Жылқы. Жылқы тұқымдарының шығу тегі мен шығару жолдары

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
АГРОБИОЛОГИЯ ФАКУЛЬТЕТІ

Жылқы. Жылқы тұқымдарының шығу
тегі мен шығару жолдары

Орындаған:Сыздық Ә.Б.
Тобы:ПА-107
Тексерген:Койшибаев А.М.

Алматы, 2017 ж.
Жоспар:
I.Кіріспе
Ауыл шаруашылығындағы жылқының рөлі
II. Негізгі бөлім
2.1. Жылқы. Жылқының сипаты.
2.2. Жылқы эволюциясы.
2.3. Жылқының арғы тегі мен қолға үйрету тарихы.
2.4. Жылқы тұқымдары.
2.5. Пони жылқысы
2.6. Миниатюра жылқысы
III.Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қазақ халқы – «Тегіміз – түркі, түлігіміз – жылқы»
Жылқы қазақтың ұлттық сана-сезімі, рухани болмысы, тұрмыс-салты, әдет-
ғұрыпы. Ол – қазақтың мәдениет пен өнерінің ажырамас тұтас бір бөлігіне айналып
кеткен.
Орталық Азия, оның ішінде қазақ даласы – жылқының отаны.
Қазақта байлық жылқының санымен бағаланған, салтанат пен сұлулықтың өлшемі де
жылқы болған. Қалыңмалға, бәйгеге, адамның құнына, сондай-ақ айыпқа ат-шапанмен
қоса жылқы төлеген. Қазақ жылқысын осы тұрғыдан алғанда, тәуелсіз Қазақстанның
ұлттық бренді ретінде сақтай білуіміз керек, сондықтан қазақ жылқысының қасиеттерін
осы елдің азаматтары толық сезінсе екен деймін.
Жылқы шаруашылығы — мал шаруашылығының жылқы өсіретін саласы.
Жылқы шаруашылығы бағалы азық-түліктік ет пен сүт өңдірумен қатар өнеркәсіпке –
тері, қыл, ауыл шаруашылығы жұмыстарына – күш-көлік береді, жылқы қанынан емдік
вакцина, сарысу, гамма-глобулин жөне қой мен сиырдың төлділігін арттыратын буаз бие
қанының сарысуын дайындайды. Кең байтақ жайылымы бар Қазақстанның көптеген
аудандарында жылқы шаруашылығымен айналысу тиімді.
Қазақстанда жылқы шаруашылығы асыл тұқымды жылқы өсіру, ет, сүт өндіру,
спортта пайдалану бағыттарында дамуда. Сонымен қатар жылқыны кез келген
шаруашылықтың күнделікті қажетін өтеу үшін салт мінуге, жүк тасуға т.б. жұмыстарды
аткаруға пайдаланады. Асыл тұқымды жылқы өсірумен арнайы мемлекеттік жылқы
зауыттарымен қатар, соңғы уақытта жеке азаматтар мен шаруашылықтар да
айналысады. Қазақстан жағдайында табиғи жайылым отын мейлінше толық
пайдалануға негізделген ет, сүт өндіру бағытындағы жылқы шаруашылығын дамыту
мүмкіншілігі зор. Осы ретте жекелеген аймақтардың табиғи жақсы бейімделген етті-
сүтті бағытағы көшім, мүғалжар атты жаңа жылқы тұқымдары мен қазақы жылқының
таза етті бағыттағы жабы атты жаңа түрі шығарылды. Соңғы кезде жылқы саны
Қазақстанда қайтадан көбеюде.
Жылқы (лат. Equus ferus caballus) – тақтұяқтылар
отрядының бір тұқымдасы.
Жылқы адамзат өркениетіндегі, әсіресе, дала
өркениетіндегі дамудың жарқын да елеулі көрсеткіштерінің
бірі болады. Жылқыны қолға үйрете бастау
көшпелі шаруашылық пен өркениет дамуының негізін
қалады. Қолға үйретілген жылқының (E. caballus)
шаруашылықта маңызы зор. Ол – ет және қымыз өндіру,
салт міну, арбаға не шанаға жегу, әскери және спорттық
бағыттарда өсіріледі.
Жылқының басы созылған арықтау келеді; көздері үлкен өткір, танаулары кең, сүйір құлақтары ширақ
қимылды үлкен не орташа көлемді (басының жартысынан да кішірек) болады. Жалы ұзын салбыраған,
мойны ұзын бұлшық етті, денесі жұмырланған болады; құйрығы түбірінен басталатын ұзын қылдардан
тұрады; түсі әралуан келеді. Аяқтары биік сымбатты, жуандығы орташа болады; 1-ші және 5-ші саусағы
мүлдем болмайды, 2-ші және 4-ші саусақтары рудиментті түрде ғана қалыптасқан; тұяғы ең қатты дамыған
ортаңғы саусақтың басын ғана қаптайды (сондықтан дененің бүкіл салмағы соған келеді). Асқазаны
қарапайым болады, өт қабы жоқ, бүйені қатты дамыған. Миі біршама кішкентай, және қатпарлы үлкен ми
сыңарлары мишықты қаптамайды. Алайда ақыл қабілеті едәуір жоғары болады. Сезу қабілеттерінен естуі ең
жақсы дамыған, содан кейін көруі, сосын иіс сезуі. Шоқтығына дейінгі биіктігі 50 – 185 см, салмағы 60 –
1500 кг болады.

