Органикалық және минералды компаненттер

Презентация қосу

Қ. А. ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ – ТҮРІК
УНИВЕРСИТЕТІ
Қ.А Ясауи атындағы қазақ түрік халықаралық
университеті

СӨЖ
Тақырыбы: Органикалық және минералды
компаненттер

Орындаған: Әлмаханбет Д
Қабылдаған: Шырынбекова Б
Тобы: ЖМ-708

Түркістан-2018
ЖОСПА
Р
1. Кіріспе
2. Органикалық және минералды компоненттер
3. Наруыздар, витаминдер, майлар, көмірсулар
4. Тағамдық заттар қызметі
5. Қорытынды
6. Пайдаланған әдебиеттер
• Биоэнергетика заңына сәйкес тамақтану дегеніміз
клетканың физиологиялық қызметтерін және тірі
жүйелердің құрылымдық ұйымдастығын сақтауды
қаматамасыз ету үшін қажетті энергияны,
көміртегі атoмын және басқа элементтерді қоршаған
ортадан алу әдісі болып табылады. Адам және
жануарлар хемогетеротропты ағзаларға жатады, яғни
тамақтану үшін органикалық молекулалар мен
олардың химиялық энергиясын пайдаланады.
Тағамдық Жылдар бойынша жасы
компонеттер
(ккал)
<1 1-3 3-7 7-11 11-15 15-18

Белоктар 25 48 68 78 98 119

Липидтер 25 51 65 81 86 99

Көмірсулар 109 157 241 297 424 471

Ккал 782 1315 1871 2291 2940 3340
Тағам құрамындағы минералдык заттар (тұздар), витаминдер және су ағзаға тікелей сіңіріледі.

• Нәруыздар адам пайдаланатын көптеген тағамдардың
кұрамында кездеседі. Олар адам ағзасында өздігінен
түзілмейді, тек тағаммен бірге қабылданады. Адамның
күнделікті қалыпты тіршілігі үшін тәулігіне орта есеппен 100-
120 грамм нәруыз қажет. Нәруыз, әсіресе еттің, балықтың,
жұмыртканың, асбұршактың, жаңғактың және т.б.
тағамдардың құрамында мол болады. Адам ағзасы үшін нәрлі
нәруыз жануартекті тағамдарда көптеп кездеседі.
• Май да - адам ағзасы үшін қажетті ағзалык заттың бірі. Ол сүт
өнімдерінің, жұмыртқаның және т.б. тағамдардың құрамында
молынан кездеседі. Әсіресе, жануарлардың іш майында және
майлы өсімдіктердің құрамында май өте көп болады. Басқа
ағзалық заттармен салыстырғанда май ыдыраған кезде
энергия екі еседей көп бөлінеді. Адам сұйық (өсімдік)
майларды көбірек пайдалануы қажет, өйткені ол ағзаға тез әрі
жеңіл сіңеді. Адам тәулігіне орта есеппен 70-100 г май
пайдалануы керек.
Көмірсулар көбіне өсімдіктекті тағамдардың құрамында мол
болады. Адам күнделікті пайдаланатын көмірсулар негізінен
крахмал және қант. Крахмал түрлі жармалардың, ұнның,
картоптың құрамында көбірек кездеседі. Қант көбіне қант
қызылшасында, сәбізде мол болады. Ағза үшін, негізінен,
жемістердің құрамындағы қант өте пайдалы, өйткені ол тез сіңеді.
Мұндай қант балдың, жеміс-жидектердің құрамында көп
кездеседі. Адам денесіне жиналған артық көмірсулар бауырда,
бұлшықеттерде қор ретінде жиналады.
Витаминдер (лат. «vіtа» - тіршілік, «аmin» - химиялық заттар) -
тағамның құрамында болатын ағза үшін кажетті зат. Ағзаның
өсуі, дамуы, тіршілігі үшін витаминдер (дәрумендер) аз
мөлшерде болса да өте қажет. Оларды адам тағамның
құрамынан алады, яғни витаминдердің көпшілігі ағзада
өздігінен түзілмейді. Адам ағзасындағы витаминдер тапшылығы
сан алуан ауруларға шалдықтырады.
• Адам ағзасында витаминдер жетіспеген кезде немесе
артып кеткен кезде патологиялық
жағдайлар – гиповитаминоздар,
авитаминоздар болуы мүмкін. Бұл жағдайларда,
витаминдердің биологиялық қызметіне байланысты
метаболизмнің белгілі бір кезеңі зақымдалады да, ол
сәйкес симптомдар түрінде көрінеді. Мысалы, В12
витамині жетіспегенде – қатерлі анемия пайда болады,
В1 витаминінің жетіспеушілігі – Бери Бери
полиневриттің, С витаминінің жетіспеушілігі – Цинга,
Д – витаминінің жетіспеушілігі – Рахит және т.б
ауруларды тудырады.
• Физико – химиялық қасиеттері бойынша витаминдер 2
топқа бөлінеді: майда еритін және суда еритін. Майда
еритіндерге А, Д, Е, К витаминдері, суда еритін
витаминдерге В1, В2, В3, РР, В5, В6, В9, В12, Н, С, В15
витаминдері жатады.

