Еңбек және оның экономикалық мәні

Презентация қосу

Еңбек және оның
экономикалық мәні

Орындаған: Мария Синельникова
Группа:
Факультет:
Тексерген:
Жоспар
• Кіріспе
• Негізгі бөлім
- Еңбек, еңбек функциясы
- Еңбекті ұйымдастыру
- Еңбек нормаларының түрлері
- Еңбек нарығы — бұл бәсекелік нарық
- Еңбекақының экономикалық мәні
- Еңбек ресурстары
• Қорытынды
• Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
• Экономикалық дамудың орта және ұзақ мерзімді болашағын
анықтайтын маңызды жәйті еңбек ресурстарын пайдалану болып
табылады. Қазіргі жағдайда еңбек талабы өзгеруде, еңбек
ресурстарының кәсіптік дайындығы күшеюде. Жұмыспен қамту
еңбек нарығының түрі секілді жұмысшы күшін арттыруға
арналған және білім жүйесін жетілдіру бағыты ұсынылады. Өзінің
тәуелсіздігін алып, егемендігінің он алты жылдан астам уақыт
дүниежүзілік қоғамдас деп танылған Қазақстан Республикасының
экономикалық жүйесінде елеулі өзгерістер болды. Қазақстан
орталықтандырылған басқару жүйесінен жекеменшік сипаттағы
экономикалық дамудың нарықтық реттеу түріне өтті. Мемлекеттік
меншік еңбекті бөлу арқылы нарықтық экономиканың қалыптасуы
негізінде жеке меншікке айналды. Нарықтық экономика
жағдайында аса маңызды мәселелердің бірі қалыптасу, даму және
еңбек ресурстарын бөлу мәселесі болып табылады.
Еңбек
• Еңбек әлеуметтік-экономикалық • Бұл қарама-қайшылық туралы Э.
қатынастарда күрделі дәрежені құрайды,
Фромм былай деп сипаттап жазды:
оны: философиялық, әлеуметтік,
экономикалық, құқықтық, мәдени және «Еңбек етуді арқасында адамдардың
экономикалық қызмет субъектілерінің басқа сана-сезімі өсті, табиғаттан бөлініп,
тұрғыдағы әрекеттері тұрғысынан жан-жақты әлеуетті және тәуелсіз болып
қарастыруға болады.
қалыптасты. Неғұрлым адамның
• Еңбек және оның өркениетті дамудағы рөлін
еңбегі жетілген сайын, соғұрлым
зерттеуде еңбек мәселесін қозғайтын барлық оның даралануы да жетілмек»
ойшылдар – біреуі қисынды дәйектілікпен,
екіншісі – қарама-қайшылықта негізгі екі
көзқарас қалыптастырды:

еңбек –
«жасампаз «еңбек –
және жеке адамның ең
тұлғаның даму ауыр жүгі».
көзі».
Еңбек функциясы
• Еңбек нарығы-бұл тауар болып Әлуметтік функцияға
табылатын еңбек ресурстарының нарығы адамдардың табыстары мен
бұлардың тепе-теңдік бағасы мен саны,
оларға сұраныс пен ұсыныстың бір-біріне
жақсы тұрмыс халының
етуімен белгіленеді. Кәсіпкерлер мен әдеттегідей дәрежесінің
еңбекке қабілетті адамдар нарықтың қамтамасыз етілуі және
агенттері,-еңбек нарығында өзара жұмыскерлердің өндірістік
қатнаста болады. Сондықтан еңбек қабілетінің тиісті дәрежеде
нарығы сұраныс пен ұсыныс механизмі ұдайы өндіруінің қамтамасыз
арқылы экономикалық агенттердің
етілуіжатады.
арасындағы бәсекелестіктің нәтижесінде
жұмыспен қамтудың белгілі көлемі және
еңбек төлемі дәрежесі орнайтын
экономикалық орта немесе болмыс болып
табылады.
Еңбек нарығының
• Еңбек нарығының қызметтері қоғам экономикалық
өміріндегі еңбектің рөлімен белгіленеді, функциясына еңбекке
еңбек табыстың және жақсы хал- рационалды тарту, оны бөлу,
жағдайдың өте маңызды өндірістік ресурс реттеу және пайдалану
болып табылады. Осыған сәйкес еңбек жатады.
нарығы басты екі қызмет атқарады:
Еңбекті ұйымдастыру
• Еңбекті ұйымдастыруды негізгі бағыттары ретінде келесілерді атауға болады:
• еңбекті бөлу мен үйлестіруді ұтымды нысандарын әзірлеу және енгізу;
• мамандарды іріктеуді, даярлауды, қайта даярлауды, біліктілігін арттыруды қ
ұйымдастыру;
• жұмыс орындарында еңбекті ұйымдастыру және оған қызмет көрсету;
• еңбекті нормалау;
• еңбек ақы төлеуді ұйымдастыру;
• еңбек жағдайын жақсарту.

