Биологиялық ресурстар және оларды тиімді пайдалану мәселері

Презентация қосу

Биологиялық ресурстар
және оларды тиімді
пайдалану мәселелері

Орындаған: биология мамандығының
1 курс докторанты Смихан А.Е.
Жоспары:

1. Табиғи ресурстар
2. Табиғи ресурстардың жіктелуі
3. Табиғи қорлар
4.Қазақстан Республикасының биологиялық
ресурстарын сақтау мен дамытудың 2030
жылға дейінгі тұжырымдамасы
Табиғи ресурстар
қоғамның материалдық, мәдени, тағы да басқа
мұқтаждығын қанағаттандыру үшін қазіргі
кезеңде немесе болашақта қолданылатын табиғи
ортаның құрауыштары мен табиғи құбылыстары
(атмосфералық ауа, су, топырақ, кен байлықтары,
күн радиациясы, ауа райы, өсімдіктер мен
жануарлар әлемі, жер қабатыңдағы жылу
энергиясы, т. б. жатады).
Минералдық

Биологиялық Энергетикалық
Табиғи ресурстардың жіктелуі
Табиғи ресурстар әртүрлі жолмен жіктеледі:
Кол жетерлікке байланысты:
o іске асатын немесе нақтылы;
o потенциалды.

Пайда болуына байланысты:
o табиғи,
o антропогенді.
Химиялық табиғатына байланысты:
oорганикалық,
oминералдық.
Көздері мен орналасуына байланысты:
oжер,
oсу,
oкен,
oөсімдіктер,
oорман.
Таусылуына байланысты:
сарқылатын – топырақ, орман, кен қазбалары.
сарқылмайтын – ғарыш, ауа райының әсері және су көздері.
Сарқылатын табиғи ресурстар:
қалпына келетін – өсімдіктер және жан-жануарлар дүниесі,
кейбір минералды кен көздері;
қалпына келмейтін – адамзаттың пайдалануы барысында
қайта пайда болмайтын және қайта қалпына келуі өте ұзаққа
созылатын жаратылыс заттар;
салыстырмалы қалпына келетін – қалпына келмейтін
қорларға қарағанда өзінің бастапқы күйін қайта қалпына келтіре
алатын жүйелер жатады (топырақ қыртысы).
Калпына келмейтін табиғи ресурстар:
жойылатын – олар қолдану нәтижесінде жойылады, (газ,
көмір, мұнай, жертезек пен т. с.)
таралатын – қолдану нәтижесінде жойылмай бір тұрден
екінші тұрге айналатың ресурстар, (темір және басқа
металдардың рудалары, фосфор, күкірт және басқа да
элементтердің қосылыстары).
Ғарыш қорларына – күн сәулесінің радиациясы, теңіздің
тартылуы мен тасуы жатады.
Климаттық қорға – атмосферадағы ауа, жел энергиясы,
жауын-шашын жатады.
Жер қоры – дақылдар егіліп өнім алынатын жер
қыртысының беткі бөлігі – топырақ. Топырақ құрамыда
минералдық заттармен қатар, түрлі органикалық
дүниеліктер, микроорганизмдер кездеседі. Жер бетінің
толық ауданы 510 млн.км2 болса, соның құрлыққа тиесілі
үлесі – 149 млн.км2 (29,2 %).
Орман қоры - Орман ағаштарының фотосинтезде атқарар
маңызы орасан. Жер бетіндегі өсімдіктер, ағаштар жылына
100 млрд.тонна фитомасса түзсе (құрғақ массаға шағып
есептегенде), оның ішіндегі құрлық бетіндегі көк
жамылғы 64 млрд. тонна, ал орман ағаштары 38 млрд.
тонна (60%) құрайды. Орман ағаштары, сарқылатын және
салыстырмалы қалпына келетін қорлар қатарына жатады.
Минералдык шикізаттардың дүние жүзілік қоры және оларды
1973-2000 жылдарда пайдалану мөлшЕРІ
Шикізаттан Өлшем бірлігі Экономика Дүние жүзілік Шикізат
саласындағы шикізат қоры қорының
алынатын қажеттілікті қажеттілікке
болжау пайдалану
өнім есептеулері мөлшеріне
қатынастары