А витаминінің барлық түрлері белокты, липидті, көмірсулы
алмасуға әсер етеді, фосфорлы – кальцийлі, калийлі
алмасуды реттейді. Атап айтқанда, белокты алмасуда А
витамині фенилаланиннің тирозинге айналуын және
адреналиннің синтезін жылдамдатады. Лизин мен
метиониннің белокка қосылуын және альбуминдер синтезін
жеңілдетеді.
Минералды тұздарды адам ағзасы
жеген тағам мен ішкен суы арқылы
қабылдайды. Адам пайдаланатын
барлық табиғи тағамдардың
құрамында тұздар кездеседі.
Күнделікті тұрмыста ас тұзын
табиғи қалпында пайдаланады.
«Тұз - астың иманы» деген сөзде
терең мағына бар. Тұзсыз астың
дөмі татымайды. Адам тәулігіне 5-
6 грамдай ас тұзын пайдаланса,
жеткілікті.
Су адам ағзасы үшін өте қажет. Сусыз тіршілік ету мүмкін емес. Адам
денесінде күрделі физиологиялық үдерістердің бәрі де судың
катысуымен жүреді. Сонымен бірге суда көптеген минералдық тұздар
ерітінді түрінде кездеседі. Адамның тіршілігі үшін тәулігіне 1,5-2,5
литр су қажет.
Суды адам кейде сусын ретінде ішеді. Сонымен
бірге күнделікті пайдаланған тағамның
құрамында да болады. Судың аз-даған мөлшері
ағзаның өзінде ағзалық заттардың ыдырауынан
бөлінеді. Суды дұрыс пайдалана білу керек. Ағза
үшін су тапшылығы да, суды артық пайдалану да
зиян. Мысалы, суды шектен тыс көп пайдалану
бүйрек қызметіне күш түсіріп, зиянды әсер етеді.
Тағамдық заттардың қызметі
• Адам ағзасында тағамдық заттар көптеген қызмет атқарады.
Солардың ішінде екі түрлі кызметін ерекше атап өткен жөн.
Біріншіден - тағамдық заттар адам ағзасындағы тіршілігін
жойған жасуша құрылымдарының орнын басады. Оны тағамның
құрылыстық қызметі дейді. Екіншіден - тағамдық заттар
ағзадағы химиялық энергияның бірден-бір көзі болып
саналады. Тағам құрамындағы күрделі ағзалық заттар
ыдырағанда энергия бөлінеді де, энергияның басқа түріне (жылу,
механикалық және т.б.) айналады. Мұны тағамдық заттардың
энергетикалық қызметі дейді.
Тамақтанудың голозойлы түрі
мынадай кезеңдерден тұрады:
•тағамды жұту және қорыту;
•қорытылған заттарды сіңіру;
•заттардың және энергияның клетка ішілік
алмасуы немесе метаболизмнің нақ өзі;
•метаболизмнің соңғы өнімдерінің шығарылуы.
• Адам ағзасына негізгі тағамдық компоненттерінен
басқа белгілі бір мөлшерде, аз көлемде болса бірқатар
ауыстырылмайтын тағамдық факторлар да түсуі қажет.
Ауыстырылмайтын тағамдық факторларға адам ағзасында
синтезделетін аминқышқылдары (ауыстырылмайтын
аминқышқылдары), полиқанықпаған май қышқылдары, соның
ішінде ең алдымен линолен қышқылы, витаминдер және
минералдық заттар (микроэлементтер) жатады.
Ауыстырылмайтын аминқышқылдарына 10 аминқышқылы
жатады, солардың ішінде аргинин мен гистидин жартылай
ауыстырылатын болып табылады. Бірқатар авторлардың
мәліметі бойынша ауыстырылмайтын аминқышқылдарының
тәуліктік қажеттілігі (граммен) мынадай:
Аминқышқылдарының тәуліктік мөлшері

