ОРМАН ҚОРЫ

Презентация қосу

ТАҚЫРЫБЫ:
ОРМАН ҚОРЫ
ЖОСПАР
Орман және оның түрлері
Орман зонасы
Орманның адамзат коғамы үшін маңызы
Орман қоры
Қазақстанның орман қорлары
Қазақстандағы ормандарда өсетін,
кездесетін өсімдіктер
Қазақстандағы ормандарда мекендейтін
жануарлар мен құстар
Орман — жер бетіндегі табиғи қорлардың, оның
ішінде өсімдіктер жамылғысының басты бір
типі. Құрамында бір-біріне жақын өскен ағаштың
бір немесе бірнеше түрлері бар табиғи кешен.
мәңгі
жалпақ жасыл ұсақ
жапырақт жапырақ
ы, ты

муссонды мангрлық
қ Құрамы мен
өсуіне
қарай орманн
ың түрлері
тропикт
ік жапырақ
ты

қылқанд күңгірт
ы қылқанд
ақшыл ы
қылқанды
Орман зоналары -
құрлықтың
коңыржай,
субтропиктік,
тропиктік және
субэкваторлық
белдеулері мен
табиғи
ландшафтыларда
ағашты-бұталы
өсімдіктері басым
экваторлық
белдеудің табиғи
зоналары.
Негізінен, ылғалы
жеткілікті
немесе тым
Орман географиялық
фактор
Орман топырақтың құрылысына, су
алмасуына, онда органикалық және
минералдық заттардың жиналуына
әсер етеді. Орман топырағында ылғал
жеткілікті, сондықтан оның құрамында
шірінді көп. Орманды жердің
топырағы қышқыл, мұндай топырақта
өсімдік тамыры терең бойлап, минерал
заттарды мол алады, суды көп
буландырып, ондағы жануарлар мен
өсімдіктерге қолайлы микроклимат
жасайды. Орман ағаштары, оның ішінде
‘’мәңгі жасыл, қылқан жапырақты
ағаштар’’ өз жапырақтары арқылы
өздері өскен қоршаған ортаға зиянды
‘’’ауру қоздырғыш
бактерияларды’’’өлтіретін, хош иісті
заттар (фитонцид) шығарады.
Сондықтан да, қылқан жапырақты
орманды аймақтарда көпшілік демалып,
тынығатын ‘’’курорт-санаторийлер’’’
Орманның адамзат коғамы үшін маңызы

Орман қорлары бүкіл
биосферадағы тіршілік
үшін, оның ішінде адамзат
қоғамы үшін аса маңызды.
Тиімді пайдаланған
жағдайда өз-өзінен қайта
қалпына келіп тұратын
таусылмайтын табиғи қор.
Орман ағаштарынан үйлер,
тұрмысқа қажетті
заттар, қағазт.б. алынады;
Ормандағы ағаштардың
арасында жидектер мен
саңырауқұлақтар өсіп,
өнім береді. Орманды
аймақтарды паналап,
қоректерін содан
табатын жан-жануарлар
мен жәндіктер көп.
Орман қоры – мемлекет аумағындағы
барлық ормандар мен орман
шаруашылық қажетіне арналған жерлер.
Орман
қоры

мемлекет жекеше
тік
Мемлекеттік орман Жекеше орман қоры
қоры
ерекше орман өсіру үшін
қорғалатын табиғи нысаналы
аумақтағы ормандар, мақсатта жеке және
табиғи және қолдан мемлекеттік
өсірілген ормандар, заңдытұлғаларға жеке
орман шаруашылық меншікке немесе ұзақ
қажетіне берілген мерзімді пайдалануға
ормансыз берілген жерлердегі,
жерлер, халықаралық солардың қаражатына
және республикалық жасалынған, ені 10
маңызы бар ортақ м және одан кеңірек,
пайдаланудағы темір алаңы 0,05 га-
жолы, автомобиль дан астам қолдан
жолы, канал, өсірілген
магистралдық және ормандар, агромелиора
басқа да ция және
желілік құрылыстард арнаулы плантация ек
ың белдеуіндегі ені 10 пелер жатады.
м-ден кем емес,
алаңы 0,05 га-
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОРМАН ҚОРЫ

