Ғұндардың тұрмысы мен шаруашылығы

Сабақтың тақырыбы: Ғұндардың тұрмысы мен шаруашылығы

Сабақтың мақсаты

Орталық Азияны, Қазақстанды мекендеген ғұн тайпаларының тарихы, мекендеген орыны ша-руашылығы, тұрмысы, мәдениеті мен өнері елі үшін тәуелсіздік жолында күрес-тері жайында алған білімдерін толықтыру, өткен сабақтарды пысықтау ретінде қосымша деректерді пайдаланып, ғұндар тақырыбы бойынша қорытындылау.

«Күн диаграммасы» арқылы cақтарды сипаттау

№1. Сақтар әлемді қалай бөлді

А) жерасты, аспан

В) аспан, жерасты, жер

С) аспан әлемі

Д) әлем біртұтас

№2. Аң стилі мазмұны жағынан . . .

А) дініи-наным сипатында В) бейнелеу өнері С) мифологиялық өнер

Д) барлығы дұрыс

№3. Аң стилін неше кезенге бөлуге болады?

А) 3 В) 2 С) 4 Д) 7

№4. Теңіздің арғы жағындағы сақтарды ғалымдар қалай атаған

А) дай В) парадарайа С) тиграхауда Д) хаумаварга

№5. Алтын адам қайдан табылды?

А) Қаратау жотасы В) Есік қорғаны С) Пазырық үйіндісі Д) Түгіскен қорымы

№6. Грек деректеріндегі сақтардырдың атауы

А) құдретті еркектер В) дайларС) массагеттер Д) жүйрік атты турлар

Өткен сабақта алған мағлұматтарды тест арқылы тексеру

«Тұлғаларды таны» ойыны.

Тарғытай деген кім?

Страбон деген кім?

Герадот деген кім?

«Жұлдызды сәт» ойыны

1. Сақтар қашан, қай жерде мекендеген?

2. Тайпа көсемі қандай мәселелермен айналысады?

3. Сақтарды неге жауынгер тайпа дейді? 4. Сақ қоғамында адамдар неше топқа бөлінеді және оларды ата? 5. Жылқының неше түрі болды? 6. Массагеттер деген кімдер? 7. Сақ қоғамында мүлік теңсіздігі болды ма?

Ғұндар

Батыс Ғұн Империясының территориясы Орталық Азия даласынан бастап қазіргі кездегі Германия жерлеріне дейін, және Қара теңіз бен Балтика теңізіне дейін созылған

Тарихы

Б. з. б. 1 мыңжылдықтың 2-жартысынан бастап Еуразияның этникалық-саяси тарихында Орталық Азияның көшпелі тайпалары ролі артты. Б. з. д. 4-3 ғғ. Қытайдың солтүстігі мен Орталық Азияда ғұндар деген тайпалар бірлестігі (сюнну, дунху) пайда болды. Нақты айтқанда, б. з. д. 209 жылы бой көтеріп, б. з. 216 ж. дейін дәурен сүрді.

Ғұндардың шаңырағын көтерген әйгілі Мөде батыр. Б. д. д. 209 жылы Мөде әкесін өлтіріп, таққа ие болады.

Осы заманнан бастап, ғұн мемлекеті күшейе бастады.

Ғұндардың әскері 300-400 мың болды.

Шаруашылығы

. Ғұндарда мал шаруашылығы жақсы дамыды. Әсіресе жылқы өсіру басты роль атқарды. Сондай-ақ қой өсіру, аң аулау, егіншілік дамыды.

Ғұндардың қол өнер кәсібі күшті дамыған (металдан, сүйек пен мүйізден, тас пен саздан, ағаштан, керамикадан жасалды) . Сауда дамығандығын жібек маталар, айналар, нефриттен істелген бұйымдар көрсетеді.

Қоғамы

Патриархалды-рулық қарым-қатынастардың белгілері өте күшті болған. Ғұндар 24 руға бөлінген. Олардың басында ағамандар тұрған. Ағамандар кеңесі мен халық жиналысы жұмыс істеген. Әскери тұтқындардан құралған құлдар да болған.

Жазба деректр ғұндар қоғамындағы өкімет белгісі туралы мәлімет те қалдырған. Елді шаньюй басқарған. Одан кейін түменбасылар болды. Ғұндар қоғамында мал мен жерге жеке меншіктің пайда болуы, тұрпайы бюрократтық аппараттың құрылуы, алым-салық, жазу-сызудың болуы таптық қоғам мен мемлекеттің пайда болуын туғызды.

Ғұндардың діни-наным, сенімдері ата - бабаның аруағына сенуі - дүниеге табуныдың дәлелі. Жалпы ғұн тайпалары пұтқа табынған

Ғұндар тәңірілік дінді ұстанып, түркі жазуын тұтынған. Сөйлеу тілі де түркі тілі болған.