ҚАРЖЫ ЖӘНЕ ИНФЛЯЦИЯ: ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ МЕН ӘРЕКЕТТЕСТІГІ

Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазіргі таңда инфляция Қазақстан Республикасының ең өзекті мәселелердің бірі болып отыр.

Еліміздің президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 4-ақпанда, 2012 жылы айтқандай: «Қазақстан экономикасын тұрлаулы экономикалық өрлеудің іргетасы ретінде одан әрі жаңарту мен әртараптандыру үшін мемлекет қазынагерлік, несие-ақша саясатының, өндірістің негізгі факторларын тиімді қайта сапалы өнім мен қызметке деген сұранысты көтермелеп отыруға міндетті. Қазақстан экономикасын алдағы уақытта одан әрі жаңарту мен әртараптандыру мақсатында нақтылы тұрғыда мынадай бағыттарда баса көңіл бөлу керек. Оның бірі - ақша-несие саясаты. Ақша-несие саясатының негізгі мақсаты - инфляцияны тежеуді қамтамасыз ету.

Курстық жұмыстың мақсаты - Қазақстан Республикасының 2011-2014 жылдардағы инфляциялық үдерістерді анықтап және баға беріп, одан туатын салдарымен күресудің жаңа жолдарын іздестіру.

Курстық жұмыстың міндеттері:

- инфляцияның әлеуметтік-экономикалық құбылысқа әсерін анықтау;

- ҚР инфляциялық жағдайын талдау;

- инфляция мәселелерін талдаудағы перспективаларын қарастыру.

Мәселенің ғылыми-зерттелу деңгейі. Инфляция - күрделі және көп жоспарлы әлеуметтік-экономикалық үдеріс. Оны зерттеуге бай әлемдік және отандық экономикалық әдебиет арналған. Осы жағдайдың өзі біржақтылықтан және қарапайымдылықтан, сонымен қатар ақшаның сандық теориясының постулатына сүйенетін инфляцияның тым монетарлық түсініктемесінен сақтандырады.

Берілген күрделі әлеуметтік-экономикалық үдеріске тән қарама-қайшы құбылыстарды және негізгі ойды зерттеуге Д. Юм, А. Маршалл, Дж. М. Кейнс, А. Филлипс, П. Самуэльсон, Р. Солоу, М. Фридмен, Р. Дорнбуш, С. Фишер сияқты шетелдік экономист ғалымдар айтарлықтай үлес қосты.

Өтпелі экономикалардағы және нарығы жаңадан дамып келе жатқан мемлекеттердегі инфляцияны М. А. Афанасьев, А. Белоусов, Р. Н. Евстегнеев, А. Илларионов, Г. Колодко, Я. Корнаи, М. Ю. Малкина, С. М. Никитин, С. Пекур, Я. Ростовски, Дж. Сакс, В. В. Усов, В. Н. Шенаев және т. б. ғалымдар зерттеді.

Қазақстандағы инфляцияны қарастыратын жұмыстарға Р. А. Алшанов, Т. А. Әшімбаев, М. Б. Кенжегузин, К. А. Сағадиев, Ғ. С. Сейітқасымов, А. Қ. Қоша-нов, Р. А. Қамшыбаев, Н. К. Күшікова, В. Д. Мельников, Ә. Д. Челекбай, Ұ. А. Текенов сияқты ғалымдардың зерттеулері жатады.

Жұмыстың зерттеу нысаны - жаһандану жағдайында экономиканың тұрақсыздануына себеп болатын инфляция үдерісі, инфляцияның пайда болу және даму заңдылықтары болып табылады.

Зерттеудің пәні - инфляцияны шетелдерде реттеп отыру және экономиканы қаржылық тұрақтандыру мақсатында әлемдік тәжірибені Қазақстанда қолдану.

ИНФЛЯЦИЯ - бағалардың жалпы өсуі, табыстардың құнсыздануы. Елдегі тауар рыноктарының көбінде тепе - тендік бұзылса, бағалар тоқтаусыз өседі. Инфляция - бұл жалпы ұсыныс пен сұраным ұсынымнан артық болса, бұл тауарға баға деңгейі өседі. Бірақ мұндай жекелеген нарық сәйкесіздігі инфляцияны қалыптастармайды. Инфляция - бұл рыноктардың көбінде сұранымның артуынан қалыптасқан тепе-теңдіктің бұзылуына байланысты пайда болған елдегі баға деңгейінің жалпы өсуі.