Республиканың флорасы жоғары сатыдағы өсімдіктердің 6000-нан
астам түрлерін қамтиды, соның ішінде 90%-ға жуығы орман қоры
болып есептелінеді. Республиканың жер қорының 60%-ға жуық жері
өсімдік жамылғысымен қамтылған. Қазақстан жерінің орманды
алқабы шамамен 3,8%-дай болса, кейбір облыстарда бұл көрсеткіш
0,1%, ал Шығыс Қазақстан, Сол түстік Қазақстан облыстарында
14%, кейде одан жоғары болады. Орман қорының ауданы 24,3 млн. га,
оның ішінде бұл жерлердің 50%-ынан астамы ауыл шаруашылығы
кәсіпорындарының пайдалануына берілген. Республикада жыл сайын
506 мың м2 ағаш сүрегі, 94 мың м2 кеспе ағаш материалдары, 170-
тей дәрі-дәрмектік шикізат дайындалады. Дегенмен соңғы кезде
ормандардағы ағаштарды жаппай кесу, өрт, ауа райының қолайсыз
жағдайларынан ағаштардың құлап өз тіршілігін жоюы жиі кездеседі.
Соның нәтижесінде орман алқаптары азаюда. Ал ормандарды
қалпына келтіру, орман алқаптарын ұлғайту жұмыстары қарқынды
қолға алынбай отыр.
Қазақстанның 3,8%-ын орманды жер алып жатыр. Қазақстан -2030
стратегиясында бұл көрсеткіш 5,1%-ға дейін көтеру жоспарланған.
Кейінгі жылдары республикамыздың орман қоры аумағында 2257
орман өрті орын алды. Бұл өрттердің 70%-ы отты дұрыс
пайдаланбаудың салдарынан болған. Өрт 4 млн. Текшеге жуық
ағашты жойды.
Ірі орман өрттері болған
облыстар