0
Валин 4,1 Изолейцин 3,3 Лейцин 9,1 Лизин 5,9 Метионин 3,8 Треонин 3,5 Триптофан 1,8 Фенилаланин 4,4
• Тағамдық жағынан жеңіл ерігіш липидтер, соның ішінде
өсімдік майлары биологиялық құнды болып табылады.
Олардың құрамында полиқанықпаған май қышқылдары бар
және соның ішінде ауыстырылмайтын линолен қышқылы бар:
• CH-(CH2)4-CH=CH-CH2-CH=CH-(CH2)7-COOH

Бұл шектеусіз май қышқылы адам ағзасында арахидон
қышқылының бастамасы болып табылады, ал ол қышқыл
простогландиндердің синтезі үшін қажет. Линолен қышқылының
тәуліктік қажеттілігі 1,0 грамм.
Витаминдердің биологиялық маңызы
• Органикалық компоненттер – құрамында негізгі элемент
ретінде әрдайым көміртек атомы болатын химиялық
қосылыстар (көміртек оксидтері, көмір қышқылы және оның
тұздарынан басқалары). Адам ертеден табиғи бояу, қамыс
қантын, әртүрлі майларды, т.б. пайдалана білген. Көміртек
атомының өзара және көптеген өзге элементтердің атомдарымен
химиялық байланысқа түсуіне орай органикалық
қосылыстардың саны 5 млн-нан асты. Оларға органикалық
химия зерттейтін изомерия құбылысы және әртүрлі күрделі
өзгерулер тән.
• Минералды компоненттер
• Барлық тiрi ағзаға тән белгi – зат алмасуы. Себебi,
заттар алмасуынсыз тiршiлiктiң болуы мүмкiн емес.
• Кальций мен фосфордың биологиялық ролі
• Са ерiмеген тұздар Са3(РО4)2, Са±2, СаСО3,
гидроксипатит Са10(РО4)6(ОН)2
түрiнде сүйектi тканнiң органикалық емес
фракциясының түзiлуiне қатысады.
• Бұлшық ет жасушаларының саркоплазматикалық
торында болатын Са бұлшық еттiң жиырылуы мен
жазылуына қатысады.
•Ферменттердiң активаторы ретiнде қан ұюының көптеген сатыларына
қатысады.
•Жүйке импульсiн өткiзуге қатысады.
•Мембраналардың өткiзгiштiгiн азайтады.
•Ткандi коллоидтардың суды байланыстыру қабiлетi төмендейдi.
•Бiрқатар ферменттердi (актомиозин –АТФ-аза, амилаза) активтендiредi
және ұйқы безiнiң трипсинi мен амилазасын тұрақтандырады.
•Организмнiң жалпы ерекшелiк емес резистенттiлiгiн жоғарлатады.
•Са биологиялық импульстi (гормондар), әр түрлi типтегi клеткаларға
беруде сарапшы ретiнде қатысады. Са-дың клеткалық процестерге
қатысуы оның цАМФ-пен және бiрқатар ферменттердiңактиваторы
болып қызмет атқаратын ерекшелiк кальцийбайланыстырушы
белоктармен өзара әсерiмен жанамаланған.
• Фосфордың биологиялық ролi
• Р-ның негiзгi қызметi сүйек тканi мен тiстердiң бүтiндiлiгiн ұстап тұру
мен өсуiне байланысты.
