АЛЬБЕРТ ЭЙНШТЕЙН

Альберт Эйнштейн

Орындаған: РПЗС - 21 тобының студенттері

Кумарова Даяна, Нурадинов Жанибек, Нурлыбаев Келдібай.

Өмірбаяны

Ұлы физик Альберт Эйнштейн 1879 жылы 14 наурызда Оңтүстік Германия қаласы Ульмада, бай емес, еврей отбасында дүниеге келді. Әкесі Герман Эйнштейн, бұл уақытта матрастар мен құс төсектерге құс жүнін толтыру өндірісі бойынша шағын кәсіпорынның бірге иеленушісі болды. Анасы Паулина Эйнштейн, дәулетті жүгері саудагері Юлиус Дерцбахер және Йетты Бернхаймер отбасынан шыққан. 1880 ж. жазда отбасы Мюнхенге көшеді, онда Герман Эйнштейн бауыры Якобпен электр жабдығын сататын шағын фирманың негізін салды. Мюнхенде қарындасы Альберта Мария (1881-1951) дүниеге келді.

Эйнштейннің ата-анасы

Герман Эйнштейн

Паулина Эйнштейн

Алғашқы білімді Альберт Эйнштейн Мюнхен қаласының католик мектебінде алады. 12 жылға жуық терең діншілдіктің күйін кешеді. Өз бетінше фәлсафа, математика пәндерін оқыған. Ғылыми-танымдық әдебиет деген қызуғышық арта бастады. Ғарыш тәртiбi теориясын ерекше ұнатқан.

Эйнштейннiң Арау мектебіннен алған аттестаты (алты балдық шкала бойымен бағалау)

Анасының бастамасымен ол алты жастан бастап скрипкада ойнаумен шұғылданған. Эйнштейннің музыкаға деген ынтасы өмір бойы сақталды. 1934 жылы АҚШ-тың Принстон қаласында Альберт Эйнштейн Моцарт туындыларын скрипкада ойнап қайырымдылық концертін ұйымдастырған.

1895 ж. күзде Альберт Эйнштейн, Цюрихта Жоғары техникалық училищеге (Политехникум) түсу емтихандарын тапсыру және физика оқытушысы болу үшін Швейцарияға келеді. Емтиханды таспыра алмайАрауда (Швейцария) бітіруші класқа түседі

1896 ж. қыркүйекте ол мектепте француз тілі бойынша емтиханнан басқа барлық бітіруші емтихандарды сәтті тапсырды.

1896 ж. қазанда ол Политехникумге педагогикалық факультетке қабылданды.

1900 ж. Эйнштейн Политехникумды аяқтайды, математика мен физика пәндерінің оқытушысы дипломын алады. Эйнштейн Швейцария азаматтығын алады.

1902 ж. көктеміне дейін тұрақты жұмыс орнын таба алмайды. Жалақының жоқтығы салдарынан ол бірнеше күн қатарынан тамақ ішпей, аш жүреді. Бұл оның бауыр ауруына шалдығуна себеп болады, ғалым өмірінің соңына дейін осыдан зардап шегеді.

1900-1902жж. Эйнштейн физиканы одан әрі зерттейуді қайтадан бастайды.

1901ж. берлиндік «Анналы физики» журналы оның капиллярлық теориясы негізінде сұйықтық атомдары арасында тартылыс күшін талдауға арналған «Капиллярлық теорияның салдары» атты бірінші мақаласын жариялады. Қиындықтарды жеңуге, Эйнштейнді Федералдық өнертабыстарды патенттеу Бюросына (Берн), төлемақысы жылына 3500 франк ІІІ кластық сарапшы лауазымына ұсынған бұрынғы курстасы Марсель Гроссман көмектесті (студенттік жылдары айына 100 франкқа өмір сүрді)

1902 ж. шілдеден бастап 1909 ж. қазан айына дейін Эйнштейн патенттер Бюросында жұмыс істейді, ол көбінесе өнертабыс өтiнiмдердi эксперттік бағалаумен айналысты.

