
бөктерінің жер өңдеу ерекшеліктеріне, ол
жердегі қазақ дихандарының өз егін
алқаптарына «судың ағыны жылдам
өзендерден, арықтары арқылы
шығаратынына, тары мен бидай» егетініне
көңіл бөлген.
Микробиолгия мен топырақ
биологиясы ғылымдарының дамуына
неміс оқымыстысы Роберт Кохтың (1843-
1910) еңбектерінің маңызы зор болды.
Роберт Кох белгілі микроағзаларды өсіру
үшін жеке бөліп алып, тығыз қоректік
ортаны қолдануды ұсынған алғашқы
ғалым. Бұл әдіс, классикалық болып
табылады, қазіргі күнге дейін
микробиологияның барлық салаларында
кеңінен қолданылады. Топырақ
микроағзаларының санын есептеуде
топырақ микробиологиясында ол
«тостағанша әдісі» ретінде белгілі.
Н.А.Красильников алғашқылардың бірі
болып топырақ микроағзаларын жоғары
сатыдағы өсімдіктермен бір жүйеде
қарастырды. Оның «Топырақ микроағзалары
және жоғары өсімдіктер» монографиясы
классикалық еңбек, осы курс бойынша әлі
күнге жалғыз оқу басылымы болып Н.А.Красильников
табылады.
Академик Е.Н.Мишустин (1901-1991)
әртүрлі топырақ типтерінде
микроағзалардың таралуының экологиялық-
географиялық заідылықтарын анықтады.
Азотжинау мәселелерін зерттеуде үлкен үлес
қосқан және топырақтың санитарлық
микробиолгиясын дамытты. Е.Н.Мишустин
Назарларыңызға рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Қауын шыбыны: зияндылығы, биологиясы, морфологиясы, анықтау әдістемесі және күресу шаралары

Қытай бұршағының жалған ақ ұнтағы

Ноқат дақылы

Қызанақ өсіру технологиясы. Қызанақ өсіру

Қарасора арамшөбі

Топырақ және агротопырақтану ілімінің даму тарихы. Топырақ түзілу үрдісінің мәні. Топырақтанудың негізгі салалары. Либих,Докучаев,Костычев,Вильямс

Жатағ ан укекіре. Таралуы. Морфологиясы. Зияндылығ ы. Биологиясы. Кү ресу шаралары

Кәдімгі жұмыршақ Пастушья сумка обыкновенная

Мұхиттану немесе мұхиттар гидрологиясы - дүниежүз

Эспарцет биологиялық, морфологиялық еркешеліктері,таралуы, шаруашылыққа маңыздылығы

Пәндер