Қазақтың баспана түрлері

Презентация қосу

Тақырыбы: Қазақтың баспана түрлері.
{
Орындаған:
Қабылдаған:
ҚАЗАҚТЫҢ БАСПАНА
ТҮРЛЕРІ

1.Тұрақты баспана түрлері.
2. Киіз үй .

3.Уақытша баспана түрлері.
Тұрақты баспана түрлері. Халқымыздың өмірінде елді
мекендердің ішінде қыстаулардың алатын орны ерекше.
Қазақтар ондай қыстауларда тұрақ жайлар салып, қыс
айларында өмір сүрген.
Археологиялық зерттеулерге қарағанда қазақ жеріндегі
тұрақ жайлардың пайда болу тарихы қола және темір
дәуірінің кезеңіндегі өмір сүрген ру тайпалардан бері
белгілі екендігін С.Жолдасбаев ғылыми зерттеулер
барысында атап өткен. Әдетте, тұрақты жайлардың салынуы
адамның өмір сүруіне де, мал жайылуға да, шаруаны
жүргізуге де жағрафиялық жағынан тиімді болды.
Қос - жерге қадалған сырықтардың басын
қосып буып, қаңқасы сүйір болып келетін,
сырты ағаштың қабығымен, аң терілерімен
жабылған құрылыс түрі қос делінді. Ал енді
бірі жерді шұқырлап қазып, ортасына төбедегі
түтін шығатын тесіктің ернеуін шабақтауға
орайластыра әр жерден қойылатын, бір-бірімен
байластырылған тіреуіш ашаларға ағаш
бұтақтарын тастап, үстін шөп-шаламмен
жабылған, кіріп-шығатын ойығы бар құрылыс
кепе болды.
Жеркепе түрі - жерді шаршылап қазып, алынған
топырақтың есебінен биіктей түсетін қабырғасының қақ
ортасына кесе көлденең белағаш қойылып, екі жағына
қарама-қарсы ағаш кеспектер тастап, үстіне топырақ
салып, лаймен сылайтын, түтін шығатын ойығы, кіріп-
шығатын есігі болған. Оңтүстік Қазақстан,
Амударияның төменгі ағысында, Қарақалпақ халқында
да үйдің мұндай түрін жер төле деп атаса, өзбек
халқының құрамына енген қыпшақтарда жерүйлерді
«жер дула» деп атаған
Киіз – үй көшпелі өмірге
бейімделген, бастауы сонау ерте
заманнан орын алған көшпелілер
өркениетінің басты атрибуты.
Киіз үй Еуразия далаларында
жартылай көшпелі және
отырықшы халықтар арасына
кеңінен тараған.
Ерте орта ғасырлар кезеңінде (Ү-
ҮІ – Х ғғ.) көшпелі халықтар –
көне түркілер, оғыздар,
қыпшақтар киіз үйді (ағаш үйді)
кеңінен пайдланған. Киіз үй
қазіргі зерттеушілердің
пікірінше (С.И.Вайнштейн) б.з. І
мың жылдықтың ортасында
пайда болып, ерте орта ғасырлар
заманында айрықша дамыған
Өлшек – жертөле үлгісінде салынған
уақытша баспананың түрі. Мұны Сыр
бойы диқандары жаз айларында егістік
басына тұрғызған. Мұның іші-сырты
сыланбаған, итарқасы ағаш бұтақтармен,
жыңғылмен, көк жантақпен жабылатын да
жел ұшырып кетпес үшін үстіне әр жерден
қам кесек және кеуіп үлгірмеген батпақ
тоңғағы тасталатын.
Қақыраны төрт қабырғалы етіп кіре берісімен қоса тайланған
шөптен, қамыстан, шарбақтан, балшықтан тұрғызған. Іші-
сырты төбесі сылақ арқылы тәртіпке келтіріліп, оттық
арқылы жылытылады. Бұл тұрғын жай түрі Оңтүстік
Қазақстанда кең тараған. Әдетте ола қамыстан жасалған. Ал
Жетісу өңірінде осыған ұқсас жайды «күрке» деп, оған жас
төлдерді қамайтын болған. Ал Амударияның төменгі ағысын
мекен еткен өзбектерде осындай каркастан жасап іші сыртын
сылаған үйлерін «какра» деп атаған.
Қазақ халқына тән тұрақты мекенжайдың ең көне
нұсқаларының бірі – шошала. Оның сыртқы көрінісі
дөңгелек болып, қаңқасын жоғары қарай сүйір етіп
жасалған. Оны ағаштан, шыбықтан өріп, шымнан, тастан,
қам кесектен де соққан. Ақмола, Атбасар, Құсмұрын,
Жетікөл сияқты бұрын орманды-далалы болып келген
аудандарда шошала бес қабырғалы болып, ағаштан
қиыстырылып, шаңырағы – түндікпен, ал кіріп-шығатын
ойығы – киіз есікпен жабылған.
Бір сатылы және екі сатылы баспана түрі.
Пайдаланған әдебиетер

{ 1. Akjunus.kz.
2. Kazrabat.kz.

Ұқсас жұмыстар

Қазақ музыка мәдениеті

Маңғыстау жерасты мешіті

Қадыр Мырза Әли

БАҒДАРЛАМАЛАР БАСПАНА

Қазақ халқының материалдық мәдениеті

Сәулет өнері

Айнұр сөзін Інім сөзін Мұғалім сөзін септеу тәуелдеу жіктеу

Қазақ ауылы

Үйректерге арналған биотехниялық шаралар биотехниялық шара

Қорғаныс ғимар мен Мақсаттары Қорытынды аттар түсінігі құрылымдары

Пәндер