Барий Млн. т. 113 91 0,8

Бром Млн. т. 15,9 11}3 0,7
Висмут Мың. т. 150 52 0,3

Германий Мың. кг 2620 1820 0,7

Алтын Мың. т. 36,5 41,1 1,1
Кадмий Мың. т. 705 752 1,1

Күкірт Млн. т. 1960 2032 1,0

Күміс Мың. т. 460 187 0,4

Фтор Млн. т. 125 35,4 0,3

Мырыш Млн. т. 230 140 0,6
Жан-жануарлар әлемі. Жер бетінде 1,5 млн-ға жуық тіршілік ететін
тірі организмдер бар. Олардың, 1 млн-ға жуығы жануарлар болып
келеді. Осы жануарлар биомассасы, сан жағынан едәуір мөлшерде
болғанымен, тірі организмдер биомассасының 1%-ын ғана құрайды.
Энергетикалық қорлар. Энергетикалық қорлардың қалпына
келмейтін қатарына көмір, мұнай-газ, торф, сутегі, гелий, литийлер, ал
қалпына келетін түрлеріне – фотосинтез өнімдерінің энергиясы,
гидроэнергия, булану және жауын-шашын энергиясы, жел энергиясы,
жылу энергиясының түрлері жатады.
Соңғы жылдары, атом энергиясын жүйелі түрде пайдалану жолға
қойылып отыр. Сондай-ақ, жер қойнауындағы ыстық су көздерін
пайдалану да маңызды болып отыр. Күн көзінің энергиясын тиімді
пайдалану, оны сақтау – адамзат баласының алдында шешімін табар
мәселелерге жатады.
Су қорлары – тұщы су мөлшерінің қоры. Су – сусын ретінде, еріткіш
ретінде, тұрмыс қажетін өтеуде, ауыл шаруашылығында, балық
шаруашылығында және т.б. салаларда кеңінен қолданылады. Адамзат
тіршілігінде көп пайдаланатыны – өзен сулары.
Су жүйелеріндегі су мөлшерінің толық қалпына келуі
немесе олардың жаңғыру мерзімі
Су жүйесі Жаңғырү мерзімі
(жыл)
Полюс бойындағы мүзтаулар, мәңгі қар аймағы және жер 10000
астындағы тоң
Мұхиттар 2500
Тау басындағы мұз сендері 1600
Жер асты сулары 1400
Көлдер 17
Батпақ сулары 5
Топырақ бойындағы ылғал 1
Өзен арнасындағы сулар І6 күн
Ауадағы су 8 күн
Тірі орғанизмдердегі сулар Бірнеше сағат
Табиғи қорларды пайдалану