Шығыс
Қазақст
ан
Ақмола
Павлодар

Алмат Қарағанд
ы ы
Шығыс
Батыс
Қазақста
Қазақста
н
н

Ең ірі
орманды
аумақтар

Қостана Павлода
й р

Ақмол
а
Қазақстандағы ормандар
3 топқа бөлінеді

1-топқа жататын ормандар 18,7
миллион гектарды алып жатыр. Бұларға
егістік қорғауға арналған, топырақ
қорғау, су қорғауға арналған орман
алқаптары, қалалар мен өндіріс, тас
жол, темір жол жиегіндегі және
мемлекеттік қорықтардың орманы
жатады.
2-топқа су қорғауына алынған ормандар,
аз орманды, орташа орманды жерлердің
орындары жатады.
3-топқа орманды жерлерде орналасқан
барлық ормандар кіреді.
Қазақстандағы ормандарда өсетін,
кездесетін өсімдіктер
Қарағай -қарағай тұқымдасына жататын,
мәңгі жасыл, қылқан жапырақты ағаш
кейде бұта. Еліміздің таулы аймақтарында
бірнеше түрі
кездесетін қылқанжапырақтыты
мәңгіжасыл өсімдік. 500-600 жылға дейін
өмір сүреді. Ең биік түрлері 50-60 метрге
жетеді. Шыршаныкіндей емес қарағайдың
қылқаны ұзын, жуандау. Қылқанының түсі
түріне қарай сары, көкшілдеу, жасыл және
қою жасыл болады. Қарағай сондай-ақ тез
өсетін қылқанжапырақтылардың бірі. Жер
шарында жүзден аса түрі болса, оның
жиырма шақты түрі көгалдандыруда
қолданылады. Олардың ішінде бұтағы тік
өсетін және жайыла өсетін түрлері де бар.
Өсе келе жан-жағына 6-7 метрге дейін
жайылатындықтан, бір-бірінен немесе
өзге ағаштардан арақашықтығы кем
дегенде 5-6 м болуы керек.
Майқарағай – қарағай тұқымдасына
жататын, еліміздің Алтай тауы
мен Жоңғар Алатауының теріскей
беттерінде көп кездесетін мәңгіжасыл
өсімдік. 200 жылға дейін өмір сүреді.
Сұр қабықты, тік өсетін діңінің
жуандығы бір жарым метрге, биіктігі 30-
35 метрге дейін жетеді. Табиғатта 50-60
метрден асатын орасан биіктері, ал
көгалдандыруда аласа бойлы түрлері де
кездеседі. Шырша секілді пирамида
пішіндес бұтақтары төменнен
жоғарылаған сайын қысқарып, үшкір
басына дейін бірте-бірте жіңішкере
береді. Өзге қылқанжапырақтыларға
қарағанда майқарағайдың ерекшелігі:
қылқаны жалпақ, жылтыр, жұмсақ
болады. Бұтақтары қатарласып
орналасады. Қылқандарының жоғарғы
жағы жасыл болса, төменгі беті ақ немесе
сұр жолақты болады. .
Шырша – қарағай
тұқымдасына жататын биіктігі
30-50 м, баяу өсетін
қылқанжапырақты ағаш.
15-20 жылға дейін өте жай,
кейін жылына 30 см-ге дейін
өсетін болады. Мәңгіжасыл
өсімдік болғанымен, 6-12
жылда қылқандарын кезекпен
түсіріп, жаңарып отырады. Өсе
келе жан-жағына жайыла
түсетіндіктен, олардың бір-
бірінен немесе өзге
ағаштардан арақашықтығы
кемінде 6 м болғаны дұрыс.
Осы себепті де оны тар
аулалардан гөрі, арнайы
бақтарға, кең ауласы бар
балабақша, мектеп
алаңқайларына еккен жөн.
Шыршаны ауа тазартатын
ерекше қасиетіне
Сібір Балқарағайы — қос
жынысты, бір үйлі өсімдік.
Аталық бүрі сопақша шар
тәрізді, ақшыл, сары түсті. Ол
жапырақсыз қысқа өркенде
өніп, жетіледі. Аналық бүрі
ұзынша қызыл, қызғылт, жасыл
түсті, негізгі діңінде пайда
болады. Жел арқылы
тозаңданады. 15–20 жылдан
кейін жеміс бере бастайды,
300–500 жыл жасайды. Сібір
Балқарағайы тез өсетін, жарық
сүйгіш, суыққа, ыстыққа, күшті
желге төзімді
болғандықтан Солтүстік және
Шығыс Қазақстан өңірлерінде
екпе орман ағашы ретінде
өсіріледі. Оның сүрегінен қағаз
және спирт, қабығынан илік
зат, бояу, ал қылқанынан
бағалы эфир майы алынады.[
Сиверс
алмасы - Раушангүлдер тұқымдас
ына жататын, саны қысқарып бара
жатқан түр. Қазақстанның
оңтүстігімен оңтүстік-
шығысындағы тау сілемдерінде
кездеседі. Қазақстаннан тыс
Қытайдың батыс бөлігі мен Орта
Азияның оңтүстік тауларында
таралған. Жапырақты,
сирек қылқан жапырақты
ормандарда, тау өзені сайларында,
тау баурайларында өседі. Жиі
шағын , дерлік иін тірескен тұтас