1902 ж. қазанда әкесі Герман Эйнштейн қайтыс болады.

1903 ж. 6 қаңтарда Альберт Мария Маричке үйленеді.

1905 жыл физика тарихына «Ғажайыптар жылы» ретінде енеді. Осы жылы «Анналы физики» - Германияның жетекші физикалық журналы - Эйнштейннің жаңа ғылыми революцияға жол салған үш көрнекті мақаласын жариялады:

1. «Қозғалыстағы денелер электродинамикасына». Осы мақаладан салыстырмалылық теориясы басталады.

2. «Жарықтың пайда болуы мен өзгеруіне қатысты бір эвристикалық көзқарас туралы». Кванттық теорияның іргетасын қалаған жұмыстардың бірі.

3. «Жылудың молекулалық-кинетикалық теориясы талап ететін тыныштықтағы сұйықтықта қалқыған бөлшектер қозғалысы туралы»- броундық қозғалысқа арналған және статистикалық физиканы айтарлықтай алға жылжытқан жұмыс.

1905 ж. 30 сәуірде ол Цюрих университетіне өзінің «Молекулалардың өлшемдерін жаңадан анықтау» тақырыбында докторлық диссертациясының мәтінін жіберді.

1906 ж. 15 қаңтарда ол физика бойынша ғылым докторы дәрежесін алды. Ол әлемнің ең атақты физиктерімен хат жазысады және кездеседі. Хаттарында оны «мырза профессор» деп атайды.

1906 ж. оның лауазымын жоғарылатты (ол ІІ кластағы сарапшы болды) және төлемақы қосты.

1908 ж. қазан айында Эйнштейнді Берн университетіне факультатив оқытуға шақырады, алайда ешбір төлемақысыз.

1909 ж. ол г. Зальцбургте натуралистер съезінде қатысады, онда неміс физикасының элитасы жиналды және Планкпен бірінші рет кездесті;

«Академия Олимпия» атты ғылыми үйірме

1909 ж. желтоқсан айынан бастап экстраординар профессорының төленетін лауазымына ие болды.

1911 ж. Эйнштейн көп ойланбастан Прагалық Неміс университетінде физика кафедрасын басқаруға шақыруын қабыл алды. Осы кезеңде Эйнштейн термодинамика, салыстырмалылық теориясы және кванттық теория бойынша мақалалар серияларын жариялауды жалғастырады.

1913 ж. аяғында Планк пен Нернст ұсынысы бойынша Эйнштейн Берлинде құрылатын физикалық зерттеу институтын басқаруға шақырылды; ол сонымен қатар, Берлин университетінің профессоры болып кірді.

1914 ж. соғыс алдында ол шақыруды қабылдап Берлинге келді. Милева балалармен Цюрихта қалды. 1919 ж. ақпанда олар ресми түрде ажырасты.

1919 ж. маусымда Эйнштейн анасы жағынан немере қарындас болып келетін Эльзе Лёвентальға үйленді және оның екі баласын асырап алды.

1920 ж. мамырда Эйнштейн Берлин ғылым академиясының басқа мүшелерімен бірге мемлекеттік қызметші ретінде ант қабылдады, заң бойынша Германия азаматы болып саналды.

1921 ж. АҚШ-қа барды, дәрежелі қонақ ретінде Конгрестің арнайы құттықтау қарары қабылданды. Қысты Жапонияда қарсы алды.

1922 ж. соңында Нобель сыйлығы Эйнштейнге фотоэффект теориясы үшін берілді.

1929 ж. бүкіл әлем Эйнштейннің 50-ге толғанын салтанатты түрде атап өтті.

1933 ж. Эйнштейн Германиядан біржолата кетті. Отбасымен бірге ол Америка Құрама Штаттарына қоныс аударды.

1934 ж. қаңтарда ол Ақ үйге президент Франклин Рузвельтке шақырылды, онда жылы қарым-қатынастағы кездесу өтті

1936 ж. желтоқсанда жүрек ауруынан Эльза қайтыс болды; үш ай бұрын Цюрихте М. Гроссман қайтыс болды.

