Тәуелсіз Қазақстан тарихнамасында Алаш қозғалысына байланысты еңбектерді талдау(Әлихан Бөкейхан, Мұстафа Шоқай, Ахмет Байтұрсын, Мыржақып Дулат және т. б. )

Презентация қосу

СОӨЖ
Тақырыбы: Тәуелсіз Қазақстан
тарихнамасында Алаш қозғалысына
байланысты еңбектерді талдау(Әлихан
Бөкейхан, Мұстафа Шоқай, Ахмет Байтұрсын,
Мыржақып Дулат және т.б.)

Орындаған:
Тексерген:
І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
Алаш қозғалысының тарихнамасы
Ахмет Байтұрсынов салған сара жолдың
зерттелуі
Тәуелсіздік алғаннан кейін жазылған (ғылыми
маңыздылығы жоғары) еңбектер
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
XX
XX ғасырдың
ғасырдың соңында
соңында еліміз
еліміз халықтарының
халықтарының ұлы ұлы жетістігі
жетістігі Қазақстан
Қазақстан тәуелсіз
тәуелсіз
мемлекеттілігінің
мемлекеттілігінің орнатылуы болды. Алаш қайраткерлері туралы зерттеулерге жол
орнатылуы болды. Алаш қайраткерлері туралы зерттеулерге жол
ашылғаннан
ашылғаннан кейін ұлттық мүдде тұрғысынан олардың өмірі мен қоғамдық саяси істерін
кейін ұлттық мүдде тұрғысынан олардың өмірі мен қоғамдық саяси істерін
қарастыра бастады. Олардың қызметін жаңаша көзқарас тұрғысынан
қарастыра бастады. Олардың қызметін жаңаша көзқарас тұрғысынан М.Қойгелдиевтің М.Қойгелдиевтің
«Ұлттық
«Ұлттық саяси
саяси элита.
элита. Қызметі
Қызметі мен
мен тағдыры»
тағдыры» еңбегінде
еңбегінде Ә.Бөкейхановтың,
Ә.Бөкейхановтың, М.Шоқайдың
М.Шоқайдың
өмірі
өмірі мен
мен қызметі
қызметі баяндалған.
баяндалған. М.Қозыбаевтің
М.Қозыбаевтің «Ақтаңдақтар
«Ақтаңдақтар ақиқаты»
ақиқаты» еңбегінде
еңбегінде «Қазақ
«Қазақ
зиялыларының кейіннен Алаш партиясына топтасқандары саяси күресті
зиялыларының кейіннен Алаш партиясына топтасқандары саяси күресті буржуазиялық буржуазиялық
демократия
демократия шеңберінде
шеңберінде жүргізді.
жүргізді. Олар
Олар заңмен
заңмен шектелген
шектелген праволық
праволық қоғам,
қоғам,
конституциялық
конституциялық жинақталған кейбір саяси бостандықтар ғылым мен мәдениет
жинақталған кейбір саяси бостандықтар ғылым мен мәдениет даму
даму
көлемінде
көлемінде күресін
күресін бақты.»
бақты.» Т.Омарбековтың,
Т.Омарбековтың, М.Қойгелдиевтің
М.Қойгелдиевтің «Тарих
«Тарих тағлымы
тағлымы не не
дейді?»,С.Өзбекұлының
дейді?»,С.Өзбекұлының «Арыстары
«Арыстары Алаштың:
Алаштың: тарихи
тарихи очерктер.»
очерктер.» монагрфиялық
монагрфиялық
зерттеулері,
зерттеулері, т.б. зерттеушілердің саяси лидерлер жөніндегі еңбектері баспасөз
т.б. зерттеушілердің саяси лидерлер жөніндегі еңбектері баспасөз бетінде
бетінде
жарияланып
жарияланып тұрды. М.Шоқай, М.Тынышпаев туралы тарихи-танымдық еңбектер де
тұрды. М.Шоқай, М.Тынышпаев туралы тарихи-танымдық еңбектер де соңғы
соңғы
кезде жарық көрді. М.Шоқайдың таңдамалы шығармалары 3-томдық
кезде жарық көрді. М.Шоқайдың таңдамалы шығармалары 3-томдық жинағыжәне жинағыжәне
Ә.Бөкейхановтың
Ә.Бөкейхановтың таңдамалы
таңдамалы шығармалары
шығармалары 2-томдық
2-томдық қазіргі
қазіргі кезде
кезде баспадан
баспадан шыққан.
шыққан.
А.Байтұрсыновтың
А.Байтұрсыновтың шығармашылығына
шығармашылығына арналғанарналған еңбектерден
