Қазақ хандары туралы

Презентация қосу

Қазақ Ұлттық Аграрлық
Университеті

№17 Семинар сабақ
Тақырыбы:Қазақ хандары
ЖОСПАРЫ
Қасым хан
Хақназар хан

Тәуекел хан

Есім хан

Жәңгір хан

Тәуке хан

Жеті жарғы
Қазақ хандығы — қазақтардың XV және XIX ғасырлар аралығында қанат
жайған, тәуелсіз ұлттық мемлекеті. Қазақ хандығы қазақ халқының
ғасырлар бойы сақтап, қорғап келген мемлекеттігінің нышаны. Ол ұлан –
байтақ өңірді мекендеген қазақ тайпаларының басын қосып
шоғырландыруда, қазақтың этникалық территориясын біріктуде, қазақтың
байырғы заманнан басталған өз алдына жеке ел болып қалыптасуын
біржолата аяқтауда аса маңызды және түбегейлі шешуші роль атқарды.
Қасым ханның тұсындағы Қазақ хандығы
16-17 ғғ. қазақ хандығы нығайып, оның шекарасы
едәуір ұлғая түсті. Өз тұсында «жерді біріктіру»
процесін жедел жүзеге асырып, көзге түскен
хандардың бірі Жәнібектің ұлы Қасым.. Қасым
ханның (1511-1523 жж.) тұсында қазақ хандығының
саяси және экономикалық жағдайы нығая түсті. Ол
билік құрған жылдары қазақ халқының қазіргі
мекен тұрағы қалыптасты.Бірсыпыра қалалар
қосылды, солтүстікте Қасым ханның қол астындағы
қазақтардың жайлауы Ұлытаудан асты. Оңтүстік-
шығыста оған Жетісудың көп бөлігі (Шу, Талас,
Қаратал, Іле өлкелері) қарады. Қасым ханның
тұсында Орта Азия,Еділ бойы, Сібірмен сауда және
елшілік байланыс жасалды. Орыс мемлекетімен
байланыс болды. Ұлы князь 3 Василий (1505-1533)
билік құрған кездегі Мәскеу мемлекеті еді. Батыс
Еуропа да қазақ хандығын осы кезде танып білді.
Хақназар ханның тұсындағы Қазақ
хандығы
16 ғ. 2 ж. әлсіреген хандықты
біріктіруде Қасым ханның баласы
Хақназар (1538-1580 жж.) өз үлесін
қосты. Ноғай Ордасындағы
алауыздықты сәтті пайдаланған ол,
Жайық өзенінің сол жағындағы жерді
қосып алды. Оның тұсында Жетісу
мен Тянь-Шаньды басып алуды
көздеген Моғол ханы Абд- Рашидке
қарсы ұтымды күрес жүргізілді.
Хақназар өзара тартыста өзбек ханы
Абдулланы қолдау арқылы Сыр
бойындағы қалаларды (Сауран,
Түркістан) өзіне бағындырды. Оның
Абдулламен байланысынан қорыққан
Ташкенттің ұлыстық әміршісі Баба
сұлтан жансыздары арқылы
Хақназарды у беріп өлтірді.
Тәуекел ханның тұсында Қазақ хандығы
Хақназардың мұрагері Жәдіктің баласы және Жәнібек ханның
немересі қартайған Шығай (1580-1582) болды. Ол өзінің баласы
Тәуекелмен (1586-1598 хан болған) бірге Баба сұлтанға қарсы
күресінде Бұқар ханы Абдоллаға келді. Абдолла Шығайға
ходжент қаласын сыйға тартып онымен қосылып Баба сұлтанға
қарсы Ұлытау жорығына шығады. Осы жорықта Шығай
қайтыс болады. Қазақ хандығының иелігі енді Тәуекелге көшеді.
1582 жылы Шығай хан қайтыс болғаннан кейін таққа Тәуекел
(1582-1598 жж.) отырды
Есім ханның тұсында Қазақ хандығы

Есім хан (1598-1628 (1645) ж.ж. билік құрған)
Есім хан
Шығайұлы Есім хан (1628-1645) – Қазақ
хандығының ханы, Шығай ханның баласы, мазары
атақты Тәуекел ханның туған інісі. Есім хан
туралы халық жадында сақталған аңыз
-әңгімелер, дастан-жырлар көп. Оны халқы
«Еңсегей бойлы ер Есім» деп ардақтайды.

