Солтүстік Қазақстан облысының географиясы, табиғи ресурстары және әлеуметтік-экономикалық дамуы

СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН

Жалпы мәлімет

Облыс 1936 жылдың 29 шілдесінде құрылды, бүгінгі шекарасы 1999 жылдың 8 сәуірінде бекітілді. Облыстың ауданы 97, 99 мың шаршы км. тең және республика аумағының 3, 6% құрайды. Солтүстік Қазақстан облысының әкімшілік орталығы - Петропавл қаласы, 1752 жылы негізі қаланды. Халқының саны 2015 жылғы 1 қаңтарда 203, 6 мың адамды құрады.

Облыста 13 әкімшілік аудан бар;

5 қала - Петропавл, Булаев, Мамлют, Тайынша, Сергеев;

4 қала типтес кенттер - Смирново, Талшық, Еңбек, Кішенекөл. Облыс аумағы Қазақстанның Қостанай және Ақмола облыстарымен және Ресей Федерациясының Қорған, Түмен, Омбы облыстарымен шекараласады.

Ауылдар саны - 11. Ауыл-аймақ саны - 204.

Ресейдің 3 облысымен және Қазақстанның 3 облысымен:

солтүстікте - Ресейдің Қорған, Түмен және Омбы облыстарымен

оңтүстік-шығыста - Қазақстанның Павлодар облысымен

оңтүстікте - Қазақстанның Ақмола облысымен

батыста - Қазақстанның Қостанай облысымен шекараласады.

Географиясы

Жер бедерінде көп көл төмендеулерi, сахаралық ойықтар, аласалау жалдар және жал шұңқырларымен алмасушы бөктерлер бар. Солтүстік-шығыста биіктік 115-120 м, оңтүстік және оңтүстік-шығыста 200 м.

Облыс Ресейдің Калуга, Тула, Томск облыстары орналасқан кеңістікте жайғасады. Бірақ, көлдер мен өзендердің жоқ болуына байланысты ауа райы құрылықтығымен сипатталып, табиғат жағдайы жағынан олардан әлдеқайда ерекшеленеді.

Ауа-райы

Қысы аязды және созылмалы (5 айдан көп), аз қарлы, кеуіп қалатын ауа - райының басымдылығынан жазы ыстық. Қаңтардың орташа температурасы −18, 5 °C, −19, 5 °C, шілденің +18, 8 °C, +19, 5 °C. Аязсыз кезеңнің созылуы 109-129 тәулік. Солтүстік-Қазақстан облысында 1000-нан аса көлдер бар, ең бастысы солтүстік-батыста орналасқан. Олардың көбісі мезгілді кеуіп қалады.

Тұщы су көлдері басым болады. Аса ірілері: Шағалалытеңіз, Солтүстік және Оңтүстік Қақ, Таранкөл, Меңкесер. Аудан аумағына Батыс Сібір жазығының оңтүстік, Қазақстан ұсақ шоқысының солтүстік бөлігі кіреді. Аудан аумағына әктас, шыны құмы, отқа төзімді саз, т. б құрылыс материалдары кездеседі. Оның ең үлкен құрлық тереңінде орналасуы оның табиғатының күрт өзгермелі болуына әсер етіп, ал жазының қысқа да ыстық болуына әкеліп соғады.

Табиғат ресурстары

Облыста алуан түрлі дәрежедегі пайдалы қазбалар шығарылған және зерттелген. 286 шыққан жері барланған. Олардың ішінде 34-металлды, 2-металлды емес, 217-құрылыс және технологиялық шикізат пен 33-жер асты сулары, оның 6-минералды.

Онда минералды шикізаттың маңызды бөліктері табылған, олар Қазақстан Республикасының балансын құрайды: қалайы бойынша - 65%, циркониға -36, 6%, уранға -19%, титанға - 5%, вольфрамға - 1, 1%.

Мұнда маңызды алтынның шыққан жері мен пайда болуы, күмістің, техникалық және зергерлік алмаздардың, қалайының, титанның, түрлі-түсті және сирек металлдардың, бұрғыланған көмірлердің тізімі бар.

Жануарлар мен өсімдіктер әлемі

Солтүстiк Қазақстан облысы сахаралық аймақтар мен ағашты дала шектерінде орналасқан. Солтүстік Қазақстан - еліміздің ең үлкен астықты ауданы. Қаpa топырақты жерлердің мол болуы егін шаруашылығынын, дамуына игі әсерін тигізеді. Негізгі маманданған саласы (егістік жердің 80%-ы) - жаздық бидай өсіру. Дәнді дақылдар егістіктерінің ең үлкен аумақтары Солтүстік Қазақстан, Қостанай және Ақмола облыстарында орналасқан (3 млн га-дан астам) .