• Еңбекті ұйымдастыруды маңызды элементтеріні бірі еңбекті нормалау болып
табылады. Еңбекті нормалаудың негізгі мақсаттарының бірі – қажетті еңбек
шығындары мен нәтижелерін анықтау. Шығындар мен нәтижелер өндіріс пен
басқаруды , еңбекті ұйымдастырудың айтарлықтай тиімді нұсқаларымен сәйкес
келуі керек. Кәсіпорында еңбекті нормалау өнімні жоспарлы еңбек
сыйымдылығын анықтауға, қажетті жұмыскерлер санын есепеуге, еңбек
нәтижелерін бағалауға, материалды ынталандыру мен жалақы орын белгілеуге
және т.с.с. мүмкіндік береді.
Еңбек нормаларының
түрлері
• Жұмысшылардың еңбегін нормалау кезінде еңбек нормаларының
мынадай түрлері қолданылады: уақыт, өндіру, сан, қызмет көрсету нормалары, сондай-ақ
нормаланған тапсырмалар.

Уақыт нормасы – бұл тиісті біліктілігі бар бір қызметкердің немесе қызметкерлер тобының
белгілі бір ұйымдық-техникалық жағдайларда жұмыс бірлігін орындау үшін белгіленген
жұмыс уақыты шығындарының көлемі.

Өндіру нормасы – бұл тиісті біліктілігі бар бір қызметкердің немесе қызметкерлер
тобының белгілі бір ұйымдық-техникалық жағдайларда жұмыс уақыты бірлігінде
орындауға міндетті белгіленген жұмыс көлемі (өнім бірлігінің саны).

Қызметкерлер санының нормасы – белгілі бір кәсіптік-біліктілік құрам қызметкерлерінің
белгілі бір ұйымдық-техникалық жағдайларда нақты өндіріс қызметін немесе жұмыс
көлемін орындауы үшін қажетті қызметкерлердің белгіленген саны.

Қызмет көрсету нормасы – бұл тиісті біліктілігі бар бір қызметкердің немесе қызметкерлер
тобының белгілі бір ұйымдық-техникалық жағдайларда жұмыс уақыты бірлігінің ішінде
қызмет көрсетуге міндетті өндірістік объектілер (жабдықтардың, жұмыс орындарының
және т.б. бірліктері) саны.

Нормаланған тапсырма – бір қызметкер немесе қызметкерлер тобы жұмыс ауысымында
немесе жұмыс уақытының өзге бірлігінде орындайтын жұмыстың белгіленген көлемі.

Басқарушылық нормасы – бұл белгілі бір ұйымдастырушылық-техникалық жағдайда бір
қызметкер басқаруға тиіс қызметкерлердің регламенттелген саны (бөлімшелер саны).
• Еңбек нарығы — бұл бәсекелік нарық. Оның құрылымдық-функционалдық
ұйымдастырылуының өте күрделі болғандығынан, қашан болмасын, жұмыс
орындары мен еңбек ресурстарының арасында белгілі сәйкес келмеушілік
болады. Өзін алмастыруға жоғары квалификация талап ететін, жұмыс
орындарының бір бөлшегі бос болып қала береді, ал қажетті арнаулы дайындығы
жоқ адамдардың бір бөлшегі жұмыс таба алмайды. Осындай жағдайда, жұмыстың
қандайын болмасын табу үшін жұмыссыздар арасында бәсекелестік пайда
болады. Осымен бірге, өз еңбегімен жоғары табыс табуды көздеп ұнамды
орналасу үшін, жоғары квалификациялы жұмыскерлер мен мамандар да бір-
бірімен бәсекелік сайыста болады. Кәсіпкерлер арасында фирмаға бай тәжірибелі
және жоғары квалификациялы мамандарды тарту үшін бәсекелік күрес жүріп
отырады.