еңбектерден Р.Сыздықованың
Р.Сыздықованың «Ахмет
«Ахмет
Байтұрсынұлы» атты кітабын атауға болады. Е.Серікбаевтың «Бүкіл ресейлік
Байтұрсынұлы» атты кітабын атауға болады. Е.Серікбаевтың «Бүкіл ресейлік құрылтай құрылтай
және
және «Алаш»
«Алаш» зиялылары
зиялылары мақаласында
мақаласында құрылтайға
құрылтайға депутаттар
депутаттар сайлау
сайлау барысы
барысы мен
мен оның
оның
жұмысына шолу жасаса жекелеген зерттеушілер Алаш қозғалысына
жұмысына шолу жасаса жекелеген зерттеушілер Алаш қозғалысына баға беру үшін баға беру үшін
алдымен
алдымен оның
оның көш
көш бастаушыларының
бастаушыларының кімдеркімдер болғандығын
болғандығын анықтау
анықтау мәселесі
мәселесі осы
осы
тақырыпты
тақырыпты ғылими
ғылими тұрғыдан
тұрғыдан игеруге
игеруге шешуші
шешуші түрде
түрде ықпал
ықпал жасайды
жасайды деп
деп есептейді.
есептейді.
Ашкееваның
Ашкееваның Н. ХХ ғасырдың бас кезіндегі Қазақстандағы саяси әлеуметтік процес
Н. ХХ ғасырдың бас кезіндегі Қазақстандағы саяси әлеуметтік процес
лидерлерінің көзқарастары атты авторефераты ХХғасырдың басындағы
лидерлерінің көзқарастары атты авторефераты ХХғасырдың басындағы саяси саяси
процестердің
процестердің басында
басында болған
болған лидерлердің
лидерлердің саяси
саяси қызметіне,
қызметіне, шығармаларына
шығармаларына талдау
талдау
жасай
жасай келе
келе ұлттық
ұлттық лидерлердің
лидерлердің саяси-әлеуметтік
саяси-әлеуметтік көз-қарасын
көз-қарасын көрсеткен.
көрсеткен.
• Осы тоталитаризм құрбаны болған ХХ ғасыр бас
кезіндегі Қазақстандағы саяси процес лидерлері Ресей
демократтарымен үзеңгілес болып, иық тірестіріп,
еңбек еткен Әлихан Бөкейханов, Тұрар рұсқұлов,
Халел Досмұхамедов, Смағұл Садуақасов, Сұлтанбек
Қожанов, Мұхамеджан Тынышбаев, Мұстафа Шоқай,
т.б. болды. ХХ ғасыр басындағы саяси процес
лидерлері бүкіл қазақ халқы атынан іс-қимыл жасай
отырып, отаршылдықтың нәтижесінде елді
экономикалық және рухани дағдарыстан шығару
жолын іздестірді, қазақ халқының мемлекеттігін
қалпына келтіріп, халықты жалпы адамзат
құндылықтарымен таныстыруға ұмтылды. ХХ
ғасырдың бас кезіндегі саяси-әлеуметтік процес
лидерлерінің көзқарастарын тұжырымдайтындай
арнайы зерттеу еңбектері жоқ. Көбінесе Алаш
тарихына байланысты және сол кездегі саяси
тұлғалардың шығармалар жинақтары шыққан.
Ә.Бөкейханов, М.Шоқай, М.Тынышпаев, С.Сәдуақасов,
А.Байтұрсынов, М.Дулатов, Т.Рұсқұлов т.б. шығармалар
жинақтары мен еңбектерінің жарық көруі біздің
тәуелсіздігіміздің жемісі болып табылады.
Ахмет Байтұрсынұлы (5 қыркүйек
1872 жыл, қазіргі Қостанай облысы,
Жангелді ауданы Сарытүбек ауылы – 8
желтоқсан 1937, Алматы қаласы) —
қазақтың ақыны, әдебиет зерттеуші
ғалым, түркітанушы, публицист,
педагог, аудармашы, қоғам қайраткері.
Қазақ халқының 20 ғасырдың
басындағы ұлт-азаттық қозғалысы
жетекшілерінің бірі, мемлекет
қайраткері, қазақ тіл білімі мен
әдебиеттану ғылымдарының негізін
салушы ғалым, ұлттық жазудың
реформаторы, ағартушы, Алаш-Орда
өкіметінің мүшесі
К.Нұрпейісов өзінің «Алаш һәм, Алашорда» еңбегінде:
шын мәнінде, Ахмет Байтұрсынұлының және оның серіктерінің
