Бауырдағы этанол метаболизмі

ПРЕЗЕНТАЦИЯ

Тақырыбы: Бауырдағы этанол метаболизмі.

Жоспар

Кіріспе

Негізгі бөлім

Этил спиртінің (этанол) бауырға әсері

Бауырдағы этанол метаболизмі

Бауырдың алкогольді зақымдануларының жіктелуі бауырдағы морфологиялық өзгерістері

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе

Этил спирті, этанол, С2Н5ОН - біратомды қаныққан-алифатты спирт, түссіз, күйдіргіш дәмі және өзіндік исі бар оңай қозғалатын сұйықтық; балқу t -144, 15°С, қайнау t 78, 39°С.

Көп жылдар бойы медицинаға спирттік ішімдіктердің әсерімен байланысты аурулар белгілі болған. Арақ-шарап қолданудың жиілеуі алкоголизммен ауырған науқастардың көбеюіне және алгокольді шамадан тыс қолданумен байланысты соматикалық аурулардың кең таралуына әкеп соқты. Адамдардың алкогольге деген қабылдаушылығы тұқым қуалайды.

Аталған ауыр патологиясы бар науқастар арасындағы өлім-жітім және мүгедектік көрсеткіштерінің жоғары деңгейі мамандардан алкогольдің ішкі мүшелерге, әсіресе бауырға деген қолайсыз әсерін алдын алуының немесе азайтуының жаңа жолдарын табуды талап етеді. Медицина ғылымына қойылған міндеттермен қатар, бұл мәселе әлеуметтік алдын - алу мен реабилитация арқылы мемлекеттік деңгейде шешілуге тиісті.

Негізгі бөлім

Этил спирті (этанол) бауырдың алкогольді зақымдануының негізгі факторы болып табылады. Бауырдың алкогольді зақымдануы клиникалық және патофизиологиялық тұрғыдан әртүрлі аурулармен көрінеді. Вирусты инфекциялармен қатар алкоголь бауырдың созылмалы ауруларының негізгі этиологиялық факторы болып табылады.

Бауырдың алкогольді зақымдануына алкогольді ауру үдеуінің әртүрлі сатысы болып табылатын стеатоз, гепа- тит, цирроз және рак жатады [3, 4, 5, 6] . Науқастардың барлығында бауырдағы патологиялық үрдіс бірдей бол- майды, себебі үрдістің ағымына экзогенді (алкогольдің мөлшері, қолдану ұзақытығы, адамның жынысы), эндогенді (дене салмағы) және генетикалық детерминацияланған факторлар әсер етеді. Мысалы, бауырдың алкогольді зақымдануы ер адамдармен салыстырғанда әйелдер мен жасөспірімдерде тезірек дамитыны, алкогольді элимина- циялайтын ферментативті жүйелердің айқын полиморфизмі бар адамдарда ауыр өтетіні анық.

Жоғарыда айтылғандай, алкоголь барлық мүшелерге, соның ішінде, бірінші орында бауырға зиянды әсер етеді. Бауыр - нысана мүшесі болып табылады, себебі, этанолдың 90%-ы осы жерде тотықтанады. Сау адамның бауыры тәулігіне таза 96%-дық этанолдың шамамен 150 г-ын мета- болизмнен өткізеді, бірақ тәуліктік жеткілікті мөлшері - ер адамдар үшін - 40 г, әйеледер үшін - 30 г (100 және 75 мл арақ) . Организмдегі эндогенді этанолдың құрамы көптеген жағдайларға байланысты. Қалыпты жағдайда қандағы эитанолдың мөлшері - 10-30 мг%.

Этил спирті жоғары қуатты зат болып табылады, себебі, 1 г этанол тотығуының барысында 7 ккал түзіледі. Қалыпты жағдайдағы эндогенді этанолдың тотығуы организмнің қуаттық қажеттіліктерінің 10%-ын қамтамасыз етеді. Эндогенді этанолдың мөлшерінің жоғарылауына гипоксия әсер етеді [1, 2] . Алкоголь метаболизмі бірнеше ферментті жүйелермен жүзеге асы- рылады: , микросомальді этанол тотықтандыратын (МЭОС), каталазалық, ацетальдегид- гидрогеназалық [3, 4, 5] .

Метаболизмнің алғашқы үш сатысында аралық тотығу өнімі ретінде ацетальдегид (АА) шығады. Аце- тальдегид жоғары токсикалық зат болып табылады (антиоксиданттармен химиялық байланыстарға түседі, жасуша мембраналарындағы фосфолипидтер мен май қышқылдарын ыдыратып, бос радикалдардың түзілуіне әкеледі, ферменттер, протеиндер, ДНҚ құрылымын бұзады, мутацияларға әкеп соғады) .