Жылқылар әдетте бір айғыр бастайтын бірнеше биеден тұратын үйірге жиналады. Көбінесе жазық далада
тұрады; ерекше сипаттары - үлкен жылдамдық пен сақтылық.
Түсі
Жылқы түсі қылаң, баран, ала боп бөлінеді.
Қылаңға ақбоз, боз, бурыл, теңбіл, құбақан, сары, құла, құла жирен, шабдар, көк, сұр, құлагер, қызыл,
нарқызыл, т.б. жылқылар;
баранға торы, қара, қаракөк, қарасұр, қоңыр, жирен, күрең, т.б. жылқылар жатады;
алаға сарыала, сұрала, көкала, керала, қарала, қоңырала, күреңала, т.б. жылқылар жатады.
Алыстан қарағанда жылқының денесіндегі бозғыл түктер басым болса, ол қылаң жылқы деп аталады.
Қошқыл түстер көбірек болса, баранға жатады. Ерекше кездесетін түстер болады. Мысалы, шұбар,
бозшұбар, көкшұбар, қарашұбар, т.б. жылқылар. Будандары қашыр, қарта қашыр (лошак), құланоид (құлан
мен жылқы буданы), зеброид (зебр мен жылқы буданы) деп аталады.
Жылқы эволюциясы
В.О.Ковалевский тұяқты жануарлардың тарихи дамуын зерттеді. Ол
көптеген қазба жұмыстар жүргізіп, жылқылардың қаңқасын, тістерін,
аяқтарын тексере келіп жылқы жануарының эволюциялық дамуы жөнінде
ең алғашқы мағлұмат берді. Оның айтуынша жер бетіндегі жылқылардың
арғы тегі түлкі сияқты кішкентай хайуан болған екен. Қазіргі
жылқылардың бойшаң болып кетуі ғасырлар бойы жер бетінде болған
климаттық өзгеріске байланысты екен – мыс. Егер климаттық ауытқулар
болмаса онда біз “жылқы” деп түлкі сияқты хайуанды атап жүрер ме едік.
Ең алғашқы жылқылар орман ішінде қысылып, тар жерде өскендіктен
бойлары аласа, алдыңғы аяқтарында 4 башпай, артқы аяқтарында 3
башпай болыпты. Содан ауа райының өзгеруіне байланысты ормандардың
көлемі азайып, ашық далалы жерлердің көбеюі жылқылардың ата тегінің
тіршілік ортасын өзгерткен екен. Осылайша еркін, ашық далаға шыққан
жылқылар жылдамырақ қозғалғандықтан түлкі сияқты жануардан, қазіргі
күнгі жылқыға айналған екен.“Әуелде етпен қоректенген жылқылар,
кейін ашық далаға шыққасын шөппен қоректенді” – дейді
В.О.Каволевский.
Ата-бабымыз хас тұлпарды 5 жарым мың жыл бұрын пайдалана
бастапты. «Ер қанаты ат» – деген қанатты сөз арқылы ұлттың жалпы
мінезін жылқымен байланыстырған дана халқымыздың жылқыға
қаншалықты жақын болғандығын айтпасада түсінікті. Жылқы мен қазақ
егіз ұғымдай, бірін-бірі толықтырып, тұтастай көшпенділіктің образын
қалыптастырды.
В.О.Каволевский жылқылардың даму сатысын,
қазіргі жылқылардың шығу эволюциясын зерттегенде
берілген атауларды кайнозой заманының үштік
кезеңінің ғасыр атымен атады. Жылқыларды
аяқтарындағы башпай санының біртіндеп өзгеруі
ретіне қарай орналастырды.
1. Фенакодус (палеоценде тіршілік еткен) – 5
башпайлы, үлкендігі түлкідей.
2. Эогиппус (эоценде тіршілік еткен) – биіктігі 30 см,
алдыңғы аяқтарында 4 башпай, артқы аяқтарында 3
башпай.
3. Миогиппус (миоценде тіршілік еткен) – ортаңғы
башпай өте жақсы жетілген, 2-4 башпайлары қысқа.
4. Мерикгиппус (миоценде тіршілік еткен) – ортаңғы
башпайы жерге тиген, 2-4 башпайлары өте қысқа.
5. Гиппарион (плиоценде тіршілік еткен) – бір
башпайлы, жанама башпайлары жойылған, тек қалдық
ретінде сақталған.
6. Осы заманғы жылқы.
Жылқының арғы тегі
Тарпан (Equus gmelіnі) – жойылып кеткен жабайы жылқы. 18-
ғасырдың басына дейін Оңтүстік-Шығыс Еуропаның ылғалды
ормандарында, далалы және орманды-далалы аймақтарында,
Батыс Қазақстан өңірінде үйірімен таралған. Шоқтығының биіктігі
136 см-ге жуық, терісіндегі түгі сұрғылт, арқасында қара жолағы,
тікірейген қара жалы болады. Тіршілік ортасына байланысты 2 түр
тармағы болған: дала тарпаңы, оның ең соңғы дарабасы 1879 жылы
Аскания-Нова маңында өлтірілген, ал айғыры табиғи жағдайда 1918
жылға дейін тіршілік еткен. Орман тарпаңының соңғы дарабасы 1814
жылы қазіргі Калининград облысы аумағында өлтірілген. 20 ғасырда
тарпаңның тұқымын қайта шығару үшін Польша мен Германияда
жүргізілген іріктеу-будандастыру жұмыстары еш нәтиже бермеді.
Қазақстанда тарпаңдар плейстоценнің соңынан 18 ғасырдың
ортасына дейін тіршілік еткен.
Пржевальский жылқысы (жоңғар немесе шығыс тарпаны
- E.p.przewalskii) мекендеген. Бүгінгі күнге дейін тек қана соңғысы сақталып
жеткен. Құлан есектерге көбірек жақын болғандықтан, Пржевальский
жылқысын соңғы жабайы жылқы деп атауға болады. Оны 1879 жылы Орта
Азияда Лоб-Нор көлінің маңатынан Пржевальский полковнигі анықтап
ғылымға ашқан. 1889 жылы профессор Поляков бас сүйегі мен терісінің
көмегімен түрді суреттеген.
Табиғатта Пржевальский жылқысы шағын гаремдік үйірге (10-15 бас)
топтасып өмір сүреді. Олар аязға оңай шыдайды, қар астынан қорегін қазып
жей береді. Пржевальский жылқысы шөбі мол және суаттары жеткілікті ашық
ландшафты қажет ететін дала жануары.
Қазақстанда 2011 жылдың соңында 12 Пржевальский жылқысы болды:
бесеуі Алматы зоопаркінде және жетеуі «Алтын Емел» ұлттық табиғи
паркінде. Жылқылар 8 жыл бұрын «Алтын Емелге» Мюнхен зоопракінен
әкелінген. Алдымен олар арнайы қашада орналасып, кейін босатылып,
ашық далаға жіберілген. Кей жылқылар түрлі себептермен өлді, жаңадан
туылғандар да болды. Демек, бұлар нағыз жабайы жылқылар.
Денесінің ұзындығы 230 см, шоқтығына
дейін биікт. 130 см, салм. 300 кг-дай.
Биелері айғырларынан кіші. Денесін
бозғылт қызыл сары түк басқан, жон
арқасында ұзына бойы созылған
жіңішке түкті белдік тәрізді қарақошқыл
жолағы болады. Керқұланды 1878 ж.
Орталық Азияға жасаған саяхаты
кезінде Н.М. Пржевальский Қытайдағы
Жоңғарияның шөлді аймағынан
кездестіріп, терісі мен бас сүйегін
Ресейге алып келген. Оны зерттеген
орыс ғалымы И.С. Поляков (1845 –
1887) мұның жабайы жылқының жеке
түрі екенін анықтап, Н.М.
Пржевальскийдің құрметіне
“Пржевальский жылқысы” деп атаған.
Қолға үйрету тарихы:
Қазба қалдықтары жылқының б.з.б. 7000 ж. бұрын-ақ
Азия мен Еуропада қолға үйретілгендігін дәлелдейді. Жылқы
тұқымдасы есек, құлан, зебр, жабайы жылқы болып 4 туысқа
бөлінеді. Үй жылқысы жабайы жылқыға жатады, одан басқа
оған керқұлан (немесе Пржевальский жылқысы) және қазір
жойылып кеткен Тарпаң жатады. Соңғысы 19 ғ. дейін
Батыс Қазақстан, Батыс Сібір, Ресейдің еуропалық бөлігінің
оңтүстік және оңтүстік-шығыс аймақтарын және кейбір Еуропа
елдерін мекен еткен. Керқұлан үйірлері қазір Моңғолияда ғана
кездеседі. Көптеген ғалымдардың зерттеулері бойынша үй
жылқысының ең жақын тегі осы керқұлан. Жабайы жылқының
сүйегі Францияның солтүстігінен көп табылған. Америкада
жабайы жылқы болмаған, қолға үйретілген жықылар кейін
тағыланып (мустанг деп аталады) кеткен.
Қазақстандағы тарихы
Ежелгі дәуірлерде-ақ қазіргі Қазақстан аумағы жылқының
қолға үйретілген мекені болғандығын археологиялық қазбалар
дәлелдейді. Солтүстік Қазақстандағы Ботай мәдениеті энеолит
дәуірінде (б.з.б. 4-3-мыңжылдық), Арқайым ескерткіштері
орта қола дәуірінде (б.з.б. 2-мыңжылдық), Қазақстанның
барлық аймақтарынан кездесетін арий, сақ, ғұн кезеңдерінің
ескерткіштері (б.з.б. 1-мыңжылдық – б.з. 2 ғ.) ежелгі
Қазақстанда жылқының қолға үйретіліп қана қоймай, бұл
малдың ерекше қастерленіп, әдет-ғұрыптық рәсімдердің
ажырамас бір бөлігіне айналғанын көрсетеді.
Жылқы