тоғайлар, көбіне жекелеген
далалар мен жеке топтар болып
кездеседі. Бағалы тағамдық ағаш,
тау беткейлерін бекітуші, көптеген
мәдени сорттың жабайы туысы.
Жақсы бал жинаушы, тығыз
өскен алма ағаштары 1 гектардан
25-40 кг бал береді. Түр пішінінің
алуан түрлілігімен, әсіресе
Көктерек – талдар тұқымдасына
жататын терек түрі.
Қазақстанда белгілі жабайы 11
түрдің ішіндегі көпшілікке белгілі
Самырсын орманында, аралас
ормандарда, өзен жағалары мен
сазды жерлерде бір сөзбен
айтқанда, Республиканың барлық
жазықтарында, Батыс Тянь- Шань
және Шу- Іле тауларынан басқа
тауларда өседі. Бұл биіктігі 25
метрге дейін жететін жылдам
өсетін ағаш, діңі түзу, тегіс, қабығы
жасылдау - сұр түсті Жапырағы
дөңгелек, жиегі бір келкі емес,
жұмыр тісті. Басқа ағаштардан
айырмашылығы көктеренктің
жапырақ жүйкелері астыңғы
жақтарына қарағанда жапырақтың
үстіңгі жағынан жақсы көрінеді.
Тамыр жүйесі топырақтың беткі
жағына жақын жетілетіндіктен,
тамырдан түйін тастап жас
көктеректің пайда болуына
Қара сексеуіл – алабұталар
тұқымдасы, сексеуіл туысына
жататын бұта.
Биіктігі 2,5-10 м, тамырының
ұзындығы
8-12 м.
Діңі тырбиған, қисық
әрі жуан(диаметрі 20 – 40 см),
көп бұтақты болып біткен.
Қабығы қара сұр түсті.
Бір жылдық шөптесін өркендері
көгілдір не көк түсті, жыл сайын
үзіліп түсіп қалады.
Жапырағы
ұсақ, қабыршаққа ұқсайды.
Гүлі майда, бір-бірден орналасқан,
қос
жынысты. Сәуірден маусымға дейін
гүлдеп, қыркүйекте жеміс береді.
Жемісі– қанатты жаңғақшауылы 50
– 70, кейде 100 жылдай жасайды.
Ақ сексеуіл – алабұталар
тұқымдасы, сексеуіл туысына
жататын көп жылдық өсімдік.
Қазақстанда шөл және шөлейтті
аймақтарда өседі. Биіктігі 5
метрдей, кіндік
тамыры топырақта ылғал аз
болса, жер астына тереңдеп (11
метрге дейін) кете береді. Діңінің
жуандығы 20 – 60 см, дің қабығы
ақшыл сұрғылт түсті, жылдан-
жылға қарая береді. Гүлі төрт-
төрттен қабыршақты гүл
жапырағы қолтығынан жетіледі.
Сәуір – мамыр айларында гүлдеп,
қыркүйек – қазанда жеміс береді.
Жемісі – қанатты жаңғақша. Ақ
сексеуілдің сүрегі тығыз, қатты,
арамен кесілмейді. Ағаштың
жылдық сақинасы болмайды.
Шөлге төзімді, жас өркендерін
қыста қой, түйе жақсы жейді. Ақ
сексеуіл Маңғыстау облысының
Емен – шамшаттар тұқымдасына
жататын, жапырақ тастайтын не
мәңгі жасыл ағаштар. Емен баяу
(жиырма – сексен жылдай) өседі.
Жарық сүйгіш ағаш. Он бес – алпыс
жылда жеміс бере бастайды. Әрбір
төрт – сегіз жыл сайын жаңғағы
көбейе береді. Бес жүз – мың жыл
және одан да көп уақыт (мысалы,
Литвадағы Стелмужи табиғи
саябағындағы еменнің жасы – екі
мың жылға жуық) өсіп тұрады.
Оның дүние жүзінде төрт жүз
елудей (кейбір деректер бойынша
алты жүздей) түрі
кездеседі. Жайық
өзенінің аңғарында емен орманы
кездеседі. Алматы, Жамбыл, Оңтүс
тік Қазақстан облыстарында
көгалдандыру мақсатымен егіледі.
Кәдімгі емен
Оның биіктігі 40 – 50 м. Діңі
бірнеше жуан бұтақтан тұрады,
тілім-тілім болып жарылған, қоңыр
сұр түсті қалың қабықпен
қапталған. Жас өркені
жапырақсыз, қызғылт-қоңыр болып
келеді. Жапырағы ірі (ұзындығы 7 –
20 см-дей), дөңгелек, қою жасыл
түсті. Реңсіз гүлдері дара жынысты,
аталық гүлі сырға тәрізді, аналық
гүлі жеке-жеке не екі – үштен
бірігіп, гүл сабағына шоғырланған.
Сәуір – мамырда гүлдеп, қыркүйек
– қазан айларында жеміс береді.
Тұқымы – жаңғақ. Жаңғағынан мал
азығы және кофе қоспасы
дайындалады. Емен қабығының
құрамы илік зат – танинге бай,
олар медицинада, тері
өнеркәсібінде қолданылады. Сүрегі
қатты әрі берік, аса бағалы
құрылыс материалы ретінде
Өзекті жөке немесе Ұсақ
жапырақты жөке - құлқайырлар
тұқымдасы, жөке туысына жататын
ағаш.
Биіктігі 30 м-ге дейін жететін, қара
