Радиация және оның қауіптілігі

Презентация қосу

Радиация және оның
қауіптілігі

Орындаған:Мекенова Жансая
Тексерген:Ахмет Ж.Т
Тобы:ТПРП-210
Жоспар:
I.Кіріспе............................................................................................................................3
II.Негізгі бөлім
2.1 Радиация және олардың түрлері ..........................................................................4-5
2.2.1 Органикалық эволюцияға радиация мөлшерінің әсері....................................5-6
2.2.2.Инкорпорировланған радиоактивтік заттардың биологиялық
әсері................................................................................................................................6-8
2.2.3 Адамның тіршілік ету ортасының жағдайына байланысты сәулелену...........8-9
2.3.1 Радиоактивтік заттардың өсімдіктерге әсері....................................................9-10
2.3.2 Радиоактивтік сәулеленудің залалды әсерлерінің пайдалы болуы...............10-12
2.3.3Радиоактивтік сәулелену – ғажайып көреген көз,
санаушы.......................................................................................................................12
2.4.1 Атом энергия бұлағы..........................................................................................12-14
III.Қорытынды..............................................................................................................14-15
IV.Әдебиеттер
Кіріспе
Күнгі негізгі энергия қоры болып саналатын – көмір, мұнай, газ бір кезде өзінің шегіне жетуі
мүмкін. Соны болжай білген ғалымдар энергия көзін ашты. Бұл – атом энергиясы. Атом энергиясы
адам өмірінде кең қолданылатын энергия түріне айналып келеді. Бұл энергия түрімен жұмыс
істегенде, оның адам ағзасына тигізетін әсерін және соған байланысты физиологиялық өзгерістерді
біліп, денсаулықты сақтау маңызды мәселе.
Биологияның барлық салаларының табиғи құбылыстарымен тығыз байланысты өріс алтынын
ғылымның бүгінігі даму деңгейі айқын көрсетіп отыр. Өсімдіктер күн сәулесінің энергиясын өзіне
сіңіріп, тіршілігін жалғастырса, жануарлар және адам организміндегі физиологиялық
құбылыстардың өтіп тұруы да энергияны қажет етеді. Табиғи энергияның тым жоғары немесе
төмен болуына байланысты тірі организмнің пайда болып, дамып, күрделенуі немесе Жер бетінен
жойылып кетуі эволюциялық кезеңдерде кездесіп отырған.
Табиғи энергия және жасанды энергия /атомнан алынған/ әсерлері қатарлас келсе, онда тірі
организмнің өмір сүруіне қауіп туатынын оқымыстылар зерттеулерінде ғылыми тұрғыдан
дәлелдеп берді.
Радиация және олардың түрлері

Радиация латын тілінде -Күнің сәулесі;
«радиус»-сәуле деген -Ғарыштық сәуле:
сөзден шыққан. -альфа-бөлшегі, яғни гелий (13-14%);
-гамма—кванттары;
-Жердің табиғи радиактивтік
заттарының сәуле шығаруы ;
-Жасанды радиоактивті изотоптар;
Ең алғаш 1942 жылдың желтоқсан айының 2 күні өту құбылысын
басқаруға мүмкіндігі бар тізбектелген реакция алынды. Бұл күні атақты
физик Энрико Ферми жасап шығарған бірінші ядролық реактор өзінің
жұмысын бастады. Осы күннен атом энергиясын бейбітшілік және соғыс
мақсатында практикалық қолдану басталды.Физика оқымыстылары және
инженерлер атом энергиясын пайдалануды зерттеп ұсынғандығы мақсатты —
қазба отын түрімен бәсекелесуге қабілетті қауіпсіз және сенімді энергия көзін
жасау болды.Ядролық реакторды қолдану арқылы кез келген химиялық
элементтің және Жер қабатында жоқ элементтердің изотобын жасау мүмкін
болды.
Жасанды радиоактивтік изотоп биологияда және медицинада жиі қол-
данылады.
Радиация мөлшері тіршілікке екі бағытта
әсер еткен:

— тірі
— тіршіліктің жануарлардың
пайда болуына жер бетінен
әсері; жойылып кетуіне
себеп болған;
Инкорпорировланған радиоактивтік заттардың биологиялық
әсері:
Инкорпорироваланған радиоактивтік заттарға ағзаға ас қорыту, тыныс алу және тері арқылы
түседі. Бұл мәселелерді комплекстік зерттеумен радиациялық гигиенистер, радиотоксикологтар
және физиктер – дозиметристер арнайы шұғылданады.
Ағзаға қатерлісі – радионуклидтердің тыныс алу (ингаляция) жолы арқылы түсуі. Бұған себеп
болатын альвеолдардың орасан зор тыныс алу аумағы, оның көлемі шамамен 100 м2 (терінің
аумағынан 50 есе көп).Ауаның радиоактивтілігі оның құрамында радиоактивтік газдар немесе шаң
(аэрозолей), тұман, түтін түрінде болуына байланысты. Тыныс жүйесінде ұсталынып қалған
радионуклидтің мөлшері оның түйіршіктерінің көлеміне, олардың физико – химиялық
қасиеттеріне және ағзаның жүйелерінде тасымалдануына байланысты түрлі өзгерістер болады. Жақсы
еритін түйіршіктер біренеше ондаған минут ішінде қан тамырлар жүйесіне өтіп, заттар алмасуының
нәтижесінде белгілі бір мүшелерде және мүшелер жүйесінде жинақталады немесе ағзадан сыртқа бөлінеді.
Ерімейтін немесе нашар еритін радиоактивтік заттар мұрын қуысында сілімей бөлігімен қарын – ішек
жолына түсуі мүмкін, одан соң ішектердің қабырғасына жинақталады. өкпе ұлпасының альвеолдарына
түскен түйіршіктерді фагоциттер залалсыздандырып, сыртқа бөлінуіне әсер етеді,немесе лимфа түйіндеріне
өтеді. Лимфа түйіндері бұл бөлшектерден бірнеше айда, бірнеше жылға дейін арыла алмауы мүмкін.
Адамның тіршілік ету ортасының жағдайына байланысты
сәулелену:
Адамның өмір сүріп отырған жеріне, ішкен судың сапасына, тұрған үйінің құрылыс материалына сай
сәулелену әр деңгейде болады. Теңіз беті деңгейіне сай жазық далада ағзаны қоршаған орта ғарыштың
жоғары энергялы электрондардан, фотондардан,нейтрондардан тұрады. Таулы жердің 1500 м биіктігінде
теңіз беті деңгейімен салыстырғанда сәулелену мөлшері жылына 160-240 миллиард. Өзеннің түбіндегі
топырақ құрамына байланысты судың радиациялану деңгейі әр түрлі болады.
Ауаның құрамында радон және торон мөлшері адамның өмір сүріп тұрған жеріне, жыл мерзіміне,
геологиялық және метеорологиялық жағдайларына байланысты. Радон – 222 адамның денесінің
құрамында болатын радий элементінің ыдырауының продуктысы. Ауасы шаң – тозаң қалаларда радон
концнтрациясы ауылдық жерге қарағанда шамамен 3 есе жоғары. Радон және торон, олардың
ыдырауынан пайда болатын продуктылары ашық кеңістік жерден салыстырғанда үйде жоғары. Үйдің
ауасында радон және торон концентрациясының жоғары болуының себебі – топырақ. Топырақтың
құрамындағы ауа подвалға жиналады, содан соң үйге өтеді. Олардың ең үлкен концнтрациясы қысқы
айларда, топырақ пен ауаның арасында ауа алмасуы бұзылған кезде байқалады. Егер адамның өмірі 70
жасқа тең болса, оның өкпесінің дозасы 16 рентген (тек атмосфера ауасымен тыныс алған жағдайда)
және “терең” жерде салынған бөлмеде ұзақ уақыт болғанда 150-160 рентген. Бұдан ауылдық жердегі
тұрғындармен салыстырғанда қала тұрғындарының өкпесінің сәулелену дозасы анағұрлым
жоғары.Тұрғын үйлер және өндіріс үйлерінің қабырғасы сыртқы гаммарадиациядан сақтағанымен, үй
қабырғаларының өзі гамма – сәулелену әсерінің бұлағы болып саналады.
Радиоактивтік заттардың өсімдіктерге әсері:
Малина жас өсімдігіне радиоактивтік зат енгізілгенде ол өсімдіктің сабағына, бұтағына, жапырақ
жолақтарына көптеп жиналады. Радиоактивтік сәулелену организмде заттардың жылжуын, орын
алмастыруын, санын, көлемін анықтауға мүмкіндік жасайды.
Радиация өсімдіктер өнімін арттыруда ауыл шаруашылығында кең қолданылады. Тұқымдарды, картопты,
жас жеміс ағаштарын отырғызардың алдында сәулелену әсерін өткізеді. Радиация арқылы жаңа сорттарды
шығаруға мүмкіндік жасалынады, әр түрлі зиянкестерді құртуға, тыңайтқыштарды егіс даласына және т.б.
салудың нағыз қолайлы мерзімін анықтауға пайдаланады.
Қант қызылшасын себер алдында сәулелену әсерінен өткізгенде оның өнімі 40% өседі және құрамындағы
қант 15-35% — ке дейін жоғарылайды.
Парникте өсетін редистің тұқымын себер алдында сәулелендіру нәтижесінде оның өнімін 25%-ке
арттырған /320-400 кг дейін/. Сәулеленген тұқымдарда даму құбылысы жылдамдайды. Топыраққа әлсіз
радиоактивтік затты салғанда өнім жоғарылайды. Егер сәулеленудің үлкен мөлшері тірі организмге зиян
болса, оның аз мөлшері, керісінше, тіршілік жағдайын күшейтеді. Арнайы жасалған гамма – сәулелену
құралы арқылы бір сағатта бір тонна тұқымды сәулелендіруден өткізуге болады. Тұқымды сәулелендіру
үшін оның сортын, ылғалдылығын және т.б. жағдайларды еске алады, яғни әр организмге радиация мөлшері
оның жағдайына байланысты арнайы түрде беріледі.
Радиоактивтік заттар арқылы топыраққа салған тыңайтқыштардың қалай және қанша көлемде өсімдіктермен
сіңірілетінін зерттеп біліп, өсімдіктердің өмірін зерттеп, агротехниканы дұрыс қолдану мүмкін. Мысалы,
фосфор – 32 радиоактивті жүзім сабағының түбіне салғанда өсімдікке тез сіңеді, ал ерітінді түрінде салғанда
баяу, аз сіңеді.
• Өндірісте жаңа • Бұл электрлік қасиет
бұйымдар жасау өзіне шаңды тартып, • Шаң көптеген
жағдайында үйкеліс бұйымдардың үстін өндірістерде үлкен
күшінен электрлік шаң басып, жұмыс зиян келтіреді:
қасиет пайда болады. істеу қиынға түседі.