1955 жылы Эйнштейннің денсаулығы күрт нашарлады.

1955 жылы 18 сәуірде 1 сағат 25 минутта 77 жасқа қараған шағында Принстонда аорты аневризмінің жарылуынан қайтыс болды.

Мемориалдық тақталар

Аарау

Берлин

Прага

Милан

Мальта

Cыйлықтар:

Нью-Йорктың (1921) және Тель-Авивтың (1923) Құрметті азаматы атанды;

Маттеуччи медалісі (1921) ;

Немiс орденi «Еңбек сіңірген» (1923, Эйнштейн 1933 жылы бұл орденнен бас тартты) ;

Копли медалі (1925), «салыстырмалыллық теориясы және кванттық теорияға сіңірген еңбегі үшін»;

Алтын медаль (1926), Ұлыбритания Король астрономиялық қоғамы табыстаған;

Макс Планк атындағы медалі(1929), Германия физика қоғамы (Deutsche Physikalische Gesellschaft) ;

Жюль Жансанның жүлдесі(1931), Франциялық астрономиялық қоғам (Société astronomique de France) ;

Франклин медалі (Benjamin Franklin Medal, 1935), Franklin Institute, Philadelphia.

Фильмография

«Альберт Эйнштейн. Өмірдің немесе ажалдың формуласы» - фильм, 2005 жылы BBC түсірген .

«Эйнштейн және Эддингтон» (ағылш. Einstein and Eddington) - фильм, BBC және HBO бірігіп түсірген, режиссер: Филип Мартин. Эйнштейннің рөлін ойнаған: Энди Серкис.

Еңбектері:

Эйнштейннің басты еңбегі - ”Салыстырмалылық теориясы”. Бұдан бөлек 300-ден астам ғылыми еңбектердің, тарихи ғылымдар философиясы және публицистика саласындағы 150-дей кітап, мақалалардың авторы ретінде де танымал. Ол бiрнеше түбегейлi физикалық теорияларды жасады:

Арнайы салыстырмалылық теориясы (1905) ;

Жылу сыйымдылығын және фотоэффект кванттық теориясы;

Бозе Эйнштейн кванттық статистикасы.

Броун қозғалысының статистикалық теориясы, флуктуациялардың теориясына негiзін салған.

Салыстырмалылық теориясы

ХХ ғасырдың басында екі үйлеспейтін кинематика болды: Галилей түрлендірулері бар классикалық және Лоренц түрлендірулері бар электр магниттік. Эйнштейн, осы тақырыптарды айтарлықтай дәрежеде тәуелсіз ойластыра отырып, біріншісі аз жылдамдықтар үшін екіншінің жуықталған жағдайы, ал эфир қасиеттері деп саналғандар іс жүзінде кеңістік пен уақыттың объективті қасиеттерінің көрінісі деп болжады. Эйнштейн эфир ұғымын оны бақылаудың мүмкін еместігін және мәселе тамыры динамикада емес, одан терең - кинематикада екенін дәлелдеу үшін ғана тарту қисынсыз екенін айтты. «Қозғалыстағы денелердің электродинамикасының негізін қалаушы» атты мақалада ол екі постулатты ұсынды: салыстырмалылықтың жалпыға бірдей принципі және жарық жылдамдығының тұрақтылығы; олардан қиындықсыз лоренцтік қысқарту, Лоренцтің түрлендіру формулалары, бір мезгілділік салыстырмалылығы, эфирдің керексіздігі, жылдамдықтарды қосудың жаңа формуласы, инерцияның жылдамдықпен артуы және т. б. шығарылады.