Салт мінетін
Салт мінетін Жегілетін Жан-жақты
және жегілетін

1.Жеңіл жүк
1. Араб таситын:орло
2. Ахалтек в,орыстың
Салт мінуге,
е желісті Буденный, жегуге, етті және
3. Таза жылқылары. дондық, сүтті: қазақ, адай,
қанды 2.Ауыр Қостанай, жабы, башқұрт,
англия тартқыштар:с көшім бурят, моңғол,
жылқыс овет, орыс,
якут.
ы владимир,бра
бансон,перше
рон,арден
Салт мінетін жылқы
тұқымдары
Ақалтеке жылқысы — түрікмен халқының арғымақ түрі.
Оны түркімендер орынды мақтаныш етеді. Қаз мойынды, қамыс құлақ, артық
майды бойына дарытпайтын сыйда арғымақтар паңдықтың, тектіліктің нышанындай.
Шыққан жері — Түрікменстанның Ахал шұраты және Өзбекстанның Ферғана
аңғары .Ақалтеке сымбатты, жүйрік (ұшқырлығы 1000 метрге І мин 06 сек., 2000 метрге
2 мин.22 сек), ыстық аудандарда мініске төзімді, бірақ суықты, қыста тебінде бағуды
көтере алмайды. Шоқтығына дейінгі биікт. 154 — 157 см, тұрқы 154 — 158 см, кеуде
орамы 167 — 173 см, жіліншігінің орамы 18-19 см. Аяғы ұзын әрі жіңішке, сіңірлі,
терісі жұқа, түсі жылтыр, басы жеңіл, мойыны ұзын, аяқ алысы әсем келеді. Кейде теке
танаулысы да ұшырасады. Еуропаның көптеген елдерінде Ақалтеке жылқылары
жанкүйерлерінің ассоциациясы мен қоғамдары жұмыс істейді. Ақалтеке тұқымынан
араб, таза қанды ағылшын, қарабақ т.б. жылқы тұқымдары алынған. Қазақстанда
Жамбыл облысының “Луговой”, Алматы облысының “Дегерес”, Оңтүстік Қазақстан
облысының “Ақтас” жылқы совхоздарында өсіріледі (қ. Абсент).
Бұл тұқымды қазіргі кезде өте ертеде шыққан деп дәлелдеушілер көп. Бірақ, кеңес
заманындағы ғалымдар оның 1220—40 жж. Каспий жағасында көшіп-қонып жүрген түркімен
тайпаларында түзіліп шыққанын дәлелдеген. Соның ішінде теке руында — теке, жәуміт руында —
жәуміт тұқымы түзілген. Сөйтіп, арғымақтардың жалпы атауы алдымен «теке-жәуміт» атаныпты.
Кейін түркімендер Ақал оазисіне келіп қоныстанған. Осы сәттен асыл тұқымды жылқылар
«ақалтеке» атаныпты. Ағылшынның таза қанды мініскер жылқысы осы тұқымнан алынған.
Өз билігі өзінде болмай, бөтен елдің боданы болып отырған 19 ғ. ғасырдың аяғында жаппай
тасып әкетудің салдарынан ақалтеке тұқымы саны мен сапасын жоғалта бастайды. Сонда басқа
жылқылармен қаны араласпаған айғырлар ұстап қалған дана ақсақалдар ауыл-ауылды өздері
аралап жүріп, ақалтекенің тұқымын таратқан екен.
Олардың Бойноу, Мелекуш, Бекназар-қара, Бекназар-ала атты айғырларының есімдері де
қазіргі ақалтекенің тарихында ерекше құрметпен аталады.
КСРО аумағында өмірге келген Дон жылқысы, Қарабайыр, Қарабақ, Орлов желгіштері, т.б.
арғы бастауын осы ақалтекеден алады. Бүкіл еуропалықтар өз жылқысын асылдандыру үшін осы
түрікмен жылқысын пайдаланады.
Қазір ақалтекені сыртқа сатпайды. Жылқы зауыттарында оның санын барынша көбейту
жұмыстары қолға алынған. Түркімендердің оны қатты құрметтейтіні соншалық, тіпті мемлекеттік
елтаңбасына да Янардак деген бірінің суретін салып қойған.
Ахалтеке жылқысы
Араб жылқысы (араб.:‫ ااالحصااان ااالع ربي‬Үлгі:IPA-ar, DMG ḥ ḥis ḥān ʿarabī)
– ертеден белгілі жылқы тұқымының бірі. Оны қазақтар «араби жылқы»
деп атаған. Араб жылқысы 7 ғ-дан белгілі. Ол 15 ғ-дан бастап Еуропада
көптеген жаңа жылқы тұқымдарының (таза мініс жылқысы, тракенеп,
венгр жылқысы, орлов желгіші, т.б.) өсірілуіне себеп болды. Оның
айғырларын қазақ халқы өзінің жылқы тұқымдарын жақсартуға
пайдаланды.Араб жылқысы ірі емес, шоқтығына дейінгі биікт. 151,9 см,
тұрқы 149,3 см, кеуде орамы 175 см, жіліншігінің орамы 19,2 см. Тұяғы
берік, өте сымбатты, ұзақ жүріске төзімді әрі жүрдек келеді. Араб
жылқысының тірідей салмағы 420 кг, сойғанда 54 – 56% таза ет береді,
биелерінен 11 – 15 л сүт сауылады. Шөлге шыдамды, күтім таңдамайды.
Қазақстанда таза Араб жылқысы өсірілмейді. Түпкі нәсіліне тән
қасиеттерін сақтаған Араб жылқысы Каспий теңізі өңіріндегі елді
мекендерде кездеседі
Араб жылқысы
ТАЗА ҚАНДЫ ЖЫЛҚЫ ТҰҚЫМЫ, басқа жылқы тұқымдарының қанын араластырмай, өте
ұзақ уақыт бойы (10 ұрпақтан жоғары) іріктеу, жұптау және жас малдарды арнайы бағытта
тәрбиелеу барысында алынады. Тұқым неғұрлым көне болып, бір ғана табиғи климаттық ортада,
бір бағытта тәрбиеленсе, оның өзіне ғана тән қасиеттері тұрақты сақталып және ерекшеліктерін
ұрпағына жалғастыру қабілеті артады. Таза қандылық – мұралау беріктігінің ең жоғары дәрежесі,
оны өсу жағдайынан қол үзіп қарауға болмайды. Өскен ортасы, бағу жағдайы өзгерген кезде таза
қанды тұқым қуалау қасиеттері күрт нашарлап кетеді. Таза қанды жылқы тұқымына негізінен
ағылшын және араб жылқыларының тұқымдары жатады. Ағылшындық жылқы тұқымы 17
ғасырдың соңы – 18 ғасырдың басында жергілікті тұқымды шығыс (варвария, түрік, араб және
түркімен) және еуропалық (неополитан және испан) тұқымдармен шағылыстыру жолымен
шығарылды. Тек таза тұқымдық әдіспен жетілдірілді. Ағылшын Таза қанды жылқы тұқымы 300
жылдан астам уақыт бойы басқа тұқымның қаны араластырылмай жеке өсірілді. Қріктеу,
тәрбиелеу жұмыстарының барлығы шабыс қарқындылығын арттыруға ғана бағытталуының
нәтижесінде аса жүйрік, спорттық мүсіндегі және дене бітімі ерекше сомдалған, тұқым қуалау
беріктігі шегіне жете шыңдалған тұқымға айналды. Ұзақ уақыт бойы басқа тұқымдардың қанын
араластырмай өсірілген арабтардың Таза қанды жылқы тұқымы көбіне ат спортында
пайдаланылады. Түсі жирен, сұр, қара, т.б. болады. Шоқтығының биікт. 161 – 162 см, тұлғасының
қиғаш ұзындығы 160 – 163 см, кеуде орамы 182 – 186 см. Ат жарыстарында 1200 м-ді – 1 мин.
07,4 секундта, 2400 м-ді 2 мин. 23 сек-та, 3200 м-ді 3 мин. 19 секундта өтіп, рекордтар жасаған.
Таза қанды жылқы тұқымы АҚШ пен Еуропада көптеп таралған.
Англия жылқысы
Жегілетін бағыттағы
жылқы тұқымдары
Жүк жылқысы – жүк тасымалдау үшін арнайы өсірілетін жылқы тұқымы. Ұзақ
уақыт күту, сұрыптау, іріктеу арқылы шығарылған. Жүк тасуға және ауыл
шаруашылығында пайдаланылады. Жүк жылқысының ТМД аумағында кеңестік,
владимир, орыс, першерон, арден, ал өзге шет елдерде шайр, бретон, т.б. тұқымдары
өсіріледі. Арден жылқысы Бельгияда шығарылған. Басы үлкен, мойны қысқа, тұрқы
ұзын, кеуделі келеді. Арден жылқысын будандастыру арқылы ауыр салмақты орыс жүк
жылқысы шығарылды (1952). Орыс жүк жылқысының өлшемдері: шоқтығына дейінгі
биіктігі 147 – 150 см, тұрқы 157 – 162 см, кеуде орамы 184 – 200 см, жіліншік орамы 21
– 22 см, салмағы 700 кг. Жүк жылқысының ең көп тарағаны – барбансон жылқысы.
Айғырының шоқтығына дейінгі биіктігі 160 – 167 см, тұрқы 157 – 176 см, кеуде орамы
215 – 220 см, жіліншік орамы 26 – 28 см, салмағы 900 – 1200 кг, күтімді көп қажет
ететін жылқы. Қазақстанда кеңестік жүк жылқысының айғыры қазақ жылқысын
асылдандыруға қолданылады. Алынған будандар қазақ жылқысынан ірі, орташа салм.
560 – 590 кг.
Совет
Арден жылқысы
жылқысы
Орловтың желісті жылқысы

