ДНҚ бірізділіктері: униальді және қайталанатын ( ДНҚ қайталанулар). Тандемді қайталанулар

Презентация қосу

Оңтүстік Қазақстан Медициналықкалық Академиясы

Биология және биохимия кафедрасы

Тақырыбы:ДНҚ бірізділіктері: униальді және қайталанатын ( ДНҚ қайталанулар). Тандемді қайталанулар
Орындаған:Ордабек.А
Тобы: В- ЖМҚА-02-18
Қабылдаған:Жазықбаеа.Г.Т

Шымкент -2018
ЖОСПАР

Ι. Кіріспе
ΙΙ. Негізгі бөлім.
1. Геном
2. Дисперсті қайталанулар
3. SINE- тізбегі
4. LINE-тізбегі
5. Фланк шектеулері туралы түсінік.
6. Мобильді генетикалық элементтер
7. IS-тізбегі туралы түсінік.
8. Транспозондар туралы түсінік.
9. Мобильді гентикалық элементтердің маңызы.
ΙΙΙ. Пайдаланылған әдебиеттер
Геном- жасушаның, ағзаның тіршілігі және дамуы үшін қажет барлық генетикалық
ақпарат жазылған ДНҚ молекулаларының толық жиынтығы болып табылады, яғни
жасушаның ядролық және цитоплазмалық ДНҚ-сының барлық гендері мен ген
аралық учаскелерінің жиынтығы.Геномның негізгі бөлігі, яғни 99.5% мөлшері ядрода
шоғырланған. Геномдық технологиялардың мақсаты – ДНҚ молекуласын секвендеу
болып табылады. Геномдық технологиялардың мақсаты – гендер картасын
құрастыру болып табылады.
ХХ- ғасырдың 60-жылдары Р.Бриттен және Э.Дэвидсон
эукариоттар геномының молекулалық құрылысының
ерекшеліктерін, яғни геномның әртүрлі учаскелерінің түрліше
рет қайталанатынын ашты. ДНҚ молекуласының
қайталанбайтын, орташа қайталанатын, өте жиі қайталанатын
учаскелері белгілі.
Кайталанбайтын учаске ДНҚ молекуласының бойында бір
дана күйінде кездеседі және бұл жерлерде барлық
структуралық гендер орналасқан. Оның үлесіне ДНҚ
молекуласының 75 көлемі тиесілі. Геномның қалған 25% -
қайталанатын нуклеотидтер бірізділігі болып табылады.
Олар жүзден мыңдаған ретке дейін қайталануы мүмкін.
Оларды дисперсияланған (біркелкі таралған) және
сателиттік ДНҚ бірізділіктері деп бөледі.
Дисперсияланған (біркелкі таралған) ДНҚ бірізділіктері
(геномның 15% көлемін құрайды) ДНҚ молекуласының бойына
біркелкі бытырыңқы таралып орналасқан. Оларға SINE (қысқы
элементтер), LINE (ұзын элементтер) және басқа да
бірізділіктер кіреді. Жеке SINE- бірізділіктерінің ұзындығы 90-
500 н.ж., ал LINE -бірізділіктерінің ұзынды ғы 7000 н.ж. дейін
жетеді.
SINE- тізбегі
(short interspersed elements)

SINE - бірізділіктерінің кейбіреулерін ALu-
бірізділіктері деп атайды, себебі олар ALu -
рестриктазалар арқылы кесіледі. Адам
геномында 300 000 нан 500 000-ға дейін АІu
-бірізділіктер табылған. Бұл бірізділіктердің бір
ерекшеліктері — олар өздігінен көшірмеленіп,
ДНҚ-ның кез-келген бөліміне, сол сияқты
гендерге, қыстырылып қосылуы мүмкін. Соңғы
жағдайларда олар мутация пайда етіп ген
қызметін бұзады.
Эукариоттық тасымалдау RNA гендері секілді, көптеген
қысқа қайталануларда ішкі бөлінген РНК полимераз-III
промоторы бар. SINE-дің көпшілігі ретро-дәйектемелер
(яғни, олардың жаңа көшірмелері РНҚ үлгісінен кері
кері транскрипциядан және одан кейін геномға
интеграциялаудан туындайды). Осы отбасының ең
танымал қайталанулары - адам геномында, ал B1 және
B2 отбасында кеміргіштердің геномында Алу-
қайталанады.
LINE-тізбегі
(long interspersed elements)

