Асқабақ және орамжапырақ тұқымдастар

Презентация қосу

Орындаған: Марденова Гауһар
Тексерген: Кауымбаева Эльмира
Асқабақ пен орамжапырақ тұқымдастар
қосжарнақтылар класына жатады. Бұлар -бақша Құтырған қияр
өсімдіктері. Онда өсірілетін өсімдіктерді
бақшада өсетін дақылдар деп есептейді.
Бақшада негізінен асқабақ тұқымдас өсімдіктер
өсіріледі. Асқабақ, қарбыз, қауын, қияр-
бақшада өсірілетін қосжарнақты өсімдіктер.
Қазір бақша өсімдіктерінің 900 түрі белгілі.
Қазақстанда 9 түрі бар. Бұл өсімдіктердің
көпшілігі бізге бұрыннан таныс.
Бақша өсімдіктерінің негізгі ерекшеліктері-
шөптекті, біржылдық өсімдіктер. Қазақстанда
асқабақ тұқымдастарға жататын көпжылдық
өсімдіктің бір түрі Қаратау маңында кездеседі.
Ол- құтырған қияр деп аталады. Өркендері
шырмалып немесе төселіп өседі, яғни олар-
жатаған сабақты өсімдіктер. Бұлардың
сабағында мұртшалары бар. Мұртша- өзгерген
өркен.
Асқабақ тұқымдастар тропиктік және
субтропиктік елдерде таралған. Олар - негізінен
алғанда мәдени өсімдіктер.
Көпжылдық өсімдік
Итжүзім
(переступень) – (Bryonia)

Асқабақ тұқымдастар ұзын
сағақты, жай жапырақты болады.
Гүлдері жапырақ қолтығында,
шашақты гүлшоғыр түрінде немесе
жеке өседі. Көпшілігі
даражынысты, қосжыныстылары
да кездеседі.
Мысалы, жабайы өсетін итжүзім
(переступень)- екі үйірлі,
көпжылдық өсімдік. Оның тамыры
өте жуан. Сабақтары-жіңішке,
жемісі-нағыз жидек. Халықтық
медицинада тамырын іш босатуға
пайдаланады.

Екі үйлі өсімдік
Асқабақ тұқымдастары -
Cucurbitaceae
Чайот - chayote
Асқабақ тұқымдастардың гүлінде
жіңішке 5 тостағанша
жапырақшалары, 5 тұтасқан күлтесі
бар. Аталығы 5-еу, оның 4-еуі
тұтасып, екі-екіден біріккен. Бір
аталығы бос тұрады. Кейде 5 аталық
тұтасып, гүл ортасында бағана
түзеді. Аталық тозаңдығы- имек.
Аналық жатыны-үш ұялы. Жемісі-
қабақ (тыквина). Қабақ деген-
өсімдіктердің сырты қатты,
шырынды жеміссерігі болатын
жидектес жемісі. Асқабақ
тұқымдастарының тұқымы өте көп
болады. Бір тұқымды түрлері де бар
(мысалы, мексикалық чайот)

Бір тұқымды
• Қияр- көкөністік өсімдік. Гүлдері дара жынысты. Бір өсімдікте аталық
та, аналық та гүл кездеседі. Құрамы 95-98% судан тұрады.
Корнишоны – кішкентай маринадталған қиярлар кеңінен танымал.