Бұл-ертеден келе жатқан тұқым. Ол 18 ғасырдың екінші жартысында,
қазіргі Воронеж облысына қарайтын Хреновский жылқы завондында өсіріліп
шығарылған. Орлов жылқысының тұқымын шығаруда граф А.Г.Орлов және
жылқы өсіруші шаруа В.И.Шикин көп еңбек сіңірген. Орлов жылқысын өсіріп
шығаруда сол кездегі жылқылардың жақсы тұқымдары пайдаланылған.
Орлов жылқысы дүние жүзіндегі ең жақсы асыл тұқымды жылқылардың
қатарына қосылады. Орлов желісті жылқысының басы үлкен, бірақ түгі
тықыр, мойны ұзын, көбінесе аққу мойынды әдемі болады, шоқтығы биік,
етті келеді, арқасы тегіс және жалпақ, сауыры құйылған шойындай тұн-тұтас,
аяқ сүйектері жуан. Буындарының солқылдақтығы, алдыңғы аяқтарының
алшақтау келетіндігі денесінің кемшіліктеріне жатады. Орлов желісті
жылқысы ірі келеді. Оның бұл сапасының зор маңызы бар. Өйткені жергілікті
жылқыны орлов жылқысымен жақсартқанда, жергілікті жылқының бойын
өсіру жағына көбірек көңіл бөлу қажет.
Орлов жылқысы
Шайр жылқысы (ағылш. Sḥіre) — ауыр жүк тартатын жылқы
тұқымы. Денесі шағын, бірақ салмағы ауыр жылқылар ірілігі мен
салмағына байланысты іріктеліп, оларды Фламанд (Бельгия) ауыр жүк
тартатын жылқысымен будандастыру нәтижесінде Ұлыбританияда
шығарылған. Бұл тұқымды жақсарту жөніндегі 1878 жылы
Ұлыбританияда құрылған “Шайр өсіру қоғамы” көп жұмыстар жүргізді.
Шайр жылқысының кеудесі кең, мойны қысқа әрі жуан, басы үлкен,
жотасы жалпақ, сауыр еті жақсы жетілген. Құйрық-жалы және аяғының
шашақ жүні жақсы өскен, түсі әр түрлі. Орташа өлшемдері (см):
айғырының шоқтығына дейін биіктігі 165 — 175, кеуде орамы 210 — 250,
жіліншік орамы 28 — 30. Салм. 1000 — 1100 кг, таңдаулысы 1700 кг.
Шайр жылқысы 18 — 20 т және одан да көп жүк тартады. Ол 19 ғасырда
АҚШ , Канада, Оңтүстік Америкада көп таралған. Ресейге аз әкелінген
Шайр жылқысын жегуге қолданылатын жергілікті жылқыны жақсартуға,
сондай-ақ ауыр жүк тартатын владимир жылқысын өсіру үшін
пайдаланған. Қазақстанда өсірілмейді.
Шайр жылқысы
Орыстың желісті жылқысы. Бұл орлов биелері мен американ желісті
айғырларын шағылыстырудан алынған будан, желгір жылқылардың тұқымын
жақсарту үшін өсіріліп шығарылды. Мұндағы негізгі мақсат жылқының
тұлғасын ірілендіріп, сымбатты, сом денелі желісті жылқы шығару еді.
Орыстың желісті жылқысы орлов жылқысына қарағанда кішірек, денесі де
қысқа, мойны біркелкі, шоқтығы көтеріңкі, аяқтары ұзын, тұлғасы тығыз,
бұлшық еттері шығыңқы келеді.
Орыстың желісті жылқысы тым ұшқыр. Бірқатар желістерде ол орлов
жылқысынан да жүйрік екенін көрсетіп, бірнеше рекорд жасады. Мәселен,
орыстың желісті жылқысынан шыққан Гибрид (1953 жылы) деген айғыр 1600
метр қашықтықты 2 минутта өтті. Ал Жест деген айғыр бұл рекордты 1 минут
59,6 секундқа жеткізді. Қазіргі кезде 1600 метрге 2 минут 10 секунд көрсеткен
1300-ден астам орыстың желісті жылқысы бар.Осының ішінде 2 минут 0,5
секунд көрсеткен жылқы 50-ге тартады.
Орыстың желісті жылқысы
Салт мінетін және
жегілетін жылқы
тұқымдары
Дон жылқысы – жылқы тұқымы. 15 – 19 ғ-ларда Дон казактарының
жергілікті орыс жылқыларын жорықтардан әкелген парсы, қарабах, араб,
түрікмен жылқыларымен ұзақ жыл будандастыруы арқылы шығарылған; кейін
орыстың орлов-ростопчин, стрелец және ағылшынның таза текті
жылқыларымен будандастыру арқылы асылдандырылған. Дон жылқысының
сүйегі ірі, шоқтығына дейінгі биіктігі 160 – 163 см, қиғаш өлшегендегі тұрқы
162 – 165 см, кеуде орамы 195 – 198 см, жіліншік орамы 20 – 21 см. Айғырының
орташа салмағы 570 кг, биесі 550 кг. Сауыры жалпақ, түсі жирен, көбінесе
күрең болады. Дон жылқысы төзімді, аса күтім талғамайды, шаруашылыққа
қолайлы, ауа райының ыстық-суығына көнбіс. Сауын маусымында әр биеден
3000 кг сүт саууға болады. Жарыстарда 200 км-ді 16 сағатта 304 км-ді 24
сағатта, бәйгеалаңда (ипподромда) 1200 м – 1 мин 20 с, 1600 м – 1 мин 47 с,
2000 м – 2 мин 15,5 с, 3000 м – 3 мин 28 с-та шауып өткен.
Дон жылқысы
Будённый жылқысы — салт мінілетін жылқы тұқымы. 1921 — 48
жылы Ресейдің Ростов облысының С.М. Буденный атындағы және 1-
атты Армия атындағы жылқы зауыттарында таза тұқымды Дон мініс
жылқысы мен Қара теңіз жағалауының жылқыларын будандастыру
арқылы шығарылған. Буденный жылқысы ірі, дене бітісі мығым
келеді. Басы етсіз, қаз мойын, шоқтығы биік, аяғы сіңірлі, тұяғы
берік. Шоқтығына дейінгі орташа биікт. 163 — 166 см, кеуде орамы
190 — 195 см; жіліншік орамы 20—21 см. Айғырының салм. 550 кг,
биесінікі — 500 кг. Жаңа туған құлынының салм. 50 кг. Буденный
жылқысының ұшқырлығы 1200 м-де 1 мин 16 с; 2000 м-де 2 мин 36 с;
3600 м-де — 3 мин 29 с. Қазақстанда Буденный жылқысын
жетілдірумен Алматы облысындағы Қызылағаш жылқы зауыты
шұғылданады.
Буденный жылқысы
Қостанай жылқысы
Қазақстанның Қостанай, Майкөл және
Ресейдің Троицк жылқы зауыттарында күрделі
будандастыру (қазақ жылқысының биесін
қалмақ, дон, стрелец, орлов-растопчин,
ағылшын-араб, таза қанды салт мініс
жылқыларының айғырларымен зауыттық
будандастыру) нәтижесінде шығарылды. Жеке
тұқым ретінде 1951 жылы тіркелді. Қостанай
жылқысы негізгі, мініс, дала жылқысы деп үш
тұқымдық топқа бөлінеді.
Бітімі дала жылқысына тән, шымыр, сүйегі
ірі, бұлшық еттері жақсы дамыған, аяғы сіңірлі,
тұяғы берік.
Айғырларының
• шоқтығына дейінгі биіктігі 159 – 160 см,
• тұрқының ұзындығы 161 – 163 см,
• кеуде орамы 185 – 187 см,
• жіліншік орамы 20 см;