• Еңбек нарығында еңбек ақы, баға механизмі арқылы белгілі сегмент шеңберінде
жұмысшы күшіне сұраныс пен ұсынысты қалыптастыратын, экономикалық
агенттердің кимылдарын үйлестіруге қызмет ететін бәсекелік орын алады. Еңбек
нарығы — бұл өте икемді құрылымдық-функционалдық құрамы бар динамикалық
нарық. Сондықтан еңбек нарығында белгілі ағымдар қалыптасады: жұмысшы
күші құрамынан шығушылар, жұмысшы күші құрамына кірушілер; жұмыс
іздеуден бас тартқандар; жұмыс іздеуді бітіргендер; жұмыс тапқандар және т.б.
Осы адамдардың бейімділігі қоғамдағы жұмысшы күшінін нарықтық
динамикасын сипаттайды.
Еңбек ресурстары
• Еңбек ресурстары үлгіге және ХЕҰ –ның әдістемелік тәсіліне сәйкес
статистикалық әдебиетте:

Экономикалық белсенді емес
Экономикалық белсенді тұрғындар
(әрекетсз, енжар) тұрғындар
• жұмыссыздар мен экономикалық • жұмыс істемейтін және жұмыс
қызметпен белсене іздемейтін халықтың келесі
айналысатындардың (барлық санаттары: жоғары сынып
жұмыс істеушілер) жиынтығы. оқушылары, студенттер, үй
Жұмыссыздардың жалпы (нақты) шаруашылығымен айналысатын,
саны есеп айырысу жолымен ауруларды күтетін тұлғалар.
анықталған.

• Еңбек ресурстары – бұл халықтың жұмысқа қабілетті бөлігі. Еңбек
өнімділігі – еңбек ресурстарын тиімді пайдалану көрсеткіші. Еңбек
өнімділігі:
1. Бір жұмыскермен белгілі бір нақты анықталған уақытта (уақыт,
күн, ай, жыл) өндірілген заттай немесе ақшалай түріндегі өнімнің
санымен;
2. Өндіріске жұмсалған уақыттың санымен өлшенеді.
• Еңбек ресурстарын пайдалануға: • Еңбек ресурстарын басқару,
— еңбекке жарамды халықты еңбек ресурстарын
жұмыспен қамту деңгейін көтеру; жоспарлаумен айналысады.
— ұлттық экономиканың Еңбек ресурстарын жоспарлау
саласы бойынша жұмысшыларды – еңбекке жарамды жасындағы
үлестіру; адамдардың қажеттілігін және
— өндірістік емес салада және олардың еңбек қызметіне деген
материалдық салада жұмысшыларды қабілеттілігін анықтайтын
пайдалану тиімділігіне жұмсалған
қызмет аясы.
қызмет түрі жатады.

• Еңбек ресурстарын жоспарлау
ықтималдық сипаты бар және ол:
— нақты аймақта жұмыс
күшіне деген сұраныс пен
ұсыныс деңгейіне;
— жұмыспен қамтылу
деңгейіне;
— халықты жұмысқа
тұрғызу үрдісін ұйымдастыруға
және басқа да факторларға
байланысты.
Еңбекақының экономикалық мәні
• Еңбекақы бұл - мемлекет белгіленген нормаларға сәйкес түпкі нәтижелеріне,
санына және сапасына байланысты еңбектері үшін жұмысшылар мен
қызметкерлерге кәсіпорындар, мекемелер және ұйымдар төлейтін ақшалай
төлем. Қалыпты жағдайда еңбекақы қажетті өнімнің құнына, тең және және
оның ақшалай түрі болып табылады.
Батыстың экономикасы дамыған елдерде бұл ұғым "еңбекақы" және "ақшалай
сыйақы" түрінде болады. Әдетте еңбекақы қызметкерлердің дене еңбегін, ал
ақшалай сыйақы ой еңбегін марапаттауға арналған. Бұл екі фактор әлеуметтік
жағынан қарағанда, бір-біріне өте жақын ұғым, бірақ олардың өзгешелігі де
бар. Жалақы қысқа мерзімді шектеулі (1 күн, 1 ай) болады және оның деңгейі
кәсіпорын немесе жұмыс берушінің өзара келісімдерінде анықталады.
Ал ақшалай сыйақы болса, оның төлемдері едәуір ұзақ мерзім ішінде жүзеге
асады, мөлшері жеке келіссөздер арқылы белгіленеді.

