Жасушада кездесетін ДНҚ орны

Презентация қосу

Жасушада кездесетін ДНҚ орны Нуклеозидтер — азот негізі мен
рибозадан (рибонуклеозидтер)
• Ядро
немесе дезоксирибозадан
• Митохондрии (дезоксирибонуклеозидтер)
тұратын қосылыстар. Олар пурин
• Пластид
немесе пиримидин негіздерінің Ы-
гликозидтері.
Фосфокиназалардың әсерімен
Ядро фосфорланып нуклеотидтер
құрайды.

Ауытқыған нуклеозидтер —
Митохондрия
Хлоропласт пурин және пиримидин
нуклеозидтерінің химиялық
өзгертілген «егіздері». Олардың
кейбіреулері вируске қарсы әсер
етеді.
ДНҚ мен РНҚ айырмашылығы
ДНҚ Белгілер РНҚ
2 Жіпшелері 1
Ядрода Орналасуы Ядро мен цитоплазмада
ДНҚ-полимераза Ферменті РНК-полимераза
А, Т, Г, Ц Нуклеотидтері А, У, Г, Ц
Дезоксирибоза Қанты Рибоза

Генетикалық ақпаратты Генетикалық ақпаратты
сақтап зат алмасу тасымалдау және
процестерін қадағалау нәруыз биосинтезі
Қызметі
1. Тұқымқуалау ақпаратын сақтау Нәруыз биосинтезін жүзеге асыру.
және оны еншілес жасушаларда Нәруыздар түріндегі тұқымқуалау
көбейген кезде тасымалдау ақпаратын жүзеге асыру.

ДНҚ – қандай ақуыз түзу керектігін нұсқайтын генетикалық ақпарат тасымалдайтын жасушадағы ұзын
тізбекті макромолекула. Генетикалық код молекула бойымен ұзыннан тізбектеліп орналасқан аденин, тимин,
гуанин және цитозин деп аталатын төрт негізден тұрады. Негіздердің орналасу реті жасушаның қандай ақуыз
жасайтынын анықтайды. ДНҚ тізбегі әр дарада әртүрлі болады, тек бір жұмыртқалы егіздерде ғана бірдей
болады!
Бiрiншi нуклеотидтiң фосфор тобы мен келесi нуклеотидтiң құрамындағы қанттың
арасында пайда болатын коваленттiк байланыс арқылы нуклеотидтер бiрi бiрiне
жалғасып тiзбек құрайды.
Әр бір келесі нуклеотид алдынғы нуклеотидттің 3’-бұрышына жалғасады.
Сипаттары ДНҚ РНҚ
1. Молекулалық Комплементарлық принцип бойынша А мен Т; Бiр полинуклеотидтiк тiзбек
құрылымы Г мен Ц арасында пайда болатын сутектiк
байланыстар арқылы қосылған екi қарама-қарсы
бағыталған полинуклеотидтiк тiзбектен тұратын
биспираль.
(А=Т, Г=Ц; А+Г=Ц+Т ара- қатынасы тең - Чаргафф
ережесi)

2. Нуклеотидтер құрамы 1. азоттық негiздердiн түрлерi - А,Т,Г,Ц 1. азоттық негiздердiн түрлерi - У , А, Г,Ц
2. моносахаридтiң түрi – дезоксирибоза 2. моносахаридтiң түрi – рибоза
3. Фосфор қышқылының қалдығы 3. Фосфор қышқылының қалдығы
3. Қасиеттерi 1. Авторепродукцияға (екi еселену) қабілеттiлiгi 1. Авторепродукцияға қабілеттiлiгi жоқ. РНҚ-
бар. Ескi ДНҚ-ның әр тiзбегi жаңа тiзбектiң ның барлық түрлерi ДНҚ молекуласының бiр
Нуклеотидтер тізбегінің түзілуі синтезделуiнде қалып (матрица) ретiнде тiзбегiн қалып ретiнде колдана отырып
қолданылады (репликация процессi) синтезделедi (транскрипция процессi)*
2. ДНҚ-ның нуклеотидтiк құрамына түрлiк 2. РНҚ-ның нуклеотидтiк құрамында түрлiк
ерекшелiк тән, бiрақ әр ағзаның барлық ерекше-лiк жоқ, және бiр организмнiң әр
жасушаларындағы ДНҚ бiрдей болады. жасуша-сында РНҚ түрлерi айрықша болуы
мүмкiн (әсiресе ақпараттық РНҚ)