Тұрмысқа, тіршілікке қажетті өнімдерді алу үшін, жаратылыста
кездесетін табиғи қорларды, шикізаттарды өңдеп, олардан әр түрлі
бұйымдар немесе азық-түлік өнімдері даярланады. Демек, адамзат табиғи
қорларды, олардағы шикізат көздерін, зат айналым циклына
қатыстырады.
Адамзат баласының табиғи қор көзінен шикізаттың бір немесе
бірнеше түрін, өзінің өндеу, пайдалану барысының сатысында
тасымалдауы, олардың өзгеріске ұшырауы - қордың айналымы
(ресурсный цикл) деп аталады.
Егер, табиғатта зат айналымы тұйықталған тізбек бойымен іске
асатын болса, ал, қордың айналымын немесе антропогенді айналым
тұйықталған тізбек бойымен іске аспайды. Өйткені, теңізден буланған су
қайта жауын-шашын түрінде қайта оралса, шахтада өндірілген көмір
қайтадан көмір түрінде шахтадағы кенге келіп қосылмайды. Қорлардағы
шикізатты өндеу, тасымалдау барысында әр түрлі себептердің
салдарынан олардың шығыны орын алады. Мысалы, тас көмірді жандыру
нәтижесінде – күл және шлак қалады, әр түрлі газ күйіндегі тотықтар
атмосферадағы ауа құрамына қосылады. Демек, қоршаған ортаны
ластаудың басты көзі – табиғи қорларды айналымға түсіргенде түзілетін
қалдықтар мен зиянды заттар.
Қор айналымының схемасы
Тұтас сызықтар – қалдықтарды аз шығару арқылы жоғары тиімділікке жету
жолдары. Пунктир сызықтар - қорлардың қайтарылуы.
Қазақстан Республикасының биологиялық
ресурстарын сақтау мен дамытудың 2030
жылға дейінгі тұжырымдамасы
Осы Тұжырымдама Қазақстан Республикасының 2030 жылға
дейінгі биологиялық ресурстарын сақтау мен дамытудың пайымын
анықтайды. Осы Тұжырымдамамен өсімдіктер мен жануарлар
дүниесі түрлерінің қысқаруын болдырмау, сирек кездесетін және
жойылып кету қауіпі төнген түрлердің санын қалпына келтіру,
түрлердің, қауымдастықтардың және түрлердің генетикалық
саналуандығын, қауымдастықтар мен экологиялық жүйелерді
сақтау жолымен биологиялық әртүрлілікті сақтау, ұзақ мерзімді
перспективада биологиялық әр түрлілікті ұтымды және тауыспай
пайдалануды қамтамасыз етуге және қазіргі және болашақ
ұрпақтардың экономикалық, эстетикалық және өзге де
қажеттіліктердің қанағаттандыруға мүмкіндік беретін биологиялық
ресурстарды орнықты пайдалануын қамтамасыз етуі болжадалады.
Тұжырымдаманың негізгі мақсаттары:
1) өсімдіктер мен жануарлар дүниесі түрлерінің қысқаруын
болдырмау, сирек кездесетін және жойылып кету қауіпі
төнген түрлердің санын қалпына келтіру және түрлердің,
қауымдастықтардың және түрлердің генетикалық
саналуандығын, қауымдастықтар мен экологиялық
жүйелерді сақтау жолымен биологиялық әртүрлілікті
сақтауды қамтамасыз ету;
2) ұзақ мерзімді перспективада биологиялық әр түрлілікті
ұтымды және тауыспай пайдалануды қамтамасыз етуге және
қазіргі және болашақ ұрпақтардың экономикалық,
эстетикалық және өзге де қажеттіліктердің қанағаттандыруға
мүмкіндік беретін биологиялық ресурстарды орнықты
пайдалану болып табылады.
Флора әлемі
Флора түрлерінің сан алуандығы. Қазақстан флорасы
бірқатар бағалаулар бойынша
13 000-нан астам түрді,
оның ішінде биік сабақты тамырлы өсімдіктердің 5754-тен
астам түрін,
саңырауқұлақтардың 5000-ға жуық,
қыналардың – 485,
балдырлардың – 2000-ға жуық,
мүк тәрізділердің – 500-ге жуық түрін қамтиды.

Өсімдіктер арасында түрлердің 14%-ы эндемиктер болып
табылады.
Орта Азияның шөлейт өңірлерімен байланысты сирек кездесетін
өзіндік ерекшелігі бар түрлер арасында арша жыңғылдарын,
умбелярларды,

Арша
саванналық, фриганоидты (тікенек бұталы және
жусанды-тау) түрлерді, ал континентальдық Азия
тауларымен байланысты – криофитті –
жастықшалы түрлерді атау керек.
Қазақстанда флора эндемизімінің орталықтары
(Қаратау таулары, Батыс Тянь-Шань) бірегей табиғи кешендері -
құмдардағы қарағай тоғайлары (Ара және Аманқарағай, Наурызым);
Орталық Қазақстанның аласа жоталарының далалық кешендері;
Бетпақдаланың, Оңтүстік Балқаш өңірінің Іле ойпатының;