Бұлан, сiбiр елiгi, қабандар мен жыртқыш аңдардан - қасқыр, түлкi - кәдiмгi және қарсақ, қояндар - ақ қоян және орысшыл, жеркесер және кiрпiлер кездеседі.

Егеуқұйрық жерсіндірілген. Суаттарда балықтардан шортан, табан, алабұғалар, шытымырлан, аққайраң тағы басқалары жүреді.

Өнеркәсібі

2016 жылғы қаңтар-наурызда электрмен жабдықтау, газ, бу беру саласында, 2015 жылғы қаңтар-наурыз деңгейiмен салыстырғанда 9, 3% артып, 13336, 9 млн. теңгенi құрады.

Сумен жабдықтау саласында 2016 жылғы қаңтар- наурыздағы көлемi 1599, 8 млн. теңгенi құрады, бұл 2015 жылғы қаңтар-наурыз деңгейiнен 9, 0% жоғары.

2016 жылғы қаңтар-наурызға 15 319, 2 млн. теңгенi тамақ өнiмдерi өндiрiсi құрады, заттай түрде құс етiнiң өндiрiсi 11, 5%, шұжық өнiмдерi - 5, 1%,

ұн - 25, 8%, сары май - 13, 3%, ыстық нан - 8, 3% ұлғайды.

Ауыл шаруашылық өнiмдерiнiң негiзгi түрлерi өндiру

Көрсеткіштер

Өлш. бірлігі

2013 ж

2014 ж

Қаңтар-наурыз

2016 ж. 2015

2015 ж

2016 ж

Ет, тірі салмағы

мың тонна

91, 9

90, 6

19, 5

19, 4

99, 2

Сүт

мың тонна

473, 3

504, 1

53, 6

57, 5

107, 2

Жұмыртқа, барлығы

млн. дана

543, 0

583, 7

117, 0

108, 2

92, 5

Алдын ала мәлiмет бойынша 2016 жылғы қаңтар-ақпанда облыстың сыртқы сауда айналымы (өзара сауданы есепке алмағанда) 29, 2 млн. АҚШ долларын құрады, бұл 2015 жылғы сәйкес кезеңнен 33, 9% артық. Бұл ретте, экспорт - 21, 3 млн. АҚШ долларын (49, 0% ұлғаюмен), импорт - 7, 9 млн. АҚШ долларын (5, 3% ұлғаюмен) құрады.

Бизнестік дамуы

Кәсiпкерлiк. Облыста 2016 жылғы 1 сәуiрге базарларда жұмыс iстейтiн шағын және орта кәсiпкерлiк субьектiлерiнiң саны 34266 бiрлiктi құрады.

Инфляция. Облыста 2016 жылғы қаңтар-наурыз нәтижесi бойынша тауарлар мен қызметтердiң бағасы 2, 6% құрады, бұл орташа республикалық деңгейден 0, 4 пайызға төмен. Азық-түлiк тауарларының бағасы 3, 2%-ға, азық-түлiк емес тауарларының - 1, 9%-ға, ақылы қызметтер - 2, 5%-ға қымбаттады.

Сумен жабдықтау: «Өңiрлердi 2020 жылға дейiн дамыту» бағдарламасы аясында сумен жабдықтау және су бұру объектiлерiн салуға және реконструкциялауға республикалық бюджеттен - 1, 63 млрд. теңге, облыстық бюджеттен - 84, 8 млн. теңге көзделген.

Бұдан басқа, Петропавл қаласын сумен жабдықтау және су бұру жүйесiн реконструкциялауға 2016 жылға «Нұрлы жол» бағдарламасы аясында Ұлттық қордан 3, 2 млрд. теңге бөлiндi. Қазiргi уақытта конкурстық рәсiмдер өткiзiлуде.

Әлеуметтiк қорғау

2016 жылғы 1 сәуiрдегi өкiлеттi органдарда тiркелген жұмыссыздар саны өткен жылдың ұқсас кезеңiмен салыстырғанда 11, 9 пайызға жоғары 1861 адамды құрады. Тiркелген жұмыссыздар үлесi экономикалық белсендi халықтың 0, 5 пайызын құрады, бұл өткен жылғы денгейне сәйкес.

2016 жылғы 1 сәуiрдегi 1750 жаңа тұрақты жұмыс орыны құрылып, 4292 жұмыссызға жұмысқа орналасыға жәрдем көрсетiледi. Қоғамдық жұмыстарға 1405 адам жiберiлдi.

18 жасқа дейiнгi балалары бар отбасыларға 21, 2 млн. тенге сомада мемлекеттiк ай сайынғы жәрдемақы 1441 өтiнiш берушiлерге (3453 балаға) белгiлендi.