БАТЫРЛАР ЖӘНЕ БИЛЕР ИНСТИТУТЫ

Презентация қосу

БАТЫРЛАР ЖӘНЕ
БИЛЕР ИНСТИТУТЫ
ЖАҚСЫ БИДІҢ ЕЛІНДЕ ДАУ БОЛМАЙДЫ,
ҚАС БАТЫРДЫҢ ЖЕРІНДЕ ЖАУ БОЛМАЙДЫ

• ХҮІІ-ХҮІІІ ғасырларда дала хандарының жағдайының
мықтылығы көп жағдайда қазақ қоғамындағы
ықпалды топ - билерге және батырларға тәуелді
болып келетін. Әсіресе, ХҮІІІ ғасырдың басында саяси
жағдай күрделеніп, біртұтас қазақ мемлекетінің
ыдырап, бірнеше хандыққа бөлінуі себепті хан билігі
әлсірей түседі. Алайда хандық биліктің әлсіреуіне
қарамастан, қоғамдағы билердің және батырлардың
ықпалы сол күйінде қала берді. Осындай жағдайда
ел билеушілері билер мен батырлардың көмегіне
сүйене отырып, өздерінің билігін қолдарында ұстап
қалып, нығайтуға тырысты.
«МАЛЫМ ЖАНЫМНЫҢ САДАҒАСЫ,
ЖАНЫМ АРЫМНЫҢ САДАҒАСЫ»

Сан ғасырлар бойына қазақ халқының қоғамдық өмірінде
әділеттілікті сақтау мен құқықтық қатынастарды дамытуда,
құқықтық-саяси сана мен мәдениеттің дамуына от ауызды, орақ
тілді билер белсенді ықпал етті. Шын мәніндегі би атанған
кісілер – қазақ халқының тарихында қайталанбас ерекше,
біртуар тарихи тұлғалар, өз заманында халық би деп
танығандар – шешендігі мен әділдігі зор қоғам қайраткерлері
еді.
Билер – дәстүрлі қазақ қоғамында мемлекеттік,
мемлекетаралық, азаматтық, қылмыстық, мүліктік, тағы басқа
қатынастарды реттеп отырған интеллектуалдық әлеуметтік
қауым.
БИЛЕР ИНСТИТУТЫ

Ұлы билер Төле, Қазыбек, Әйтеке өмір сүрген кезең –
тарихымыздың тәлімі көп, ел үшін үлгі болатын ерекше кезеңі.
Олар жаугершіліктің кесірінен ыдыраған халқының есін жиған,
әділетті билік шешімдерінен айнымай, келешекке көз салып, үміт
отын жағу арқылы көрегендік пен ұйымдастырушылық көрсете
білген.
ҚАП САЛМАҒЫ ДӘНІНДЕ, СӨЗ
САЛМАҒЫ МӘНІНДЕ
• Қазақ билерінің өзіне тән ерекшелігі мен басқа халықтарда
кездеспейтін қасиеті – дау-жанжалдарды мағыналы, шешендік
сөздермен шешуі. Мұны қазақ халқына тән феномен деп
бағалауымыз қажет.

Жалпытанылған пікір бойынша билер сотының мынадай қайталанбас
ерекшеліктері болған:

қылмыстық жауапкершілікке тарту 13 жастан бастап жүзеге асқан.
Қазақтардың арасында «он үште отау иесі» деген ұғым қалыптасқан .

билер институтының қоғамдық қызметі мен құқықтық бағыт-бағдарын
айқындауда өзіндік дала конституциясы ретінде танылған «Қасым ханның
қасқа жолы», «Есім ханның ескі жолы», «Жеті жарғы» құқықтық ережелері
құнды болды.
БИЛЕР СОТЫ

Сонымен қатар, билер сотының шешімі
әрқашан да әділеттікке негізделіп, олардың
кескен үкімдері мен шешкен даулары өзіндік
құқықтық норма сипатына ие болған.

Егер бидің шешіміне тек бір тарап қана разы
болса, онда істің әділетсіз шешілгені

қазақ билерінің билік айтуы, іс қарауы
көпшілікке ашық, жария түрде өткен.

қазақ билері дауласушы тараптардың
қалауларына сай, өзара келісім бойынша
сайланған.