Қостанай жылқысы
Биелерінде тиісінше
• Шоқтығына дейінгі -155,4;
• Тұрқының ұзындығы-156,2;
• Кеуде орамы-185,2;
• Жіліншік орамы-19,5 см.
Мініске де, жегіске де төзімді.
Жүйріктігі 1600 м-де 1 мин 40,4 с; 2400 м-де 2 мин
38,4 с.
Түсі, көбінесе жирен кейде торы, құла, қара
болып келеді.
Қазақ жылқысының биесімен Қостанай
жылқысының айғырынан туған құлын ірі әрі
мініске, жегуге көнбіс. Құлынын енесінен 6 – 7
айлығында бөлектеп, 1,5 жасынан бастап мініске
үйретуге, 2 – 4 жасында бәйгеге қосуға болады.
Қостанай жылқысы Қостанай, Павлодар,
Ақмола және Солтүстік Қазақстан облыстарында
таралған. Қостанай облысында Қазақ тұлпары
жылқы зауыты ұйымдастырылған.

Қостанай жылқысы
Көшім жылқысы – ет-сүт бағытындағы,
мініп-жегуге арналған жылқы тұқымы.
Қазақ жылқысы биелерін орлов, орыс
желісті және таза қанды салт мініс дон
жылқысы айғырларымен шағылыстырып,
олардың буданын «өзара» сұрыптау арқылы
Батыс Қазақстанның жылқы зауыттарында
шығарылған. Жеке тұқым ретінде 1976 жылы
қабылданған.
Көшім жылқысы қазақ жылқысынан едәуір
ірі, бітімі шымыр, басы ірі, мойны тым ұзын
емес, шоқтығы биік, әдемі, кеудесі кең,
қабырғасы шеңберленіп біткен, жаялы, белді,
кейде қайқы бел келетіндері де бар, сүйегі
берік, жұмысқа төзімді, тебіндетіп бағуға
жақсы бейімделген.

