Ұсыныс пен сұранысты қалыптастыру

Орындаған: Орал О. Ж.

Слямжанова Н

Утеубаева Д

Тексерген:

Алматы, 2018

Кіріспе :

Сұраныс пен ұсыныс нарықтық экономиканың элементтері ретінде

Негізгі бөлім:

Сұраныс, сұраныс заңы, қисығы

Сұранысқа әсер етуші факторлар

Сұраныс көлемінің және сұраныстың өзгеруі

Ұсыныс туралы түінік

Ұсыныс заңы, қисығы

Ұсынысқа әсер етуші факторлар

Ұсыныс көлемінің және ұсыныстың өзгеруі

Нарықтағы тепе‐теңдік

Сұраныс және ұсыныс икемділігі

Жиынтық сұраныс және жиынтық ұсыныс

Қорытынды.

Сұраныс пен ұсыныс нарықтық экономиканың ең маңызды элементтері. Нарық - өндіруші мен тұтынушының арасындағы байланыстың ерекше түрі. Ол өндіріс пен тұтыныстың арасындағы баланстылықты қамтамасыз етеді. Бұл баланстылық сыртқы құбылыста сұраныс пен ұсыныс арасының сәйкес болуы ретінде байқалады. Себебі сұраныс пен ұсыныс арнайы - өндіруші мен тұтынушы арасындағы қатынастардың нарықтық түрі болып келеді және олар өндіріс пен ұсыныстың ара қатынасы түрінде де кездеседі.

Сұраныс деп тұтынушылардың белгілі бір өнімді таңдау және сатып алу қабілетін айтады. Сұраныс тауардың бағасы мен көлемінің арасындағы тікелей байланысты көрсетеді. Олардың бірнеше баламалы мүмкіндіктерін кесте түрінде былай көрсетеді:

1 кг шұжықтың бағасы (тг)

Сұраныс көлемі ( 1 айға, кг )

900

3, 5

800

700

4, 5

600

500

5, 5

400

300

6, 5

200

100

7, 5

1-кесте

Демек, сұраныс - бұл тұтынушының, сатып алушының бір тауарды сатып алу ойымен жасайтын жоспарын кесте түрінде көрсету. Бұндай жағдайда белгілі бір уақытты көрсету керек, мысалы, күніне, айына, жылына және т. б.

Сұраныс көлемі - сұранысқа әсер ететін басқа факторлар тұрақты деп ұйғарғандағы, әр түрлі бағамен сатып алынатын тауардың санын көрсетеді. 1- кестеде берілген көрсеткіштерді координаттар осіне түсіріп, бейнелеуге де болады. Бұл қисықты S әрпімен белгілеп, оны сұраныс қисығы деп атаймыз.

100

200

300

400

500

600

700

800

900

P(баға), тг

кг, айына

•

Сұраныс қисығы(S) дегеніміз - сатып алушылардың дәл осы уақытта әртүрлі бағалармен қанша тауар сатып алғысы келетінін көрсететін қисық.

Сұраныс қисығы зерттеліп отырған тауардың сатып алынатын бағасы мен оның сұраныс көлемінің арасындағы тәуелділікті көрсетеді. Бағаның төмендеуі сұраныс көлемін көбейтеді.

Сұраныс заңы бойынша тауардың бағасы неғұрлым төмендеген сайын тұтынушының сатып алатын тауарларының саны көбейеді немесе керісінше. Бұл заң нақты ақиқаттармен дәлелденген гипотеза болып табылады. Мысалы:1) Баға көрсеткіші

2) Тауардың шекті пайдалылығының азаю принципі

3) Табыс әсері

4) Ауыстыру тиімділігі

Сұранысқа әсер етуші факторлар

Сұраныстың жай күйіне әсер ететін факторлар

Экономикалық

Ұлттық, аймақтық

Құлықтық (мода)

Демографиялық

Кәсіпқойлық

Психологиялық

Діни

Егер де айтылған факторлардың кез‐келген біреуі өзгерсе баға мен сұраныс көлемі арасындағы тәуелділікте де сәйкесінше өзгеріс болады, сондықтан қайтадан жаңа сұраныс кестесін құрып, жаңа сұраныс қисығын сызу қажет.