4. Қызметтерi 1. ДНҚ - ақпараттық қалып - өйткенi оның - Тұқым қуалау ақпаратын жүзеге асыру қызметi.
бойында барлық тұқым қуалайтын ақпарат РНҚ қызметiне қарай үш түрге бөлiнедi
жазылған 1.аРНҚ - ақпаратты ДНҚ молекуласынан көшiрiп
2. ДНҚ тұқым қуалау ақпаратын жасушаның алып цитоплазмаға белок синтезделетiн жерге
ұрпақ қатарында өзгермей берiлуiн жеткiзедi
қамтамасыз етедi 2.тРНҚ - аминқышқылдардың арнайы
тасымалдаушысы, трансляция кезiнде адаптор
ретiнде кодондарды тану процессiн қамтамасыз
етедi
3.рРНҚ - рибосоманың құрылымдық бөлiгi,
рибосоманың аРНҚ-ны танып байланысуын
қамтамасыз етедi
Нуклейн қышқылдары: ДНҚ дезоксирибонуклеин қышқылы және РНҚ рибонуклеин қышқылынан тұрады. Нуклейн
қышқылдарының мономері нуклеотидтер, олар тұрақсыз биополимерлерден тұрады.
ДНҚ химиялық құрамы: Нуклеотидтер үш әртүрлі заттар типінен тұрады.
Фосфор қышқылының қалдығы
пентозамен 5’-көміртегі арқылы,
Фосфор
қышқылы ал азоттық негіз 1’-көміртегі арқылы байланысады.
ДНҚ құрылысы

• ДНК - полимер.
• Мономеры - нуклеотид.
• Нуклеотид- Химиялық құрамы үш заттан тұрады.
Нуклеотид құрылысы

Азотты негіз Көмірсу: Фосфорқышқылы (ФК)
Нуклеотидтің құрылысы - Аденин; - Дезоксирибоза
- Гуанин;
- Цитазин
- Тимин
Азотты негіздер: - Аденин; - Гуанин; - Цитазин; - Тимин

Пиримидин: бұған Тимин,
Цитозин, Урацил. Олар бір
сақиналы азотты негіздер болып
табылады. Тиминнің химиялық
құрамы жағынан өте жақын
Урацилге.
Пуриндер: құрамында екі
сақинасы бар азотты негіздер.
Олардың біреуі 6 бұрышты, ал
екіншісі 5 бұрышты сақина
Пиримидин
Пуриндер түзеді. Бұған Аденин мен Гуанин
жатады.
Көмірсу: - Дезоксирибоза