• Жоғары эргиялық қосылыстардың тѕзiлуiне қатысады (АТФ, креатин-
фосфат).
• Көмiрсулар алмасуының аралық өнiмдерiнiң фосфорилденуiне
қатысады (глюкозо-6-фосфат).
• Фосфолипидтiң құрамына кiредi.
• Генетикалық маңызды қосылыстардың (ДНК,РНК) синтезiнде
құрылыстық блок қызметiн атқарады.
• Фосфопротеиндердiң күрделi белоктарының құрамына кiредi (сүт
казеинi).
• Клеткалардың және сұйықтықтардың фосфатты буферлi жүйесiнiң
түзiлуiне қатысады.
• Ағзада Са мен Р-дың мөлшерi мен бөлiнуi
• Қалыпты жағдайда плазмада Са-дың концентрациясы
ересек адамда 2-2,75 ммоль/л және балаларда 2,74-3,24
ммоль/л тең. Сарысудың 50%-ке жуығы иондалған Са,
10% цитратпен, лактатпен, бикарбонатпен, фосфатпен қ
осылыс түрiнде кездеседi. Қалған
40% ақуыздармен (альбуминмен) байланысқан.
Иондалған Са биологиялық активтi болып
табылады. Альбуминмен байланысқан Са ағзада Са
деңгейiнiң жоғарылауын немесе төмендеуiн реттейтiн
буфер тәрiздi әсер етедi. Са-дың ағзадағы негiзгi
мөлшерi сүйектi теріде болады (1кг-ға жуық).
Қорытынды
• Қоректену - барлық тірі ағзаларға тән қасиеттердің бірі.
Қоректену арқылы тірі ағзалар өседі дамиды және қалыпты
тіршілік әрекетін жалғастырады. «Ас адамның арқауы»,
«асты көрсең қадір тұт» деген сөздер тағамның қасиетін
айқындап тұр. Ағзаға қажетті тағамдық заттар күнделікті
пайдаланатын тағамнан алынады. Ағза қабылдаған тағам
алдымен түрлі өзгірістерге ұшырап, денеге сіңіріледі. Онда
тағамдық заттар қан және лимфа арқылы жасушаларға,
ұлпаларға таралып, қалдық заттар сыртқа шығарылады.
Тағамның құрамындағы ағзалық заттар ыдыраған кезде
энергия бөлінеді. Бұл энергия жеке мүшелердің және жалпыы
ағзаның қызметі үшін жұмсалады. Тағамағза үшін энергия
көзі және құрылыс материалы.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
• С.О. Тапбергенов Медициналық биохимия Алматы
2011
• П.К. Кенжебеков Биологиялық химия Шымкент
2005
• З.С. Сеитов Биологиялық химия 2012ж
• Кухта В.К. Основы биохимии Москва 2007

Ұқсас жұмыстар

Гемагглютинация реакциясы туралы мәлімет

Гемагглютинацияық реакция

Гемагглютинация және гемагглютинацияны тежеу реакциясы

Реакция түрлері

Сүйек тканінің құрылымдық ұйымдасуы

Азо - диазоқосылыстар. Медициналық тәжірибедегі маңызы

АЗО-ДИАЗОҚОСЫЛЫСТАР. Медициналық тәжірибедегі маңызы туралы

Тістің органикалық заттары

Ас қорыту жүйесі

Органикалық тыңайтқыштар

Пәндер