Қиярдың гүлі Қияр - Cucumis
• Қауын (Cucumis melo) – біржылдық щөптекті өсімдік.
Көпшілігі даражынысты, қосжыныстылары аз кездеседі.
Жемісі - қабақ 20кг дейін тартады.. Жемісінен:
қауынқақ, қауынқұрт, бал-бекмес
алады. Оның құрамында-
60 % қант болады.
• Қауынның тұқымынан
25-30 % тағамдық май алынады.
Асқабақ (Cucurbita) – ірі жемісті тағамдық,
дәрілік, малазықтық және сәндік, біржылдық
шөптекті өсімдіктер. Оның ұзындығы 5 метрге
жететін жатаған сабағы болады. Бес қырлы
сабағына тікенектер өскен. Жай
жапырақтарына қарама- қарсы орналасқан
мұртшасы бар. Мұртша- түрін өзгерткен
өркен, жатаған сабағы нәзік болғандықтан,
жан-жағындағы басқа өсімдікке оралуға тірек
үшін қажет. Жапырағы-ірі, тақтасының жиегі
5 салалы тілімделген жай жапырақ. Гүлі
даражынысты, бірүйірлі, жапырақ қолтығында
жеке-жеке өседі. Аталық гүлдер- ұзын
гүлсағақтарда, аналық гүл- қысқа
гүлсағақтарда болады. Жатыны ұзарып, төмен
орналасқан. Сонда аталық гүлінің формуласы
Т(5)К(5)А(2)+(2)+1Ж0 , ал аналық гүлінің
формуласы Т(5)К(5)А0Ж(3) . Жемісі- қабақ.
Жемісінің салмағы 100кг
жететін түрлері де бар.
Асқабақтан жасалған тағамдар

Аққауданды орамжапырақтан жасалған тағамдар
• Орамжапырақгүлділер (Brassicaceae) немесе
Шаршыгүлділер тұқымдасы (Cruciferae)
Олар шөптекті, кейде шала бұталы қосжарнақты өсімдіктер. Ғаламшарымызда
орамжапырақгүлділер тұқымдасына жататын 3000-ға жуық түрлері бар.
Жапырақтары кезектесіп орналасады, бөбешік жапырақтары болмайды.
Қосжынысты гүлі шаршы (крест) болып орналасқандықтан, орамжапырақгүлді
өсімдіктер шаршыгүлділер тұқымдастары деп аталған. Гүлі шашақ гүл шоғырына
жиналған. Тостағанша жапырақшасы 4, күлтесі 4-еу, аталығы 6-ау, оның 4-еуі ұзын,
2-еуі қысқа, аналығы 2 жеміс жапырақшасынан тұрады. Жемісі – бұршаққын немесе
бұршаққынша.
Орамжапырақгүлділер тұқымдасының көпшілігі халық
шаруашылығында маңызды рөл атқарады.
Орамжапырақ, шомыр, шалғам, тарна – көкөніс
өсімдіктері.
Қыша, ақжелкек – татымды; рапс, арыш – майлы;
ақбасқурай –дәрілік өсімдіктер. Қышабас, жұмыршақ
тәрізді арамшөптер де бар.
Орамжапырақгүлділер (шаршыгүлділер) тұқымдасы
гүлінің формуласы: жабайы шомырдікі – Т2+2К4А2+4 Ж(2).
Орамжапырақтардың
түрлері:
1 –аққауданды;
2– қызылқауданды;
3 – савой орамжапы-
рағы
Брюссель орамжапырағы -
Түсті орамжапырақ -
Brassica oleracea
Brassica gemmifera

Брокколи - Brassica sylvestris
Қышабас

Қышабас (Barbarea),
жұмыршақ (Capsella)
– орамжапырақ
тұқымдастардың
ішіндегі арамшөптері
Назарларыңызға рахмет!!!
Орындаған: Марденова Гауһар
Тексерген: Кауымбаева Эльмира

Ұқсас жұмыстар

Қосжарнақтылардың тамыры

Жабық тұқымды өсімдіктер

Асқабақтың аталық гүлі Асқабақтың аналық гүлі

Жемістер мен тұқымдардың таралу жолдары

Көкөністер, жеміс – жидектер және бөлме өсімдіктерін көбейтіп, өсіру

Көкөніс дақылдары. Көкөніс шаруашылығы

Қос жарнақтылар класы

Орталық Американың орталығы

Мал азығына санитарлықгигиеналық баға беру

Дәрумендер. Дәрумендердің жетіспеушілігі. Дәрумендердің жіктелуі Минералды заттар

Пәндер