1. Алкогольдегидрогеназа (АДГ), жасуша цитоплазма- сында этанол (этанол-ацетальдегид) тотығуының субстраты никотинамид-адениндинуклеотид (NAD) болып табылатын қайтымды реакциясын катализдейді. АДГ-ң асқазандық және бауырлық фракциясы бар, ол 5 әртүрлі гендермен 4-ші хромосомасында кодталады және этанол дәрежесін қамтамасыз етеді. АДГ-ң ең белсенді түрлері - АДГ-2 және АДГ-3 изомерлері, олар бауырдың тез көбейіп жатқан АА мөлшеріне деген төзімділігін төмендетеді.

2. Этанолдың АА-ға айналдыру қызметін бауыр жасушаларының тегіс эндоплазмалық торында орналасқан МЭОС атқарады. Бұл жүйедегі этанолдың тотығуы P-450-IIEI цитохромның тотығу-қалыптасуы кіретін реакцияларға жатады. Бұл жолдың қызметі NADPH-ны генерациялайтын ферментті жүйелермен қамтамасыз етіледі. Физиологиялық жағдайда МЭОС алкогольдің 25%-ын тотықтандандырады (этанолдың тіндік концентрациясы 10 ммоль/л немесе 50 мг/дл деңгейінен жоғары) .

3. Организмде этанолдың АА-ға айналуының тағы бір жолы жүзеге асырылады, оған каталаза ферменті қатысады. Бұл реакцияның субстраты - жоғары токсикалық сутек тотығы.

4. АА метаболизмінің жалғасуын ацетальдегиддегидро- геназа (ААДГ) ферменті қамтамасыз етеді. ААДГ АА-ны ацетилкоэнзим А (ацетил-КоА) арқылы уксус қышқылына (ацетат) айналдырады. Бұл реакцияда NAD қалыптасып (НАДН), сутектің ко-факторы және акцепторы ролін атқарады. Пайда болған сутек май қышқылдарының қуат ретінде орнын алып, триглицеридтердің көбеюіне және бауырдың майлы дистрофиясына әкеп соғады. Ацинустың 3-ші аймағының некрозы АДГ мен ААДГ ферменттерінің белсенділігінің төмендеуіне әкеледі.

ААДГ ферменті 4 хромосомадағы 4 әртүрлі локустармен кодталады. Негізгі митохондриялық фермент ААДГН-2 АА тотығуының басым бөлігін жүзеге асырады. Монголо- идтар расасының 50%-да ААДГН-2 ферментінің дефициті анықталады, сондықтан олар этанолды нашар көтереді. Бұл адамдарда бауырдың алкогольді зақымдануының даму қауіпі жоғары болып табылады.

ААДГН-2У ферментін кодтайтын ген бойынша гетерозиготтарда АА метаболизмі бұзық болып келеді. Бұндай адамдар алкогольді ауру даму қауіпі жоғары топқа жатады. Этанол метаболизмінің соңғы саты- сында уксус қышқылы ацетил-КоА-ң ацетаттық бөлігіне айналады. Ол көмірқышқыл газ бен судың түзілуімен және жылу қуатының жиналуымен аяқталатын Кребс цикліне кіреді. Ацетил-КоА-ң басқа бөлігі май қышқылдарының, холестериннің синтезіне және көптеген басқа биосинтездік реакцияларға қосылады. Адам организміндегі этанолдың бұндай биотрансформациясы алкогольдің пайдасы туралы жалған ой береді, себебі энергетикалық бұл заттың жеңіл қорытылуы және қуатының пайдасы туралы айтылады.

Бірақ, осы артықшылықтарының есебіне организмде этанол тотығуының барлық сатыларымен байланысты зат алмасуының терең бұзылыстары дамиды. Этанол АА-ға және АА ацетатқа ауысқан кезде жасуша субстратында NADH (қалыптасқан түрі) көбейеді, NADH/NAD қатынасы жоғарылап, жасушаның тотығу потенциалы бұзылады. Бұл жағдай көмірсулар, липидтер және ақуыз алмасуындағы гомеостаздың бұзылуына әкеп соғады. Тотығу үрдістерінің терең метаболикалық қайта құрылуы және цитоплазмалық, митохондриальді және эндоплазмалық мембраналардың физикалық-химиялық қасиеттерінің өзгеруі бауырдағы ауыр қызметтік және морфологиялық (кейде қайтымсыз) өзгерістерге әкеп соғады.