билер сотында апеляциялық құқық
сақталған
ДАЛА ЗАҢДАРЫ
• Дала заңдары туралы ұлы Абай
өзінің үшінші қара сөзінде:

• Бұл билік деген біздің қазақ ішінде
әрбір сайланған кісінің қолынан
келмейді. Бұған бұрынғы Қасым
ханның «Қасқа жолы», Есім ханның
«Ескі жолын», Әз Тәуке ханның
«Күл төбенің басында күнде кеңес»
болғандағы «Жеті жарғысын»
білмек керек. Әм, ол ескі сөздердің
қайсысы заман өзгергендікпенен
ескіріп, бұл жаңа заманға
келіспейтұғын болса, оның орнына
тартымды толық билік шығарып,
төлеу саларға жарарлық кісі болса
керек еді, ондай кісі аз, яки тіпті
жоқ.
БИЛЕР СОТЫ – ӘДІЛДІКТІҢ ТЕҢ
ТАРАЗЫСЫ
• Билеріміз қазақ елін асқақ • Билеріміз сөз құдіретін тиімді
мұраттарға жеткізуде ұлттық пайдаланып, шешімдер
бірлікті көкседі. Ел шығарғанда мүдделі
билеушілердің бойында тұлғалардың ғана емес, оған
көсемдік пен имандылық қатысушы жұртқа да
қасиеттерді дамытарлықтай тәрбиелік мәні зор,
ақыл қосып, кәсіби заңгер әрі көпшіліктің көкейінен
саясаткер ретінде ел басқаруды
шығатын аталы сөздерді
жетілдіру жолдарын іздестірді.
айтып, олардың сана-сезімі
Сол себепті билер қазақ жеріне
мен мінез-құлқына сіңіруін, іс-
қатер төнген заманда әскер
басқару мүмкіндігін үш жүздің әрекетінде қолдану жолдарын
батырларының ішінен ретімен, қарастырған. Қылмыстық
алауыздық туғызбайтын етіп, істердің жеңіл немесе
алаламай, келісіп шешіп ауырлығына қарамастан
отырды. олардың бәріне әділ жаза
қолданған.
ИНСТИТУТЫ
Батыр - әлеуметтік категория, батырлық – адамның бойындағы
қасиет. Бұл екеуіне қажеттілік тарихта әрқашан жоғары болған.
Әсіресе халықаралық қатынастар құқықтық тұрғыдан
реттелмеген, бір мемлекеттің екіншісін жаулап алуы, отарлауы
қалыпты іс саналған замандарда батырлар қауымы қоғамдағы
толыққанды институтты құрғаны объективті заңдылық еді.

Ежелгі түріктер тарихындағы үздіксіз әскери қақтығыстар мен
соғыстардың жиі болуына себепті батырлар институты пайда
болды.
БАТЫРЛАР ИНСТИТУТЫ

• ХҮІІ-ХҮІІІ ғасырлардағы ішкі және сыртқы
факторлар қазақ қоғамындағы батырлардың
саяси, әлеуметтік мәртебесінің күшеюіне
ықпал жасады. Сондықтан да ел басына күн
туған сәтте саяси басымдылық батырлар
қолына өтті.
• Батыр әскербасы, қолбасшы, мемлекет
қайраткері мәртебесіне көтерілген.
• Батырларды қазақ халқының ұлы перзентіне
айналдырған құдірет- олардың бар
тағдырының азаттық, төл мемлекеті мен
ұрпақтарының бейбіт болашағын аянбай
қорғауға арналғандығында.
ҚАЗАҚ БАТЫРЛАРЫ

Қанжығал Қабанбай Наурызбай
ы батыр батыр
Бөгенбай 1692 - 1770 1706 - 1781
1680 - 1778 жылдар жылдар
жылдар
БАТЫРЛАР ЖӘНЕ БИЛЕР

• Билер мен батырларды қазақ халқының ұлы перзентіне
айналдырған құдірет-олардың бар тағдырының азаттық, төл
мемлекеті мен ұрпақтарының болашағын аянбай қорғауға
арналғандығында екендігі анық. Олардың ерлігі мен
жүректілігі, намысқойлығы мен мәрттігі, ұлылығы мен
қарапайымдылығы, қайраты мен ақылы ұлт мүддесіне,
ұлттық идея мен идеологияға қалтқысыз
бағышталғандықтан бұл қасиеттер сын сағатында
буырқанып сыртқа шықпай тұрмады. Олар елдің атын
шығарды, бәсекеге қабілетті екенін дәлелдеді.Негізінен
алғанда, осы кезеңдегі қазақ қоғамының басына түскен
қиыншылықтарды шешудегі басты мақсат халықтың рухын
көтеру болып табылатындықтан, осы жолдағы азаттық
күресте жеңіске жету де билер және батырларсыз мүмкін
болмас еді.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!!!

Ұқсас жұмыстар

Қазақ хандығының құpылуы

Қазақ хандығының алғашқы территориясы

XV – XV ІІІ ғғ. Қазақ қоғамының саяси - әлеуметтік құрылысы және шаруашылығы

Қазақ қоғамының әлеуметтік құрылымы

Жаза түрлері

Қазақ хандығының жыраулар кезеңі

Қазақ хандығына саяхат. Сайыс

Материалдық мәдениет

Дәстүрлі қазақ қоғамы

Сырым Датұлы бастаған көтеріліс

Пәндер