Кеңес өкіметі жағына кездейсоқ өтпегені белгілі. Бұл туралы
Ахаңның өзі «Жизнь национальностей» журналында 1919
жылы 3 тамызда жазған «Революция және қазақтар» атты
мақаласында төмендегідей пікір білдірген еді: «Егер де бұрын
бір топ адамдар патша чиновниктері атынан қырғыздарды
(қазақтарды) жауапсыздықпен қамап, әр түрлі зорлық-
зомбылықтарға жол берген болса, дәл осындай қылықты шет
аймақтарда большевик-коммунистер деген атты жамылған
осындай және басқадай адамдар тобы байқатты. Патша
өкіметі кезінде, бұрын мұндай жағдаймен ымыраға келмеген
мен және менің пікірлестерім, енді тағы да осындай істер
Советтің Ресейде түгелдей орын алуда деп ойлап ымыраға
келмей кеңес өкіметін мойындауғы қарсы болдық. Бірақ
монархиялық билік бағытындағы Колчактың пайда болуы осы
және басқа билік туралы ойлауға мәжбүр етті. Сонда біз
қырғыз (қазақ-Т.О) халқының ежелгі арманы оңшыл ма әлде
солшыл ма әйтеуір, жүзеге асар болар дегенге көзіміз
жеткендіктен жергілікті большевиктердің іс-әрекеті біздерге
ұнамды көріне қоймаса да кеңес өкіметі жағына шыққанды
жөн көрдік» [4, 241 б.]
Ахмет Байтұрсынұлы жайында жазылған
тәуелсіздіктен кейінгі еңбектер
•1.Имаханбет Р.С. Ахмет Байтұрсынұлы: ғұмырбаяндық деректер.
«Алаштың Ахметі»: Респ. Ғыл.-тәж. конф. Материалдары.-
Қарағанды: «TENGRI Ltd», 2013.-382 б.
• 2. Нұрпейісұлы К. Ғасыр басындағы ұлттық интеллигенция. //
Егемен Қазақстан. 1997 ж. 5 желтоқсан. −3-5 бб.
•3. Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Бес томдық.
3-том. — Алматы: «Атамұра», 2002. — 768 б.
•4. Нұрпейісов. К Алаш һәм Алашорда. — Алматы «Ататек» 1995-
256 б.
• 5. Омарбеков Т. Қателескен Ленин бе, жоқ әлде қазақ зиялылары
ма? // Егемен Қазақстан, 1991.
• 6. Омарбеков Т., Омарбеков Ш. Қазақстан тарихына және
тарихнамасына ұлттық көзқарас. Алматы: Қазақ университеті,
2004.-388 б.
АХМЕТ БАЙТҰРСЫНҰЛЫ
Тарихтың ойлы-қырлы беттерінде халық жүрегінде сақталып, жадында
жатталып қалатын есімдер болады. Ал менің осы жұмысты жазуыма және рухани
сана-сезімімнің қалыптасуына айрықша әсер еткен тұлға-Ахмет Байтұрсынұлы.
Мен осы Ахмет Байтұрсынұлын пір тұтамын. «Қайтсем халқыма пайдамды
тигіземін, қалай ғана ұйқысынан оятамын, қайтсем қара халықтың көзін ашамын»
– деген мақсатты ойларын үнемі жадымда сақтаймын. Абай атамыз «Болмасаң
да, ұқсап бақ»-дегендей, мен де туған халқының рухани дүниесін көтеруге көп
күш жұмсаған қоғам қайраткері-Ахмет Байтұрсынұлының еңбектерімен,
шығармаларымен қаруланып, жігерленіп, оның ізін жалғастырып, қазақ
халқының дүниетанымын, өмірге деген көзқарасын қалыптастыру үшін және
руханиятын кеңейту мақсатында осы тақырыпты таңдап алдым. Ол бүкіл
мағыналы өмірін халқының азаттық алып, еркін ел болуына арнаған, қазақ
халқының саяси, әлеуметтік, мәдени, рухани тарихында өшпестей із қалдырған
ұлы тұлға.
Осы еңбегімде Ахмет Байтұрсынұлының Қазақ елінің тарихындағы мәдениетін,
өркениетін дамытуға қосқан үлесін ашып көрсетуге, қазақ халқы, ұлты үшін
еткен еңбектеріне шолу жасауға тырыстым. Ахмет Байтұрсынұлы туралы
өздерінің еңбектерінде К.Нұрпейісов, М.Қозыбаев, К.Көшербаев, Ө.Айтбайұлы,