Оңтүстік Алтайдың, Қалба тауларының және Тарбағатайдың, Жоңғар
Алатауының орташа тау жоталарының флоралық композициясы бойынша
бірегей шөл қауымдастықтары және қылқан жапырақты шыршалы
ормандары мен алма ормандарының үзіктері бар Тянь-Шанның осындай
қауымдастықтағы;

Жайықтың төменгі саласының Торғай үстіртінің, теңіз, Алакөл
көлдерінің сулы-батпақты экожүйелері;

Сырдарияның, Іленің, Шарынның жайылма ормандары (тоғайлары)
орналасқан.
Табиғатты пайдалану.
Табиғатты пайдалану – адам өз өмірлік қажеттілігін
қанғаттандыру үшін қолданылатын қошаған орта қасиеттері мен
заттары.
Адамның табиғатты пайдаланудың төрт формасы бар:
өмірді қамтамасыз етуші
шаруашылық-экономикалық
денсаулықсақтаушы
мәдениеттік.
Өмірді қамтамасыз ететін формалары:
ауаны тыныс алу үшін пайдалану,
суды ішу үшін,
өсімдіктер мен жануарлар әлемін тамақтану үшін.
Табиғатты пайдаланудың екі түрі бар: жалпы және арнайы.
Жалпы табиғатты пайдалану арнайы рұхсат сұрауды қажет
етпейді (мысалы: суды, ауаны пайдалану).
Арнайы табиғатты пайдалану жеке және заңды тұлғалар сенім
берілген мекеме органдардан алған рухсат негізінде жүзеге
асырылады.
Адамның шаруашылық қызмет нәтижесінің салдарына
байланысты:
- рационалды емес
- рационалды (тиімді) табиғат пайдалану.
Табиғаты рационалды емес пайдалану алып келеді:
табиғи тесурстардың азаюына,
экожүйелердің тепе-теңдігінің бұзылуна,
соңында экологиялық дағдарыс пен апатқа.
Бұл туындайды:
өндірушілердің мүддесіздігінен,
төмен экологиялық мәдениеттің болуынан,
экологиялық процесстерді жете білмеуден,
қоршаған ортаны қорғаудың қағидаларын сақтамаудан.
Табиғатты рационалды (тиімді) пайдалану
мен қоршаған ортаны қорғау бір-бірімен
тығыз байланысты ұғымдар.
Табиғатты қоғау (қоршаған ортаны) – бұл

адамдардың өздерінің материалдық және
мәдени қажеттілігін терең қанағаттандыру
үшін қоршаған ортаның сапасын жақсарту,
табиғи ресурстардың қайта қалыптасу
процесін жақсарту мен оларды қорғау,
оларды тиімді пайдалануға бағытталған
халықаралық және қоғамдық шараладың
жүйесі.
ҚОРЫТЫНДЫ:
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі:
Экология және табиғат қорғау / Жалпы редакциясын басқарған –
түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа
бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының
докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік
сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайынов. – Алматы: «Мектеп»
баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет.

http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K070000212_

http://emirsaba.org/azastan-respublikasini-biologiyali-resurstarin-sa
tau-men-damit.html?page=2

Ұқсас жұмыстар

Энергетикалық ресурстар

Табиғи ресурстар

Сарқылмайтын ресурстарға күн энергиясы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТАБИҒИ-РЕСУРСТЫҚ ПОТЕНЦИАЛЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ БАҒАСЫ

Табиғи ресурстар мониторингі

Ресурстардың жіктелуі

Жасыл экономиканың ғаламдық тенденциялары

Сарқылатын ресурстар

Өлкетанудағы рекреациялық ресурстар

Табиғи ресурстар түрлерін тиімді қорғау шаралары. ҚР-ның табиғи және қазба байлықтары мен мәселелері

Пәндер