Көшім жылқысы
Орташа өлшемдері (см):
тұрқы 160,9;
айғырының шоқтығына дейінгі биіктігі
158,2;
кеуде орамы 192,2;
жіліншік орамы 21,9;
биесінің өлшемі осыған сәйкес: 157,2; 154,1;
186,5; 20,6;
Айғырының орташа салм. 540 кг,
ал биесінің орташа салм. 492 кг.
Түсі қоңыр, торы, жирен және күрең. Биелері сүтті
болады. Әр жүз биеден 70 – 80 құлын алынады.
Биелердің сүт өнімд. 1800 – 2200 л. Құнандары орта
есеппен 188,4 кг, дөнендері 214,7 кг ет тартады.
Сойыс шығымы 52,4 – 54%.
Көшім жылқысының асыл тұқымды
таңдаулы үйірлері Батыс Қазақстан облысының
«Көшім» ЖШС-нде және Серғазиев атынд. шаруа
қожалығында, Ақтөбе облысының «Мұғалжар-99»
Көшім жылқысы
ЖШС-нде және Пацаев атынд. АҚ-нда өсіріледі.
Қарабайыр жылқы – Орта Азиядағы жергілікті жылқы
тұқымының бірі. Орта Азия арғымағын моңғол, түрікмен, араб
жылқыларымен будандастыру арқылы Өзбекстанда шығарылған.
Қарабайыр жылқы онша ірі емес, еті тығыз, кеуделі. Мойны ұзын әрі
етті, сауыры жалпақ, сирағы етсіз, жалқұйрығы селдір, желісті,
жорғаға тез машықтандыруға болады. Бұл тұқымды арбаға жегеді,
салт мінеді және жүк тасу көлігі ретінде пайдаланады. Қарабайыр
жылқысының ірі әрі жақсысы Самарқанд облысында өсіріледі.
Айғырларының орташа өлшемдері: шоқтығына дейін биіктігі 153,3
см; көкірек орамы 175,3 см; жіліншік орамы 19,6 см. Жайып бағуға
төзімді. Шөлейт аймақтарда жүк тасуға көнбіс. Қарабайыр жылқы 115
– 120 кг жүкпен тәулігіне 100 – 125 км жол жүре алады.
Қарабайыр жылқысы
Жан-жақты бағыттағы
жылқы тұқымдары
Қазақы жылқы
Қазақстанда ерте кездерден бастап, өсіріп келе жатқан
қолтұқымның бірі - қазақы жылқы. Оның негізгі тобын -
«жабы» деп атайды. Бұл қолтұқым көлік малы ретінде
және еті, сүті үшін де өсіріледі. Дене бітімі шымыр, қатаң
ауа райына төзімді. Жыл бойы жайылымда, жемшөп
талғамайды, тез қоңданады, салт мінуге ыңғайлы. Ең
байырғы тұқымы нашар қазақы жылқы - жабы. Оның
шоқтығына дейінгі биіктігі - шамамен 145 см, тұрқы - 150
см, салмағы - 460-470 кг. Жайылымда семіртілсе, одан 230-
250 кг таза ет алынады. Жабы жылқылары Атырау, Ақтөбе,
Қарағанды, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан, Алматы,
Жамбыл, Шығыс Қазақстан, Ақмола аймақтарында
өсіріледі.
Қазақ жылқысы
Адай жылқысы – салт мінілетін қазақ жылқысының бір
тұқымы. Бұл жылқының эвол. даму жолы өте күрделі. Мініске
шыдамдылық, желігіштік және бірқатарының теңбіл көк түсті
болып келуі араб тұқымды жылқыларға ұқсастығын, ал
қарабайыр, қазанат – жүрдектігі жағынан Түрікмен жылқысы –
Ахалтекенің белгілері бар екенін көрсетеді. Суық пен ыстыққа
төзімді, қысы-жазы жайылымда жүріп, күтім талғамайды. Адай
жылқысының мойны қысқа омыраулы, арқасы түзу, сауыры
солыңқы, жуан жіліншігі етсіз, мықты құйма тұяқты болып
келеді. Шоқтығының биікт. 140,3 см, тұрқы 142,7 см, кеуде
орамы 163,3 см, жіліншіктің орамы 17,6 см. Еті жоғары сапалы,
ет түсімі – 52 – 58%. Тәулігіне орта есеппен 8 – 11 л сүт
сауылады. Жүйріктері ұзаққа шабады, 40 – 50 км-ге шаршамай
еркін жетеді. Адай жылқысы Маңғыстау, Атырау, Ақтөбе
облыстарында өсіріледі.
Адай жылқысы
Монғол жылқысы – жергілікті дала жылқысының тұқымы. VII және VIII ғ.
Ішкі Моңғолиядан Сібір арқылы Ресейдің оңтүстігіне, Венгрия далаларына дейін
кеңінен таралған. Қазіргі таңда аталмыш жылқы тірі Моңғолияның шөлді және
таулы аймақтарында, Қытайдың солтүстігінде, Сібірдің орманды және таулы
аудандарында ұшырасады. Моңғол шапқыншылығы кезінен бастап қазірге дейін
қаз қалпында еш өзгеріссіз келе жатқан жылқы тегі. Саны жарты миллионнан
аспайтын моңғол көшпенділері 2 миллионнан астам жылқы ұстайды. Дене тұрқы
өте кішкентай болғанымен, аталмыш жылқы түрін понилердің қатарына
жатқызуға болмайды. Моңғол жылқылары ашық аспан астында өмір сүреді және
ауа райын талғамайды. Моңғол жылқыларының негізгі ерекшелігі осында.
Сонымен қатар оларға арнайы жем-шөп дайындалмайды, өйткені олар қоректерін
өздігінен тауып жейді. Жазда өзен, бұлақ бар жайылымда, ал қар түсе сусыз
жайылымда бағылады. Моңғолдар жылқы малын ерекше қастерлейді, көбінесе