Т.Омарбеков. Ә.Нысанбаев т.б жазады. Осы жұмысты жазу барысында Ахмет
Байтұрсыновтың өзінің еңбектерін негізге ала отырып, «Ақжол», «Тіл тағылымы»
т.б. еңбектері мен шығармаларын пайдаландым
Бұл шағын еңбек алты Алаштың
ардақтылары Ә.Бөкейханов,
Ж.Ақбаев, Ә.Ермековтер туған
орта – Ақтоғайда бой көтерген
ескерткіштің ашылу салтанатына
арнап шығарылды. Ақтоғай –
Алаштың үш бірдей көрнекті
қайраткерлерін берген қасиетті де
киелі жер. Кітаптың "Алаштың
Ақтоғай" аталуы да осыдан. Көлемі
жағынан шағын болса да, туған
жер мен ел тарихынан мол
мағлұматтар беретін бағалы
дүние.
Бұл еңбек нақты тарихи деректер
негізінде жазылған. Халқына
қалтықсыз қызмет еткен "Алыптар
тобының" көрнекті өкілі, қазақ елінің
тәуелсіздігі жолында күрес майданына
шыққан "Алаш" қозғалысының
көшбасшыларының бірі, көрнекті
мемлекет және қоғам қайраткері, ірі
ғалым, белгілі ағартушы, бірақ кезінде
саяси қуғын-сүргіннің зардабынан есімі
саналы түрде ескерілмей қалған
Әлімхан Әбеуұлы Ермековтің (1891-
1970) өмірі қарастырылады.Кітап
Отанымыздың тарихына ден қоятын
қалың оқырман қауымына арналған.
Қорытынды
Алаш арыстары бізге мемлекеттік идеясын ту етіп
көтеруді табыстап кетті. 1991 жылы құрылған Қазақстан
Республикасы атты мемлекет – сол арыстардың асыл
арманының жүзеге асуы. Біз осы мемлекетті көздің
қарашығындай сақтауымыз керек» деп Елбасы
Н.Ә.Назарбаев айтып кеткендей, Ахмет Байтұрсынұлы
абақтыға жабылып, атылғанымен, оның артына қалдырған
асыл сөздері мен арман арқалаған ойлары ел жадында,
халық жүрегінде мәңгі сақталады. Кейінгі ұрпақ оның істерін
жалғастыруда, оның армандаған тілектері жүзеге
асырылуда. Себебі, Қазақ елі қазірде өркениетті елдер
қатарына қосылып, мәдениеті жоғары дәрежеде дамуда.
Қолданылған әдебиеттері
Кішібеков Д. Тарих үйретеді, тәрбиелейді.\\ Ақиқат.-2002.-№11.-77б.
2. Қозыбаев М. «Ақтаңдақтар ақиқаты». – Алматы: Қазақ
университеті,1992
3. Нұрпейісов К. «Алаш һәм Алашорда» . – Алматы: Атабек,1995.-82б.
4. Қойгелдиев М. «Алаш қозғалысы» . – Алматы:Санат, 1995.-368б.
5. Аманжолова. Д. «Казахский автономизм в России. История
движения Алаш».- Москва: Россия молодая, 1994-216с.
6. Нұрмағанбетова Р. «Проблемы Алаш и Алашорда в казахской
историографии 20-90 годов XX века» Автореф., Дис., канд., ист.наук.-
Алматы, 1993.-28с.
7. Омарбеков Т. «20-30-жылдардағы Қазақстан қасіреті». Көмекші оқу
құралы. - Алматы, 1997.-141-142 бб.
8. Махат Д. Қазақстан қоғамдық саяси өмірінде оғңшылдыққа және
ұлтшылдыққа айыптау: тарихы және салдарлары (1925-1933 жж). Тар.
Ғыл. Канд. Ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның
авторефераты.- Алматы, 2000.-29 б.

Ұқсас жұмыстар

Тәуелсіз Қазақстан тарихнамасында Алаш қозғалысына байланысты еңбектерді талдау

Тәуелсіз Қазақстан тарихнамасында Алаш қозғалысына байланысты еңбектерді талдау жайлы

Байтұрсынұлы пен

Алаш және Түркістан автономиясы

Алаш қозғалысы

Алаш және қазақ халқының дамуы

Алаш арысы - көреген көсем Мұстафа Шоқайдың өміріне шолу

МҰСТАФА ШОҚАЙ

Ұлт - зиялыларының өмірі туралы мағұлмат

Алаш қозғалысы, ұлт зиялылары

Пәндер