Сұраныс қисығының бойымен қозғалу сұраныс көлемінің өзгерісі деп аталады. Ол бағаның өзгеруіне байланысты сатып алынатын тауар көлемінің өзгеруін анықтайды. Сұранысқа әсер ететін факторлардың өзгермеуін математика тәсілімен көрсетсек оны сұраныс функ. циясы деп атаймыз:

Q = f( P )

Мұнда, Q - сұраныс көлемі

P - зерттеліп отырған тауардың бағасы

Сұраныс көлемінің және сұраныстың өзгеруі

Нақты өмірде сұраныс көлеміне әсер ететін факторлар көп. Олар:

P- сол берілген тауарлардың бағасы

( P, P . . . ) - басқа тауарлардың бағасы

I - тұтынушылардың табысы

T - тұтынушылардың талғамы

Осы факторлар өзгерген кезде сұраныс көлемі де өзгеріп отырады, бұндай тәуелділікті экономикада жалпы сұраныс функциясы деп атайды және оны былай көрсетеді:

Q = f ( P, P, P, . . . , I, T)

Ұсыныс туралы түсінік

Ұсыныс деп - тауардың бағасы мен сатушылардың белгілі бір уақыт аралығында сатқысы келетін заттарының көлемінің арасындағы байланысты айтамыз.

Ұсыныс заңы төмендегідей тұжырымды негіздейді: тауардың бағасы қымбаттаған сайын сатушылардың сату ынтасы арта түседі, яғни баға мен ұсыныстың тура қатынаста болады.

Тауардың бағасы мен сатушылар ұсынатын тауар көлемінің арасындағы байланысты кестелік әдіспен бейнелеуге болады. Ұсыныс көлемі дегеніміз ұсыныс кестесіндегі әр бағаға сәйкес келетін тауардың саны.

1 кг шұжықтың бағасы, тг

ұсыныс көлемі ( 1 айға, тонна)

900

800

700

600

500

400

300

100

P(баға), тг

кг, айына

100

200

300

400

500

600

700

800

900

•

Ұсыныс қисығы - өндірушілердің дәл сол уақытта әр түрлі бағамен қанша тауар сатқысы келетінін көрсететін қисық

Ұсыныс қисығы баға мен тауардың ұсынылатын көлемінің арасындағы тура пропорционалды қатынасты көрсетеді. Енді осы айтылған байланысты функция түрінде бейнелесек, онда төмендегідей формуламен жазуға болады:

Q = f ( P )

Мұндағы:

Q - ұсыныс көлемі

P - тауардың бағасы

Ұсынысқа әсер ететін факторлар

Ұсыныстың өзгеруі - ұсыныс қисығының тауардың бағасынан басқа факторлар әсер еткендегі толық өзгеру немесе жылжуы. Мысалы, малға беретін жемнің бағасының төмендеуі шұжық ұсынысының өсуіне әкеледі. Бұл жағдайда шұжықты сату бағасы өзгермесе, онда ұсыныс қисығы оңға жылжиды.

600

P, тг

Q ( өнім)

•

d 1

d 2

Әрбір экономикалық модельдегі тепе‐теңдік сол модельді түсіндіре алатын айнымалылар белгілі бір теңдестік жағдайына келген уақытта болады. Егер біз сұраныс пен ұсыныс қисықтарын бір графикке салатын болсақ, онда төмендегідей болып шығады:

5000

7000

9000

•

P( баға)

Q( өнім )

Q d

Сұраныс пен ұсыныс қисықтарының қиылысу нүктесі тепе‐теңдік нүктесі деп аталады да Е деп белгіленеді.

Нарықтағы жағдайларды зерттеген уақытта, сұраныстың не себепті және қандай мөлшерде өзгергенін зерттеу үшін сұраныстың икемділік коэффициентін пайдаланады. Бұл абсолюттік емес, салыстырмалық коэффициент. Ол зерттелгелі отырған сұраныс функциясының факторы 1%‐ ке өзгерсе, онда сұраныстың қандай мөлшерге өзгеретінін көрсетеді.