оның етін тағамға қолданбай, жылқыны көлік ретінде пайдаланғанды жөн
санайды. Моңғол жылқысы тағы Пржевальский жылқысынан тараған деген
жорамал бар. Бұл жылқы табиғи іріктелген.
Моңғол жылқысының өлшемі: айғыры – шоқтығының биіктігі 129,3 см,
тұрқы 134,3 см, кеуде орамы 150,8 см, жіліншік орамы 17,6 см, осыған орай бие
сінің өлшемі: 126,9; 134,2; 154,2; 16,8 см. Моңғолияда бұл жылқыға жүк артады,
салт мінеді, етін жеп, қымызын ішеді. Бұл жылқының салмағы 250-300 кг.
Жазғы 3-3,5 айда құлын емген сүтін есептемегенде әр биеден 250 л сүт саууға
болады. Моңғол жылқысы қатаң ауа райына көнбісті, жұмысқа төзімді. Моңғол
жылқыларның құйрық жалын көп жағдайда моринхура атты аспапқа қолданады.
Тұяқтары өте бекем келеді. Моңғол жылқыларының түрлері өте көп.
Моңғолдар жылқыны өз досындай көреді. Сол себепті моңғол жылқылары
ақылды, байсалды келеді. Физикалық тұрғыдан алып қарағанда, ұлаң-ғайыр
шөл даланы көзді ашып-жұмғанша кесіп өтетін жылқылыры бұл моңғол
жылқылары. Осы жылқылардың арқасында моңғол шапқыншылары көздеген
жерлеріне тез жетіп отырған. Олар өте төзімді. Ат жегілгеннен кейін
айғырлығын қояды, иесіне бірден бағынады. Бір қызығы үстіндегі шабарман
тоқымнан жерге құласа да, ат шабуын тоқтатпайды екен. Бұл да бір моңғол
жылқысының өзгешелігі. Бұл жағдайда жылқыны күшпен тоқтату керек.
Зерттеулер нәтижесі бойынша, моңғол жылқылары өз тарихын б.з.б. 2000
жылдан алған екен. Бірақ бұл тек қана болжам ғана. Мәліметтерге сүйенсек,
моңғол жылқыларынан басқа да жылқы түрлері тарайды екен.
Моңғол жылқысы
Пони-кіші үй жылқылары
Пони (ағыл,pony.Гaлльс,ponaidh кішкентай жылқы) --кіші үй жылқылары
,Бойының қысқа өсуі 80--140 см Күшті мойын, қысқа аяқ,төзімділік пониға тән
ерекшелік болып табылады, Британдық,Исландия, Сицилия,Корсика,Готланд,Хоккай
аралдарында понидің көптеген тұқымдары шығарылған Рессейде--
шетлендік,уэльстік,шотландық,исландық,фалабеллалық,американдық пониды
миниатюралықжылқы жынысы деп қабылданды Ресей иппологикалық әдебиет
ұғымында пони шоқтығының биіктігі 100-110см және одан төмендеген,дегенмен
көптеген жоғарыда аталған жылқы тұқымдасының биіктігі кейде әлдеқайда жоғары
болады Шетелде пони өсуінің өлшемі бойынша басқаша Германия оларға жылқы
шоқтығының биіктігін 120-см-ден төмен жатқызыды,Англияда-147,3см,ағылшын мерке-
пони жатқызуға болады жылқы жыныстарының әлемдік жартысын қоса алғанда
барлығы дерлік ресейлікЕвропаның солтүстігінде ,Скандиновия және қазіргі қорық
аумағы Комарг (Францияның оңтүстігіндегі Рона аралының сағасында пони алғаш
пайда болды деп саналады. Тастақты аралдардың ,Антлантикалық үнемі сызды
желіненжәне кедей өсімдіктерден жарамды бағу жағдайында тұқымы мықты,қысқа
бойлы,жүнді, талғампаз емес жылқы қалыптасты.Дәл Францияның оңтүстігінде ежелгі
жылқы –“солютре” мүрдесі табылған.Бұл көне формалар шебері көмегімен өте ежелгі
жылқы тұқымы, қазіргі заманғы пони оның тікелей ұрпақтары болып саналатын, әлі күнге
дейін “қарабайыр жылқы” ретінде жіктеледі.Понидың 20-жуық мініс және оңай
бағынатын түрлері белгілі шетлендік,уэльс,исланд, хоккайдо. “Төрт
негізгі сызық” (ағыл) тероиясына сәйкес болжам бойынша,пони тұқымы әр түрлі,
әсіресе Европада жабайы кіші жылқыдан (лат.Eguus feruscaballus) шыққан делінеді.Пони
балаларға арналған деген пікір бар. Алайда, бастапқыда пониды нақты бір жұмыстарға
пайдаланған.
Пони шетлендік (немесе шетландық)
атауын Шетленд аралдары орналасқан алыс
солтүстік-шығысқа қарай Шотландияда шығуына
орай алған.Осы коренастых және қысқы аяқты
жылқының биіктігі 102-107см-ден аспайтын,
көбіне келушілер хайуанаттар
бағынан,парктерден, жылқыны жалға беретін
орындардан және мектептерден көреді.Шетлендік
пони тұқымы дене тұрқының кішілігіне қарамай
өзінің орасан зор күшімен әйгілі. Ол өзінің
саоһлмағынан жиырма есе ауыр жүкті тарта
алады.Бұл жылқыларды жер асты кеніштері мен
көмір шахталарындағы жұмыстарға
пайдаланған.Тек Англияда шамамен 16000
шетлендік пони жұмыс істеген.Ол жылына 3000
сағат жүк артқан кішкене вагондарды тартқан,
жылына 5000км жол жүріп, 3000тоннаға дейін