Жылдың соңында шыққан оның басқа мақаласында, масса мен энергия байланысын анықтайтын [E=mc^2] формула пайда болды. Ғалымдардың бір бөлігі осы теорияны бірден қабылдады, ол кейін «салыстырмалылықтың арнайы теориясы» (САТ) деген атау алды. Планк (1906) пен Эйнштейннің өзі (1907) релятивистік динамика мен термодинамиканы құрды. Эйнштейннің бұрынғы ұстазы Минковский, 1907 ж. салыстырмалылық теориясы кинематикасының математикалық моделін төрт өлшемді евклидтік емес әлем геометриясы түрінде ұсынды және осы әлемнің инварианттар теориясын әзірледі (осы бағыттағы алғашқы нәтижелерді 1905 ж. Пуанкаре жариялады) . Алайда ғалымдардың біразы «жаңа физиканы» тым революциялық деп тапты. Ол эфирді, абсолютті кеңістікті және абсолютті уақытты алып тастады, Ньютон механикасын жүзеге асырды, ол 200 жыл физикаға сүйемел болды және бақылаулар арқылы өзгеріссіз дәлелденді. Салыстырмалылық теориясындағы уақыт санақтың түрлі жүйелерінде әртүрлі жүреді, инерция мен ұзындық жылдамдыққа тәуелді, жарықтан жылдамырақ қозғалыс мүмкін емес, «егіздер парадоксы» - барлық осы ерекше салдарлар ғылыми қауымдастықтың консервативтік бөлігі үшін қабылдарлық болмады. Іс САТ-тың әуелде ешқандай жаңа бақыланатын эффектілерді болжамайтынымен, ал Вальтер Кауфманн (1905-1909) тәжірибелерін көпшілігі САТ-тың маңызды тасын - салыстырмалылық принципін (осы аспект тек 1914-1916 ж. САТ пайдасына түпкілікті айқындалды) теріске шығару ретінде талқылануымен асқынды. Кейбір физиктер 1905 ж. кейін баламалы теорияларды әзірлеуге тырысты (мысалы, Ритц 1908 ж. ), алайда осы теориялардың эксперименттен жойылмайтын алшақтауы айқындалды.

1827 ж. Роберт Броун микроскоппен бақылады және соңында суда жүзіп жүрген гүл тозаңының ретсіз қозғалысын сипаттады. Эйнштейн молекулалық теория негізінде, осындай қозғалыстың статистикалық-математикалық моделін әзірледі, оның үстіне оның моделі негізінде, басқадан бөлек, жақсы дәлдікпен молекулалардың өлшемін және олардың көлем бірлігінде мөлшерін бағалауға болар еді. Бір мезгілде Смолуховский ұқсас қорытындыға келді, оның мақаласы Эйнштейнге қарағанда бірнеше айға кеш жарияланды. Өзінің статистикалық механика бойынша «Молекулалар өлшемдерін жаңадан анықтау» деп аталатын жұмысын Эйнштейн Политехникумге диссертация ретінде ұсынды және сол 1905 ж. философия докторы атағын алды. Келесі жылы өзінің теориясын Эйнштейн «Броундық қозғалыс теориясы» атты жаңа мақаласында дамытты және кейін бірнеше рет осы тақырыпқа оралды.

Жақын арада (1908 ж. ) Перрен өлшеулері Эйнштейн моделінің барабарлығын толық дәлелдеді, бұл сол жылдары позитивисттер тарапынан белсенді шабуылға ұшыраған молекулалық-кинетикалық теорияның алғашқы эксперименттік дәлелдемесі болды.

Макс Борн (1949 ж. ) былай жазады: «Мен Эйнштейннің осы зерттеулері барлық қалған жұмыстарға қарағанда физиктерді атомдар мен молекулалардың нақтылығына, табиғат заңдарында жылулық теориясы мен ықтималдықтың іргелі ролінің әділдігіне көбірек көз жеткізеді деп ойлаймын». Эйнштейннің статистикалық физика бойынша жұмысы оның салыстырмалылық теориясы бойынша жұмысына қарағанда жиірек цитаталанады. Олардың диффузия коэффициенті мен оның дисперсиямен байланысына арнап шығарылған формула есептердің жалпы класының өзінде қабылдарлық болып шықты: диффузияның марков процестері, электродинамика және т. б.