LINE-дәйектемелері ретротранспозондардың
(ретровирустың геномына құрылымдық
ұқсастығы бар жануарлардың мобильді
генетикалық элементтері) белгісі болып
табылатын кері транскриптаздардың гендері
бар, бірақ олар retrotransposons тән ұзын
терминалдық қайталанулардың (LTR)
тізбектерінің жоқтығымен сипатталады. LINE
тізбегінің мысалында LINE1 тінтуір қайталауы
және адам L1 репликациясы көрсетілуі мүмкін.
Ұзақ қайталанулар бастапқыда 5 кб-тан асатын ДНҚ тізбегі
ретінде сипатталған және геномада 104 әннен артық (Singer,
1982) ұсынылған. Адам геномында LINE-L1 қайталануының тек
бір ғана отбасы анықталды (Hutchison et al, 1989). Бұл
қайталанулардың консенсустық жүйелілігі ұзындығы шамамен 6
кб құрайды, яғни поли-A «құйрық» деп аталады және қысқа
қайталанатын қайталанады, әдетте 20 б.п-ден кем. ұзындығы.
Көшірмелер саны шамамен 100 000 гаплокиды геномына тең. Бұл
қайталанулардың көпшілігі 5-ші аяғында қысқартылған
Фланк шектеулері

Фланк шектеулері, фланкалық тізбектер
(фланецті аймақтар, фланкалық
тізбектер) екі жағында орналасқан ДНҚ-
ның («келесі есік», «фланге») белгілі бір
локусынан, генінен немесе басқа да
нуклеотидті тізбектерінен тұратын
аймақтары (нуклеотидтік тізбектері); 5'-
және 3'-Ph-мен айырмашылығы бар.
Мобильді генетикалық
элементтер
Мобильді генетикалық элементтер (MGE) MGE - бір хромосомада
немесе хромосомалар арасында қозғалатын ДНҚ үзінділері.
МГЭ прокариот 2 ге бөлінеді:
1.IS элеметтер
2.Транспозондар
Транспозондар да 2 ге бөлінеді:
1. Қарапайым транспозондар
2. Кешенді транспозондар
IS-элементтері

1. Өлшемдері 700-ден 1500-ге дейін.
2. Соңында терістелген қайталанулар (IR),
ұзындығы b.p.
3. Геномды (ген транспозазы) ауыстыру
үшін қажетті гендерді ғана қамтиды.
4. IS-элементі қайталанады, оның
көшірмесі жаңа сайтқа енгізіледі
Қарапайым транспозондар

1. 5000 б.т. дейінгі өлшемдер.
2. Түпнұсқада қайталанатын қайталанулар (ИҚ)
бар.
3. Қайталанатын қайталанулар арасында
транспозицияны және қосымша құрылымдық
гендерді қамтамасыз ететін гендер орналасқан.
Кешенді транспозондар

1. Өлшемдері 2000 жылдан бастап б.
2. Соңында IS-элементтері бар.
3. IS-элементтері арасында қосымша
құрылымдық гендер (антибиотикке қарсы
гендер, ауыр металдар, токсиндерді кодтайтын
гендер және т.б.) орналасқан.
Мобильді генетикалық
элементтердің маңыздылығы
1. Биологиялық мутагендер.
2. жақын гендердің белсенділігін өзгерту, t.
күшейтуші және оқшаулағыш жүйелі болуы
мүмкін.
3. Олар бірдей МКЖ арасында біркелкі өтпеудің
нәтижесінде хромосомалық өзгерістерге әкелуі
мүмкін. 4. Drosophila retrotransposons
теломерлерді қалыптастыруға қатысады.
Пайдаланылған әдебиеттер

1. Медициналық биология және генетика. Е. Ө.
Қуандықов ред., А., 2004.
2. С.А.Әбілаев. Молекулалық биология және генетика:
Оқулық.- Шымкент: «Асқаралы» баспасы, 2008.- 424 с.
3. 1.С.Ж. Стамбеков «Жалпы генетика» Алматы «Ана
тілі» 1993 жыл
4. 2.Е.Ө. Қуандықов., С.А. Әбілаев., «Медициналы қ
биология және генетика» (Медициналы қ жоғары ж әне
орта кәсіби оқу орындарына арналған о қулы қ) Алматы
2006 жыл.
5. 3.Әбілаев С.А.Молекулалық биология,Шымкент 2010
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!!!

Ұқсас жұмыстар

Гендердің тандемды кластері

ДНҚ бірізділіктері

ДНҚ бірізділіктері: Диспергирленген қайталанулар: SINE – және LINE- қайталанулар және т.б. Мобильді генетикалық элементтер. Палиндромдар

Геномдық импринтинг аурулары

ДНҚ диагностикалық әдістер

Теломералар - эукариотты хромосомалардың шеткі ұштары

Жасушаның Генетикалық аппараты

ЖОБАСЫ ГЕН

ТАЕ буферін дайындау

Генетикалық полиморфизмнің нуклеотид бірізділігінің полиморфизмі

Пәндер