жүк тасыған.Көптеген понилар жылдар бойы жер
астында жұмыс істеп күн сәулесін көрмей және
күйе мен көмір шаңын жұтты.
Шетлендік пони -өте жылдам жылқы,бірақ ұсақ жынысты. Атлант
мұхитының шетленд аралдарында бір мың жылдан астам бұрын пайда
болған.Шоқтығының биіктігі 65-тен 110см.Оларды ұсақ ауыр жүк
тасымалдаушы деп ескертеді, өйткені қысқа жуан аяқтары,басы
ауыр,кеудесі кең, қалың түкті, ұзын сәнді жалы және құйрығы бар.Бүкіл
әлемге шетлендік пони балалар мініс пониы ретінде танымал.Пони
басқа жылқылар сияқты ат жарыстарына
қатыстырылады.Бәйгеде,кедергіден секіруге,секіруге қатысады. Ал екі
пони Олимпиа да ойындарына қатысқан.Литл Модел 1960 жылы Римде
өткен Олимпиадаға қатысқан,лақап аты Штроллер 1968 жылы Мехикода
өткен олимпиадаға секіруден қатысып күміс медаль алған.Бұл
жылқының шоқтығының биіктігі 145см-ден аспаған,олар бие
коннемара-понидан шыққан.Пони түстері әртүрлі,бірақ шетлендік
понидың пегой түсі жиі кездеседі,денесінің көп бөлігін үлкен ақ
дақтар--пежины түседі.Егер жылқының негізгі түсі қара болып,оған
табиғи түсті ақ дақты--пежины түссе,түр-түсі вороно-пегой деп
аталады.Пони үшін ең жоғарғы өмір сүру ұзақтығы 45-54 жыл.
Шетлендік пони
Шотландық пони (хайландский пони, гаррон) шыққан жері
бойынша аталады.Тұқым ішінде үш түрге ажыратылады.Кіші пони
шоқтығының биіктігі 122--132см мініс шотландық пони бойы 132--
140см және ең ірі мейленд-пони шоқтығының биіктігі 142-147см.
Уэльс пони тұқымы--Юлия Цезарь заманынан белгілі. Қазіргі
уақытта тұқымның үш түрін ажыратады уэльс тау пониы--ең ұсақ
жылқы,шоқтығының биіктігі 122см-ден жоғары,орташа тип
бойы110--136см, уэлс коб конное поло ойыны үшін--шоқтығының
биіктігі 137-ден 156см дейін.соңғы түрі тазақанды мініс және араб
айғырынан алынған.
Эксмурский пони (кейде кельтским пони деп атайды)--
жартылай жабайы, ежелден арбаға жегілетін түрі,ұсақ жылқының
шоқтығының бойы 114-125см.Эксмуре және Девонеде
өсірілген.Жылқының бұл тұқымына гнедой және бурой түстері тән
ерекшеліктері болып табылады,танауының айналасының табиғи
ағаруына байланысты,ағылшындар “морда в толокне” деп атаған.
Шотландық пони Уэльс пони тұқымы Эксмурский пони
Исландық пони--әмбебап тұқымы, таза өсірілген (жылқыны Исландия
континентнен алып шығуға тиым салынған).Ең жоғарғы шоқтығының
биіктігі 137см,төменгісі 100см және одан төмен.Негізгі түсі аллюр-
иноходь,көбінесе түсі вороноя және гнедая болады,сирек буланая (сарғыш-
алтын түсті немесе песочная), мышастая (пепельного цвета).
Поло-пони --жұмысшы типі, ол сондай жинақы, мініс
пониы.Жақсартылған араб немесе тазақанды мініс айғырынан шыққан,
жылқы жартылай тазақанды,шоқтығының биіктігі 147см және одан
жоғары.Барлық түр түсі болады,мықты және күшті,табиғаты конное поле
ойынына жаралған және спорт
сабақтары,конкуром,троеборем,вольтижировкаға жарамды.Анго-ирландық,
американдық, қытайлық және басқа да поно-пони болып ажыратылады.
Ұлыбританиялық мініс пони-ұсақ тазақанды мініс биесі поло-пони
айғыры немесе уэльс немесе дартмурс биесі мен ірі емес тазақанды мініс
айғырынан шығарады.Шоқтығының биіктігі 145-тен 147см дейін,балалар ат
спортында,шоу қойылымдарда пайдаланады.
Исландық пони Поло-пони Ұлыбританиялық мініс пони
Неміс классикалық пони--спорттық ,сәнді,әмбебап,бәйге және салт міну
түрінде шығарылған.Германияда Клусында (төменгі Саксонияда ) Гробер отбасылық
жылқызауытында шығарылды.2000 жылы бөлек жеке тұқым ретінде тіркелді.
Тұқым негіздерін құрайды
тазақанды шетлендік пони
классикалық американдық пони
Тұқым сипаттамасы--тазақанды,шағын форматтағы мініс аты.Дене
бітімі құрғақ,буындары дұрыс жақсы қалыптасқан,тұяқтары қатты.Жалпы
түрі,биіктігі және пропорциясы талғам

Ұқсас жұмыстар

Жылқы тұқымдары туралы

Ауыл шаруашылық жануарларының шығу тегі

Жылқының қасиетің білу

ЖЫЛҚЫНЫҢ ЖҰМЫСШАҢДЫҒЫН АНЫҚТАУ

Жылқылар үшін жем

Қазақстандағы жылқы тұқымдары

XV – XV ІІІ ғғ. Қазақ қоғамының саяси - әлеуметтік құрылысы және шаруашылығы

Жылқы шаруашылығы

Төрт түлік

Қой шаруашылығы мал шаруашылығының басты саласы

Пәндер