Этанол майдың деподан шығуын күшейтеді, гепатоциттердегі май қышқылдарының синтезін көбейтеді, май қышқылдарының триглцеридеттерге дейін эстрифика- циясын жоғарылатады, май қышқылдарының тотығуын төмендетеді, липопротеиндердің синтезі мен босауын төмендетеді, қандағы аминқышқылдарының қалыпты қатынасын бұзады.

Холестерин синтезінің күшеюіне және оның жиналуына байланысты жасуша мембраналарының өткізгіштігі өзгереді. Бауырдың алкогольді зақымдануының айқын морфологиялық белгілерінің анықталауына қарамастан гепатоцитке этанолдың әсер ету нәтижесінде осы бұзылыстарға тән өзгерістер дамиды. Оған жоғарыда айтылған гепатоциттердің гидропиялық домбығуы, семіруі және дистрофиясы жатады.

Бұл өзгерістер қабыну (полиморфты инфильтрация) және холестаз белгілерімен қатар жүреді. Бұнын барлығы коллаген талшықтарының артық аккумуляциясына, одан кейін фиброздың дамуына әкеп соғады. Бауырда дәнекер- тіндік септалардың қалыптасуы, қан айналымының бұзылуы және регенерат-түйіндердің түзілуі цирроздың дамуымен аяқталады.

Бауырдың алкогольді зақымдануларының жіктелуі бауырдағы морфологиялық өзгерістеріне негізделеді:

1. Алкогольді гепатомегалия (патоморфологиялық өзгерістерсіз) .

2. Майлы гепатоз (гепатоциттердің диффузды семіруі) .

3. Алкогольді гепатит (гепатоциттердің дистрофиясы және некрозы), Мэллори алкогольді гиалиннің болуы, нейтрофильді қабыну инфильтрациясы, фиброз, гепатоциттердің семіруі, кейде холестаз белгілері, дәнекер-тіндік септалар кездесуі мүмкін - болжамы қолайсыз белгі.

4. Бауыр фиброзы.

5. Бауыр циррозы (микро- және макронодулярлы) .

6. Гепатоцеллюлярлы карцинома.

Алкогольді гепатомегалия (гепатокринді синдром) со- зылмалы алкоголизммен ауыратын науқастардың 20%-да кездеседі. Әдетте симптомсыз өтеді, бауырдың қызметтік сынамалары өзгермейді. Созылмалы алкоголизммен ауы- ратын науқастардың 32%-да майлы гепатоз анықталады. Бұл жағдайда клиникалық симптомдар аз дамыған немесе болмайды. Кейбір науқастарда оң жақ қабырға астындағы қысып ауыру сезімі, шаршағыштық, тітіркенгіштік байқалады, гепатомегалия жиі анықталады, сарғыштық сирек кездеседі. Бауырдың қызметтік сынамаларында АЛТ және АСТ белсенділігінің аздап жоғарылауы (көбінесе - АСТ), γ-глутамил-транспептидаз (ГГТП) белсенділігінің орташа жоғарылауы анықталады.

Гистологиялық зерттеу барысында бауырдың орталық және аралық бөліктеріндегі (ацинустың 2-ші және 3-ші аймақтары) липидтердің жиналуы анықталады. Стеатоз кезінде липидтер диффузды (ірі- және ұсақ- тамшылы) түрде үлестіріледі.

Цитоплазма айналасында гликоген мен РНҚ-ң көбеюі, гликолиз, пентозалық шунт, глутамин қышқылы дезаминденуі, NAD және NADPдиафораза ферменттерінің жоғары белсенділігі анықталады. Жасуша органеллаларының өзгерістері аз дамыған. Кейде ірі және деформацияланған митохондриялар табылады. Гепатоциттердің перипортальді аймақтарында кисталары көп митохондриялар саны көбейеді. Айқын стеатоз кезінде макрофагтармен, лимфоциттермен (липогранулемалар) және фиброз түзуші Ito жасушаларымен (липофибробласттар) қоршалған майлы кисталар пайда болады. Перивенулярлы фиброз алкогольді гепатиттің ерте сатыларында дамиды. Созылмалы алкоголизммен ауырған адамдардың 35%-да алкогольді гепатит анықталады.

Бұл зақымдану ағымының сарғыштық, холестаздық және фульминантты варианттарының жедел түрін (ЖАГ) ерекшелеу керек. ЖАГ сарғаюмен, бауыр-торшалық жетіспеушілік және портальді гипертензия белгілерімен көрінеді. Сарғаюсыз өтетін ЖАГ бауырдың алкогольді зақымдануының басқа сатыларымен (майлы гепатоз, бауыр циррозы) қатар жүреді.