Сурет 1 - Сұраныс инфляциясы

Сурет 2 - Ұсыныс немесе шығындар инфляциясы

2012

2013

барлығы

әйелдер

ерлер

барлығы

әйелдер

ерлер

ҚР

193722

113882

79840

75122

51363

23759

Ақмола

13036

8484

4552

4619

3506

1103

Ақтөбе

12265

6672

5593

3904

2697

1207

Алматы

16896

9202

7694

3890

2684

1206

Атырау

10165

4554

5611

2747

1924

823

Шығыс Қазақстан

24139

14463

9676

9776

7866

2510

Жамбыл

13854

6958

6896

4094

2594

1500

Батыс Қазақстан

9857

6211

3646

3724

2417

1307

Қарағанды

12282

7901

4381

3292

2316

976

Қостанай

18057

12390

5667

4933

3696

1237

Қызылорда

14186

8015

6171

3907

2407

1500

Маңғыстау

5270

2906

2364

2027

1461

566

Павлодар

11928

8591

3337

9024

6074

2950

Сотүстік Қазақстан

7759

4949

2810

5040

3576

1464

Оңтүстік Қазақстан

12318

4583

7735

8166

4640

3526

Астана қ.

2673

1738

935

2203

1505

698

Алматы қ.

9037

6265

2772

3776

2600

1176

Жұмыспен қамтамасыз ету органдарында

жұмыссыз ретінде тіркелген азаматтардың саны (адам)

Жылдар

Көрсеткіштер

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

Сыртқы активтер

2391

2599

4613

6117

9322

14284

23071

30159

Ішкі міндеттемелер

3596

3669

15727

19192

23056

29042

38773

50436

Нетто-позиция

-1205

-1070

-4

-13075

-13735

-14758

-15702

-20277

Нетто-позицияның өсімі, алдыңғы кезеңмен салыстырғанда, %

-3866

-939

-18

-5

-7

-6

-29

Ескерту - ҚР ҰБ деректері бойынша автор құрастырған.

- Қазақстанның халықаралық нетто-позициясы

Млн. АҚШ доллары

Жылдар

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

Қаржылық база (резервтік ақшалар)

126749

134416

174959

208171

316962

577841

662971

1501500

Өткен кезеңмен салыстырғандағы өзгерістер, %

55, 7

6, 0

30, 2

19, 0

52, 3

82, 3

14, 7

26, 5

МО (айналымдағы қолма-қол ақша)

103486

106428

131175

161701

238730

379273

411813

600800

М1

162115

195442

224234

287293

411646

680632

799401

874502

М2

237260

290643

337980

498071

692844

1175491

1515962

1754861

М3 (ақша жиыны)

273880

397015

576023

764954

971213

1650115

2065340

3716000

Өткен кезеңдермен салыстырғандағы өзгерістер, %

84, 4

45, 0

45, 1

32, 8

27, 0

69, 9

25, 2

79, 9

Ескерту - ҚР ҰБ деректері бойынша автор құрастырған.

ҚР-ның кезең аяғындағы ақша агрегаттары

Млн. АҚШ теңге

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Инфляция серпіні

Негізгі мақсатты орындау үшін Ұлттық банкке мынадай міндеттер жүктелген:

мемлекеттің ақша - кредит саясатын әзірлеу және жүргізу;

төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету;

валюталық реттеуді және валюталық бақылауды жүзеге асыру;

қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге ықпал ету

Ұлттық банктің негізгі мақсаты мен міндеттерін осылайша түйіндеу инфляция бойынша мақсатты көрсеткіштер үшін Ұлттық Банк жариялаған Еуроодақ стандартына және инфляциялық таргеттеу принциптеріне көшуді едәуір нақты көрсетеді.

Қазақстан экономикасында сақталып отырған жағдайға байланысты Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі ақша қатынастарын реттеудегі жаңа режимге, яғни инфляциялық таргеттеуге көшуге бағыт алды.

Еліміздегі макроэкономикалық тұрақтылыққа қол жеткізу, қаржы секторының пәрменді дамуы, сыртқы экономикалық конъюнктураның жайлы болуы Ұлттық Банктің қызметінің сапалы және жаңа жолға түсуіне себепші болды. Бұл өз кезегінде ақша-кредит саясатының құрылуына және дамуына ықпал етіп, іскерлік ортаға, коммерциялық емес банктердің жұмысын бақылауға және ақша айналымын тұрақтандыруға әсерін тигізді.