Есім хан билік басына ағасы Тәуекел өлгеннен
кейін келді. Бұл кезде Қазақ хандығының
шығысындағы жағдай Тәуекел тұсындағыдан
әлдеқайда күрделене түскен еді. Мұнда ойрат
тайпаларының бірігіу процесі жүріп жатты.
Сондықтан ол көршілерінде болып жатқан
жағдайды жіті қадағалап, олардың тайпалары
арасындағы алауыздықты өз пайдасына
шешуге ұмтылып бақты.
Салқам Жәңгір — туған жылы белгісіз, 1652 жылы қайтыс болған. Есім
ханның ұлы. Ол хан тағына Есім хан өлген соң отырды. Жәңгір хан бойы
аласа, бірақ мол денелі кісі екен. Сондықтан да халық оны "Салқам Жәңгір"
атап кеткен. Оның тұсында Батыр қонтайшы басқарып отырған жоңғар-
ойраттардың күшеюі байқалды. Олар Қазақ хандығына үздіксіз шабуыл жасап
тұрды.
Жәңгір ханның билік еткен жылдары жоңғар феодалдарының қазақ жерін
жаулап алуға жасаған үздіксіз жорықтар кезеңіне сай келеді. Кейбір
мәліметтерге сәйкес, Жәңгір ханның ордасы Түркістанға таяу маңда
орналасыпты. Жәңгір хан Бұхар хандығыменодақтастық келісімге келіп,
жоңғар басқыншыларына қарсы күрес жүргізді. Сонымен бірге, ол
қырғыздармен де осындай қарым-қатынас орнатуға ұмтылды. Мұның бәрі
жоңғар шабуылынан қорғану мақсатынан туып еді. Дәл осы кезеңде қазақ
хандығы менойрат жоңғарлары арасындағы қарулы қақтығыстар жиілей түсті.
Екі жақтың басшылары көшіп-қонуға жайлы жерлер жәнеСырдария өзені
бойындағы сауда орталықтары үшін күрес жүргізді. Сол кезеңдегі тарихи
мәліметтер бойынша, Жәңгір хан тұсындақазақтар мен ойрат жоңғарлары
арасында үш ірі шайқас болған:
• бірінші шайқас — 1635 жылы
• екіншісі — 1643-1644 жылдары
• үшіншісі — 1652 жылы
Тәуке ханның тұсында Қазақ хандығы
1680 ж. Жәңгірдің баласы Тәуке (1680-1718) хан болды.
Оның тұсында «Жеті жарғы» деген заңдар жинапы
құрастырылды. Жеті жарғы көшпелілердің ел билеу
заңы болып табылады. Оның негізгі баптарының
мазмұны: қанға қан алу, яғни біреудің кісісі өлтірілсе,
оған ердің құнын төлеу (ер адамға 1000 қой, әйелге
500); ұрлық, қарақшылық, зорлық-зомбылыққа өлім
жазасы кесіледі, жазаны ердің құнын төлеу арқылы
жеңілдетуге болады; денеге зақым келтірсе, оған
сәйкес құн төленеді (бас бармақ 100 қой, шынашақ 20
қой); егер әйел ерін өлтірсе өлім жазасына кесіледі
(егер ағайындары кешірім жасаса, құн төлеумен ғана
құтылады, мұндай қылмысты екіқабат әйел жасаса
жазадан босатылады); төре мен қожаның құны
қарашадан 7 есе артық төленеді; егер ері әйелін
өлтірсе, әйел құнын төлейді.
1-жарғы.Көтеріліс жасап,бүлік шығарған кісілерге өлім жазасы бұйырылсын.(Бұл
жарғы мемлекеттің бүтіндігі талабынан туды).
2-жарғы.Түркі халқының мүддесін сатып,елге опасыздық еткендер өлім жазасына
бұйырылсын.(Бұл жарғы халықтың ортақ мүддесі –елдің бүтіндігін қорғаған
біртұтас қоғамдық сананың жемісі).
3-жарғы .Мемлекет ішінде жазықсыз кісі өлтіргендер өлім жазасына
бұйырылсын.(Бұл жарғы да жабайылықтың төменгі сатысына тән кісі
өлтірішулікке тыйым салған және мәдениеттіліктің белгісі ретінде танылуға тиіс
өте елеулі жаңалық).
4-жарғы.Өзге біреудің әйелімен зинақорлық жасап,ақ некені бұзушыларға өлім
жазасына бұйырылсын.(Бұл жарғы да шаңырақтың бірлігін қамтамасыз
еткен,неке парызына адалықты талап еткен маңызы зор жаңалық).
5-жарғы.Өреде тұрған,тұсаулы жүрген сәйгүлік атты ұрлаған кісіге өлім жазасы
бұйырылсын.(Ол кезде «ер қанаты – ат» елдің,мемлекеттік соғыс күші ретіне
бағаланады).
6-жарғы.Төбелесте мертігуің түріне қарай төмендегіше мүліктей құн төленсін:
а)біреудің көзін шығарған кісі айыпқа қызын береді,ал қызы жоқ болса қыздың
қалыңмалын береді. ә)төрт мүшенің бірін мертіктірген кісі айыпқа ат береді.
7-жарғы.Ұрланған жылқы өзге де құнды мүлік үшін он есе артық айып
төлеттірілсін.

Ұқсас жұмыстар

Қазақ хандығына 550 жыл

ХV-ХVІІІ ғғ. Қазақ хандығының тарихы

(1841 – 1889) Ыбырай Алтынсарин ағартушылық қызметі, өлеңдері

Қазақ хандығының құрылу алғы шарты және қазақ хандығының құрылуы

Қазақ хандығына саяхат. Сайыс

Орта ғасырлық қала Сығанақ

Қазақ сөзі

Хақназар қазақ хандығын

Қазақ хандығының негізін құраушы Керей мен Жәнібек хандары

Қазақ жеріндегі әскери шектердің салынуы

Пәндер