қоңыр түсті жылтыр қабығы бар.
Жапырақтары кезектесе
орналасқан, сағақтары ұзын, жүрек
тәрізді, шеттері майда, ара тісті,
ұштары сәл сүйірлеу.
Гүлдері ашық сары, кішігірім
гүлшоғырын жасап тұрады. Әрбір
гүлшоғырының жанында қосымша
жапырақшалары бар.
Жемісі бір-екі тұқымды
жаңғақша. Маусым-шілде
айларында бар болғаны 10-15-ақ
Құрамында эфир майлары, илік
күн гүлдейді.
заттар, воск,
гесперидин, қант, шырыштар,
С дәрумені, каротин бар
Шетен - раушангүлділер тұқымдас
ына жататын ағаш тектес өсімдік.
Шетен – биіктігі 10-15 метрдей
болатын ағаш.
Сұрғылт түсті, жылтыр қабығы бар.
Жапырақтары қауырсын тәрізді,
кезектесіп орналасқан. Мамыр-
маусым айларында гүлдейді. Гүлі
майда, ақ, күлгін, қызыл түсті
болып келеді. Моншақ тәрізді,
қызыл түсті жемісі қыркүйек
айында піседі.
Қазақстан жерінде таулы
аймақтарда, шыршалы ормандар
мен өзен бойларында өседі.
Қыстың басында қалың
жапырақтарын түсіріп, қызыл
жидектерімен көздің жауын
алатын көркем шетен ағашының
табиғатта жүзден аса түрі бар.
Татар үйеңкісі деп аталатын түрі
Қазақстанда көбірек өседі.
Биіктігі 20-55 метр аралығында
болады. Жапырақтарының пішіні
әр түрлі: шеті тілімденген саусақ
салалы, жиегі иректелген және
шілтерлі болып келеді. Түстері
түрлеріне қарай жасыл, сары және
қызыл болады. Үйеңкіні әдемі
жапырақтары үшін көгалдандыруда
кеңінен қолданады. Жазда жасыл
қанатты жемістерін береді. Күзде
қанаттары қоңырқай тартқанда,
жемісі пісіп
Жапырағы жетіледі.
қарама-қарсы
орналасқан, оның жиегі бүтін,
кейде ойық, жыл сайын түседі.
Сарғыш, жасыл түсті гүлдері ұсақ,
4 — 5 мүшелі, қос не дара
жынысты, қалқанша не шашақ
тәрізді гүлшоғырынатопталған. Жә
ндіктермен немесе желмен
тозаңданады. Сәуір — маусым
айларында гүлдеп, тамыз —
Алша – раушангүлділер тұқымдасына
жататын ағаш не бұта
тектес өсімдік түрі. Биіктігі 1,5 – 10
м-ге дейін болады. Жабайы Алша
түрлері Балқан, Кавказ,
Орта Азия, Қырым, Иран және Қазақ
станның оңтүстік-шығыс таулы
аймақтарында кездеседі. Кәдімгі
Алшаның бүршігі жалаңаш, майда,
ағашқа жеке немесе топталып
орналасады. Жемісінің пішіні –
дөңгелек, сопақша келген, сары
қызғылт немесе қара түсті,
жұмсағы шырынды, жемісі
сүйектіАлшаның тіршілік ету
ұзақтығы 15 – 60 жыл, өнімді 5 – 20
жыл береді. Құрғақшылыққа, суыққа
төзімді, топырақ талғамайды. Ол
тұқымынан, қалемшеден, тамыр
атпасынан көбейеді. Оңтүстік
Қазақстанда аудандастырылған екі
сорты өседі (Фиолетовая десертная
және Малиновая). Алшадан
Долана – Қазақстанның
таулы аймақтарында жиі
кездеседі. Раушангүлділер тұқ
ымдасына жатады.
Табиғатта мыңнан астам
түрі болғанымен, оның 200-ге
жуығы ғана кең таралған.
Тікенекті бұталы өсімдік
немесе шағын ағаш түрінде
кездесетін долананың биіктігі
шамамен 2-8 м болып келеді.
Жапырақтарының ұзындығы 6
см, ені 4-5 см көлемінде.
Барлық сұрыптары көктемде
қалың гүл ашады. Гүлдері
қызыл, ақ, қызғылт түсті
болады. Мамыр айының
соңында гүлдері шыға
бастайды да, маусымның
ортасына таман гүлдеп
бітеді. Гүлдегеннен кейін
кішігірім қызыл, сары, кейде
қара түсті домалақ жеміс
береді. Жас көшеті жеті
Қазақстандағы ормандарда мекендейтін
жануарлармен құстар
Бөктергі — сұңқарлар
тұқымдасына жататын
жыртқыш
құс. Қазақстанның орманды
дала
аймақтарында, Жайық, Ерті
с бойында
мекендейді, Алтайда да
ұшырасып қалады. Байқал
көлінен Приморьеге
дейін амур
бөктергісі кездеседі. Дене
тұрқы 30 см-дей, салмағы
130 — 200 г. Арқа
қауырсындары қара-көкшіл,
сұр келеді. Қанаттарының
ішкі жағы көлденең ақ
жолақтармен көмкерілген.
Тұмсығының түбі сары
болады. Бөктергі — жыл
құсы. Қазақстан
жеріне наурыз — сәуір
айларында ұшып
келеді. Ағаш басындағы
Тянь-Шань қоңыр аюы