• Еңбекақы төлеудің негізінде еңбекақы төлеудің шекті өнімділігімен
шектелінетін, өндіріс факторы ретіндегі еңбектің құны жатыр. Шекті өнімділік
теориясына сәйкес қызметкер еңбекақының орнын толтыратын өнім өндіруге
міндетті, олай болса еңбекақы қызметкердің еңбек тиімділігіне тәуелді.
Әлеуметтік-экономикалық категория бойынша еңбекақының маңызын
қызметкерлер мен жұмыс берушілер үшін қарастыру қажет.
Қызметкер үшін еңбекақы оның жеке табысының негізгі және басты бөлігі
болып табылады, сонымен қатар еңбекақы қызметкерлердің және оның жанұя
мүшесінде адамдардың әлауқат деңгейін жоғарылататын құрал болып
саналады.
Осыдан еңбекақының ынталандырушы ролі алынатын сыйақының көлемін
көбейту үшін еңбек нәтижесін, жақсартудан тұрады.
Жұмыс беруші үшін еңбекақы өндіріс шығындары болып, саналады. Жұмыс
беруші әсіресе бүйымның бірлігіне кететін шығындарды барынша азайтуға
тырысады.
Негізгі еңбекақыға мынандай төлемдер жатады:

Мерзімдік, үдемелі және кесімді еңбекақы төлеу кезінде орындалған
жұмыстың сапасы және мөлшері үшін, пайдаланылған уақыт үшін төлемдер;

Еңбектің қалыпты жағдайынан ауытқуымен байланысты төлемдер, яғни мерзімнен тыс
жұмыстар үшін, түнгі уақыттарға, мереке күндерге және т.б. күндерде жұмыс жасағаны
үшін төленетін төлемдер;

Қызметкердің кесірінсіз тоқтап қалулар үшін төлемдер;

Сыйлықтар, сыйлықақылы үстемелер және т.б. Қосымша еңбекақыға ұжымдық келісім-
шарттарда және еңбек туралы заңдарда қарастырылған, жұмыс жасалмаған уақыттар үшін
төлемдер жатады:

Жасөспірімдерге белгіленген жеңілдік сағаттарға ақы төлеу.

Демалыс уақыттарына ақы төлеу;

Мемлекеттік және қоғамдық міндеттерді орындаған уақыттары үшін ақы
төлеу;

Кішкентай балалары бар аналарға жұмыстағы, үзілістері үшін ақы төлеу;
Қорытынды
• Қазіргі кезде әлемнің өркениетті елдерінің тәжірибесі нақтылы
экономиканың тепе-теңдігін қамтамасыз етуде және оны ұтымды
пайдалануда экономикалық әдістің тиімді екендігін дәлелдеп отыр.
Халық шаруашылығының барлық салаларын алып қарастырсақ та
еңбекақы негізгі өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Кез келген
еңбектің тиімділігі белгілі бір операцияны орындау мерзіміне, жұмыс
сапасына тағы басқа факторларға байланысты ауытқып отырады. Қоғам
мүшелері арасында материалдық игіліктерді бөлу, оның еңбекке қарай
бөлудің объективтік экономикалық заңы негізінде жүргізіледі.

• Қазіргі нарықта экономика жағдайында еңбекке ақы төлеу күрделі
құбылыс болып отыр. Ең алдымен ол нақты жалақының барлық салада
төмендеуі орташа жалақымен күн көру шегінің қатынасы жұмыс күшінің
табиғи құны дұрыс бағаланбайды. Екіншіден, түрлі әлеуметтік топтар
арасындағы үлкен дифференциациясы пайда болды. Үшіншіден,
ынталандырушы, қозғаушы күш болудан қояды. Ол ынталандыру
саясатын жеткізуге кедергі келтіреді.

Ұқсас жұмыстар

Саяси әлеуметтану

Қоғамдық өндірістің нысандары

Кәсіпорынның негізгі өндірістік қоры

Кәсіпкерлік қызметтің экономикалық және әлеуметтік мақсаттары

Құрылымдық жұмыссыздық

Қоғамдық шаруашылықтың түрлері. Тауар- ақша қатынастарының дамуы

Экономикалық жү йе

КӘСІПОРЫНДА ЕҢБЕКТІ НОРМАЛАУДЫҢ РОЛІ, МӘНІ ЖӘНЕ ӘДІСТЕРІ

ӨНДІРІС ОРЫНДАРЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ РЕСУРСТАРЫ

Қазақ отбасы тәрбиесінің ерекшеліктері

Пәндер