Бес көміртекті қанттардан тұрады. Оларды
Пентоза деп атайды: Ерекшелігі: С5Н10О5 –
Рибоза РНҚ құрамында,
С5Н10О4 –Дезоксирибоза, ДНҚ құрамында
кездеседі. Ерекшелігі құрамындағы оттегі
санына байланысты.
Егер тек қана Азотты негіз және моносахаридтер өзара қосылса олар ондай қосылыс Нуклеозид деп атайды.
Егер тек қана Азотты негіз және моносахаридтер және Фосфор қышқылы өзара қосылса олар ондай қосылыс
Нуклеотид деп атайды.
Ковалентті полюсті
байланыс жасайды ұзына
бойы орналасқан тізбек.
Олар Фосфор қышқылы
мен Моносахаридтердің
арасында жүреді. Алайда
Дезоксирибоза мен
Фосфорқышқылы өзара
байланыс жасап
Қанттыфосфатты
көпірше түзеді.
ДНҚ құрылымы
ДНҚ-ның құрылысы
ДНК - биополимер, оның мономері нуклеотидтер. Нуклеотидтердің 4
түpi болады: Аденин, Гуанин, Тимин, Цитозин. Әр нуклеотид үш
компоненттен тұрады:
1. фосфор қышқылының қалдығы
2. моносахарид (дезоксирибоза C 5H 10O4)
3. азоттық негіздер, пуриндік (А-Г), пиримидиндік (Ц-Т).
ДНҚ-ның құрылым ерекшелігі:
1. ДНҚ екі полинуклеотидті тізбектен тұрады, оның моделін 1953 ж
американ биофизигі Дж. Уотсон мен ағылшын биофизигі және генетигі
Ф. Крик ұсынған.
2. Екі тізбек 6ip-6ipiнe антипараллелді, 6ip тізбектің 5 1 ұшы екінші
тізбектің З1 ұшымен байланысады.
3. ДНҚ-ның рентген құрылысын талдау барысында оның 2 спиральдан
тұратыны, өз осьінің маңында оңға қарай оралып спираль түзетіні
анықталды. Спиральдің диаметрі 2 нм, әр қадамы 3,4 нм, әр
бұрылымына 10 жуп нуклеотид кіреді.
Бip тізбектің бойында орналасқан
нуклеотидтер 6ip-6ipiмен коваленттік (фосфо-
диэфирлік) байланыспен байланысады, ол 6ip
нуклеотидтің дезоксирибозасы мен екінші
нуклеотидтің фосфор қышқылының қалдығы
арасындағы қосылыс. Бip тізбек бойына кез-келген
нуклеотидтер орналаса береді және ол ДНҚ-ның
әртүрлілігін қамтамасыз етеді. Азоттық негіздер
дезоксирибозамен байланысып, тізбектің бүйір
жағында орналасады. ДНҚ-ның екі тізбегі 6ip-6ipiмен
азоттық негіздер Аденин мен Тимин немесе Тимин
мен Аденин екі, Цитозин мен Гуанин немесе Гуанин
мен Цитозин үш сутек көпіршесімен байланысады.
Нуклеотидтердің қос тізбекте бip-бipiнe қатаң түрде
сәйкес келуін (толықтыруын) комплементарлық деп
атайды.
Сонымен, ДНҚ екі спиралді тізбектен тұрады, егер
бip тізбекте орналасқан азоттық негіздер белгілі болса,
екінші тізбектегі азоттық негіздерді комплементарлық
принциппен анықтауға болады. ДНҚ-ның өзін-өзі екі
ДНҚ молекуласының құрылысы еселеуі осы құрылысына негізделген.
Нуклеотидтердің ағза үшін
ДНҚ-ның биологиялык функциясы: ролі шектелмейді және
1. Генетикалық информацияны сақтау нуклейнқышқылдардың
2. Өзін-өзі eкi еселеуі қаңқасын құрайды. Кейбір
3. Ұрпақтан-ұрпаққа генетикалық материалды беру. коферменттер өзінің
нуклеотиді ретінде
Әр түрге жататын ағзалардың ДНҚ молекуласы тұрақтылығымен және қабылдайды мысалы:
түрлік ерекшеліктерімен ажыратылады. Жоғарыда айтылғандай ДНҚ 6ip-6ipiнe Аденазинтрифосфат АТФ,
комплементарлы eкi тізбектен тұрады. Сондықтан, ондағы А саны Т, Г саны Ц АДФ, АМФ, және
тең және А +Г ара қатынасы 1- ге тең, оны Чаргафф ережесі деп атайды Кофермент А,
Т+Ц Никотинамидадениндинукле
(1949 ж). Ал, А +Т ара катынасы 1- ге тең емес, ce6e6i отид (НАД),
Г+Ц Никотинамидадениндинукле
кейбір түрлерде А + Т жұптары көбірек болса Ц + Г азырақ болады, кейбіреуінде отидфосфат НАДФ және
кepicінше. Мысалы; кейбір бактерияларда А + Т =0,42, ал Флавинадениннуклеотид
Г+Ц ФАД.
адамда А + Т =1,53 болады.
Г+Ц
Совет биохимии А.Н.Белозерскидің анықтауы бойынша азоттық
негіздер жұбының ара қатынасы түрлік белгіні анықтайды.
Хромосома дегеніміз – ДНҚ-ның жіпшелерінен тұратын созылыңқы
тығыз денешік. Олар бірнеше бөліктерден тұрады: алғашқы бөлік және
екінші реттік бөлік. Хромосоманың құрамында 40 ДНҚ, 40 гистон, 20
қышқыл нәруыз және аз мөлщерде РНҚ болады. ДНҚ организмге
қажетті әр түрлі нәруызды синтездеуге ақпараттар береді.
Гистон дегеніміз – хромосомадағы құрылыс қызметін атқаратын
нәруыз. Қышқыл нәруыз хромосоманың қозғалысына, ДНҚ мен РНҚ-
ның синтезіне, организмдегі белгілерге жауап беретін нәруыздың
қызметін атқарады. РНҚ ядро мен цитолазманың арасындағы
байланысты қамтамасыз етеді. Көп уақытқа дейін ғалымдар
хромосомаларды жасушаның бөлінуінен кейін жойылып кетеді деген
пікірдеболды. Бірақ таңбалы атомдар әдісі арқылы олардың жасушадағы
тұрақты құрылым екендігі дәлелденді. Әрбір хромосоманың мөлшері
мен пішін тұрақты болады дедік. Ендеше, хромосоманы сыртынан
қарағанда, екі буынның бар екенін аңғаруғңа болады. Бірінші буынды
центромералы буын деп атайды. Бұл буынмен ахроматимн жіпщелерінің
бір ұшы байланысады. Центромераларының орналасуына байланысты
хромосомалардың пішіндері өзгеріп отырады. Осыған қарамастан әрбір
хромосомадағы центромералардың орны тұрақты болады.
Нәруыздың екінші реттік құрылымы. Шиыршық
түрінде болады. Бірінші реттік құрылым тізбегін
шиыршыққа орналастырылуы амин топ сутек
атомдары және карбоксил тобындағы оттегімен
арасындағы сутектік байланыстардың есебінде өтеді.
Өйткені аминқышқылдар қосылып, су үзілген соң бір
сутегі (NН), ал карбоксил тобында бір оттегі (СО)
қалады. Тізбек өзара тартылыс нәтижесінде иіледі де
сайма сай шиыршықты құрылым түзіледі.

Ұқсас жұмыстар

Клетка циклындағы ДНҚ репликациясының орны мен құбылыстары

Жасушаның тіршілік циклі

Клетка циклындығы ДНҚ репликациясының орны мен құбылыстары

Ядролық мембрана

Канцерогенез. Онкогендер туралы қазіргі көзқарастар

ТҰМАУ ВИРУСЫ

Хромосомалардың құрылымы

Құрамында ДНҚ және РНҚ бар вирустар

Клетканың химиялық құрамы

Вирустардың жіктелу принциптері. Олардың номенклатурасы. Вирустардың көбеюінің биогенетикалық ерекшеліктері, көбею сатылары

Пәндер