Тянь-Шань тауы мен Жоңғар
Алатауында мекендейді. Ол
жерлерде тиісінше 200 және
300-дей аю тіршілік етеді.
Бұл аңға тиетін негізгі қауіп
– адамның тікелей аулауы
және таулы аудандарды
игеру барысында оны
мекендейтін жерлерінен
ығыстыру.
Жоңғар Алатауында қорық
ұйымдастырып, ал Алматы
мен Ақсу-Жабағылы
қорықтарында аюды
қорғауды күшейту керек.
Орман
сусары
Қазақстанда тек Жайық
өзенінің
жайылмаларындағы
ормандарда мекендейді.
Соңғы жылдары Солтүстік
Қазақстанның
ормандарында бірнеше рет
кездескені белгілі. Бұл
жерлерге ол Россияның
шекаралас аудандарынан
өтіп келген. Санын
шектеудің негізгі
факторлары – қасақылық
және азық қорының азаюы.
Кирсанов қорықшасында
қорғауды күшейтіп, азық
қоры аз болған жыддары
сусарды қыс айларында
үстеме қоректендіруді
ұйымдастыру керек.
Ителгі
– сұңқартәрізділер отрядына
жататын ірі жыртқыш құс.

Қазақстанда биік таулар мен
ормансыз жазықтардан басқа
жерлердің бәрінде кездеседі.
Әсіресе, Маңғыстау
мен Сарыарқаның аласа таулы
өңірлерінде көп ұшырасады.
Баянауланың, Ерейментаудың,
Қызыларайдың, Қарқаралының, К
өкшетаудың қия тасты, қалың
қарағайлы таулары ителгінің
негізгі мекені болып табылады.
Шәулісінің қанатының ұызндығы
34 – 39 см, салмағы 730 – 800 г,
ұябасарының қанаты 37 – 41 см,
салмағы 1000 – 1300 г.
Қазақстанда ителгінің 5 түр
тармағы кездеседі. Олардың реңі
таралған аймағына қарай әр түрлі
болып келеді. Бәріне ортақ белгі –
Ақ қоян – қояндар тұқымдасының
бір түрі.
Ақ қоян негізінен қалың қар
түсетін орманды жерлерде тіршілік
етеді. Қостанай, Солтүстік
Қазақстан, Павлодар және Ақмола
облыстарындағы орманды
далаларда, Қарағанды, Шығыс
Қазақстан облыстарындағы таулы
аймақтарда көптеп, ал Батыс
Қазақстан, Ақтөбе, Алматы
облыстарында сирек кездеседі.
Жыл бойы жайылым жағдайына,
қардың түсуіне орай,
жыртқыштардың азды-көптігіне
қарай қоныстарын ауыстырып
отырады. Дене тұрқы 68 см,
салмағы 5 – 6 кг. Жазда түсі
сұрғылт қоңыр, қыста түгелдей
аппақ болып түлейді. Басқа
қояндардан ерекшелігі құлақ
қалқанының ұшы қара, құйрығы
дөңгеленген қысқа болады.
Жылына, ақпан – маусым
Ақкіс -
сусарлар тұқымдасының сусарлар т
уысына
жататын жыртқыш сүтқоректі аң.

Қазақстанның солтүстіктегі
орманды-далалы аймақтарында,
оңтүстік және оңтүстік-шығыстағы
тауларында кездеседі. Қоныс
таңдамайды. Ол өзен-көл бойында,
бұталы ағаш арасында, сай-
салаларда, тау бөктерлерінде жиі
ұшырайды. Дене тұрқы 16 – 30 см,
құйрығының ұзындығы 6 – 12 см,
салм. 120 – 370 г. Жазда арқасы
мен бүйірі қоңыр, бауыры ақ түсті
болса, қыста денесінің жүні аппақ
келеді. Өзіне ұқсас ақ қалақтан
айырмашылығы – құйрығының ұшы
қара болады. А. негізінен
тоқалтістермен, су
тышқандарымен, бақа, кесіртке, ба
лық, ондатрлармен және сондай-ақ
Қасқыр (лат. Canis lupus) —
жыртқыш аң.
Басқа атаулары да
белгілі: бөрі, бері.
Еркек қасқыр шамамен 50
килограмм болады, ал ұрғашысы 45
кг болады. Тұрғылықты жері
жердің өзге
Қасқырдың солтүстік жарты
хайуандардан
шеңберінде
дара, өмір сүреді.
олардың ешқайсысына
ұқсамайтын қасиеттері көп. Оның
бойындағы осындай
ерекшеліктерге негізделіп
айтылатын аңыздар да жетерлік.
Солардың бірі түркілердің
түпнегізін көкбөрімен
байланыстыруы. Қасқырлардың
ішіндегі көк аспан түстес
келетіндері мен ақ қасқырлар аса
киелі хайуан болып есептеледі.
Олардың адамдарға көрінуі де
сирек. Мұндай көкбөрілермен
кезіккен адам да «тегін адам емес,
Бұлан немесе суын (лат. Alces
alces) – бұғылар тұқымдасына
жататын сүтқоректі.
Бұлан-Қазақстандағы бұғылар
тұқымдасына жататын ең ірі
сүтқоректі,тұяқты
жануар.Шоқтығының биіктігі 2 метрге
жетеді,салмағы 600 кг-дай. Түсі қыста
қара қоңыр, жазда қоңырқай, басы,
аяғы ақшылдау. Қазақстанда Жайық
өзеі аңғарындағы
ормандарда,солтүстік облыстардың
ормандарында және шығыста Ертіс
бойы мен Алтайда кездеседі.
Наурызымдағы қарағай ормандары
мен шоқ ормандарда кездеседі.
Аталықтарында үлкен күрек тәрізді
мүйіздері болады, аналықтарында
мүйіз болмайды. Жазда шөппен, қыста
бұтақ, ағаш қабықтары және
бұталарымен қоректенеді. Күйлеу
уақыты қыркүйек-қазан. 225-230 күн
буаздықтан кейін, мамыр-маусымда
Сары
алақоржын - кеміргіштер отр
ядының аламантәрізділер тұқы
мдасына жататын, жылма-жыл
саны күрт өзгеріске ұшырап
отыратын сирек кездесетін
кеміргіш . Саны өте көп
болған жылдары Орталық
Қазақстаннан бастап Алтайға
дейін , ал саны аз жылдары
тек Зайсан ойпатында ғана
кездеседі . Қар көп жауған
қыстар мен құрғақ жаздан
басқа әсер ететін
анықталмаған факторлар осы
түрдің төмендеуінің себебі .
Зайсан қорығын ұйымдастыру
мен алақоржынды
хайуанаттар бағында өсіріп,
оның биологиясын зерттеуді
қолға алу керек .
Суырлар – кемірушілер отряды,
тиінтәрізділер тұқымдасына
жататын сүтқоректі.

Қазақстанның орманды
даласында, шөлді жерлері мен
таулы аймақтарында кездесетін 4
түрі: дала cуыры (Marmota
bobak), сұр cуыр (Marmota
baibacina), ұзынқұйрық
суыр (Marmota caudata)
және Мензбир суыры (Marmota
menzbieri) бар. Дене тұрқы 30 – 60
см, құйрығының ұзындығы 10 – 25
см, салмағы 3 – 8 кг. Түсі қызыл
қоңыр, сарғыш жирен, кейде қара
қоңыр түкті шұнақ құлағы болады.
Ашық алқапта тереңдігі 3 м, ін
жолдары 8 м-дей, бірнеше (1 – 6)
аузы бар, ін қазады. Онда топтанып
тіршілік етеді. Жылына 7 айдай
ұйқтайды.
Сарышұнақтар — кеміргіштер
отряды, тиіндер тұқымдасының бір
туысы.
Қазақстанда далалық аймақтар
мен шөл, шөлейтті аудандарды
мекендейтін 6 түрі
(зорман, ұзынқұйрық
сарышұнақ, балпақ, қызылұрт
сарышұнақ, кіші
сарышұнақ және реликт
сарышұнақ) бар. Бұлардың тұрқы
14 — 40 см, құйрығының ұзындығы
4 — 25 см, салм. 100 — 150 г.
Жалпы түсі — сарғыш-сұр, жотасы
қоңырқай тартқан, жүні жұмсақ,
қалың. Құлақ қалқаны кішкентай,
көзі үлкен, алдыңғы аяғы төрт
саусақты, артқы аяғынан қысқалау,
артқы аяғы бес саусақты. Жоғарғы
жақ сүйегінің оң жағында да, сол
жағында да 5 азу тісі, төменгі
жағында 4 азу тісі болады. Тіршілік
әрекеті көбінесе күндіз басталады,
Кірпітәрізділер– сүтқоректілер
класының жәндікқоректі аңдар
отряды.

Бір кірпіде 7-8 мың ине болады.
Қазақстанда 3 түрі
мекендейді: кәдімгі кірпі, құлақты
кірпі және қара кірпі. Арқасын,
бүйірлерін тікенек (ине) басқан.
Тұрқы 13 – 27 см, салмағы 700 –
800 г. Орманда, бұта арасында, бау-
бақшада, тіпті елді мекендерде
тіршілік етеді. Жемін, әдетте іңірде
және түнде
аулайды. Жәндіктермен, көлбақаме
н, жыланмен (улысымен де)
қоректеніп, орман шаруашылығына
пайда келтіреді. Қараша айында
ұйқыға кетеді де, көктемде күн
жылынысымен оянады. Жыныстық
жағынан 2 жасында жетіледі. 35 –
42 күнде жылына 1 рет көктемде 3
– 4-тен балалайды. Орта есеппен 6
Тиіндер
— тиінтәрізділертұқымдасының бір
туысы.
Еуразия, Солтүстік және
Оңтүстік Американың ормандарын
мекендейтін 40-тан астам түрі
белгілі. Қазақстанның шығыс,
орталық және солтүстік
аймақтарында, Тянь-
Шань мен Жетісу Алатауының
қарағайлы ормандарын
мекендейтін 1 түрі – кәдімгі тиін
бар. Оның тұрқы 16 – 28 см,
салмағы 450 – 600 г. Түсі ақшыл
сұр не жирен, үлпілдек, қалың
жүнді, құйрығы ұзын. Құлағында
шашағы болады. Ұясын ағаш
басына кейде кеуегіне не жартас
жарығына салады. Тиін –
тұрғылықты аң, бірақ қорегі тапшы
болса, кейбір жылдары жаппай
қоныс аударуы мүмкін. Қысқа
қарай қор жинайды. 2 жаста
Үкі - негізінен орманды мекендеп,
жемін көбіне түнде аулайтын
жыртқыш құс. Басы үлкен, көздері
бақырайған, қауырсындары
жұмсақ. Ұшқанда дыбыссыз қанат
қағады. Ұясын жасыруға болатын
жерге салады. Жұптарын өмір
бойы сақтайды. Дене мөлшеріне
қарай 2-12-ге дейін жұмыртқа
Саны кеміп басады.
келе жатқан, сирек
кездесетін түр. Евразияда, сондай-ақ
Қазақстанда кең тараған. Шөлді,
далалы, таулы орманды жерлерді
мекендейді. Санының қанша екені
белгісіз, бірақ, көпшілік жерлерде
сирек. Санын шектеуші себептер:
электр сымдарында және уланған
жемді жеп өлгенінен басқа,
кауырсынынан ұлттық әшекейлер
мен бой тұмарлар жасау үшін ұядағы
балапандарын алудың да кері әсері
үлкен. Сондықтан оны қорғаудың
тағы бір жолы - оның қауырсынын
Тоқылдақтар – Тоқылдақтәріздест
ер отрядына жататын Тоқылдақ
тұқымдастарының ақ, қара және
қызыл түстердің үйлесімінде
жабын қауырсындармен
сипатталатын кішкене және ірі
денелі тоқылдақтар туысы. Шұбар
тоқылдақтар туысы отыз үш түрден
тұрады. Қазақстанда солардың
төртеуі кездеседі.
Бұлар ұяларын ағаштарға салады.
Ағаштардың дәндерімен,
жемістерімен немесе ағаш
қабығындағы насекомдармен
қоректенеді. Тоқылдақ тәрізділер
қорегін мықты, мүйізденген
тұмсығынын, жәрдемімен алады,
оның формасы түрліше болады.
Олар ағаш бойларымен тез
козғалады. Тырнақтары иілген.
Арқа омыртқалары бір-біріне
бірікпегендіктен денесі өте
қозғалымды. Тоқылдақтар
Шілдер – тауықтәрізділер
отряды, қырғауылдардар
тұқымдасына жататын құстар туыс
ы.
Қазақстанда 2 түрі:
сұр шіл,
сақалды шіл.
Соның ішінде ең жиі кездесетіні –
сұр шілі, оның 8 түр тармағы бар.
Бұлар республиканың барлық
аймағында мекендейді, тек шөлді,
биік таулы жерлерде кездеспейді.
Дене тұрқы 35 см, аталығының
салмағы 500 г, аналығы – 350 г.
Сыртқы қауырсыны сұрғылт, онда
көлденең жолақты қара дақтары,
бүйірінде қоңыр жолақтары бар,
басы мен мойны қызғылт сары
түсті, бауыры – ақ және онда таға
тәрізді қоңыр таңбасы болады.
Ағаш басына сирек қонақтайды,
жерде жақсы жүгіреді, қауіп
төнгенде қанатын жиі-жиі қағып,
өзінше дыбыс шығарып, ұшып

Ұқсас жұмыстар

Жекеше орман иелену

ОРМАН ЭКОЖҮЙЕСІНІҢ МОНИТОРИНГІ

Таксация

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖЕР ҚОРЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ

Ормандардың құқықтық режимі және оларды қорғау

ҚР орман қоры және оның қазіргі заманғы жағдайы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖЕР САНАТТАРЫ

Орман қорлары

Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер

Жамбыл облысының өсімдік жамылғысы ормандары

Пәндер