Радиоактивтік
• жаңа сырлаған
сәулеленудің залалды
бұйымдардың үстіне
әсерлерінің пайдалы
түсіп, олардың
болуы
сапасын төмендетеді

• жұмыс орнының
қасына әлсіз • Шаңмен күресу үшін • оптика құралдарының
сәулеленетін және электрлік әйнектерін тазалауға
радиоактивтік зат қасиеттің зиянды кедергі болады.
қояды. әсерін жою үшін
Радиоактивтік сәулелену – ғажайып көреген көз,
санаушы
Металдың ішкі құрылысын көруге, металдан
жасалған құбырдың ішіндегі сұйық және ұнтақ
заттардың мөлшерін анықтауда радиоактивтік
заттардың (сәулелену) қолдануы ерекше. Ұнтақ
заттардың (мысалы қант) қапқа толтырылған
мөлшері счетчик арқылы анықталады. Темекі
фабрикасында темекіні толтыру мөлшерін
анықтауда радтоактивтік сәулелену қолданылады.
Домна және мартен пештерінің тозуын дер кезінде
сәулелену арқылы анықтайды. Жер бетіндегі және
ұшақ машиналардың двигательдердің тозуын
сәулелену арқылы анықтайды.
Қорытынды :
Жыл өткен сайын адамдардың радииоактивті сәулеленумен зақымдануы көбейе түсуде. Өйткені жыл сайын
атом электр станциялары салынып, олар іске қосылып жатыр. Сондай-ақ неше түрлі тездеткіштер сыналып,
атом бомбалары жарылып жатады. Олардан қаншама радиоактивті сәулелер бөлініп шығып, адамзат баласына
неше түрлі зиян келтірді десеңізші. Сондықтан адамзат баласын радиациядан қорғау осы кезде кезек
күттірмейтін өзекті мәселеге айналып отыр.
Табиғатта адамзат баласы, жан – жануарлар дүниесі, өсімдіктер әлемі табиғи радиоактивтік сәулеленудің
сыртқы және ішкі әсерімен шектелініп тұрады, яғни табиғи радиоактивтік фон деп аталатын жағдайда
болады. Бұл жер бетіндегі тіршілік өмірдің табиғи қажеттілігі. Бірақ адамзат баласы өзін табиғи зат алмасу
процестерінің ауқымынан шығарып, глобалды бірігей қызмет ететін жүйе ретіндегі биосферада өзінің
тәртібіндегі шекті нормаларды бұзуда. Осыларды белгілі бір жүйеге келтіру кезек күттірмейтін мәселелердің
біріне айналып отыр.
Космостан келетін космостық сәулелердің практика жүзінде адамзат баласының қорғануға ешқандай
мүмкіндігі жоқ. Ол 1000 км атмосфералық қабаттан лезде өтіп кетеді де жер шарына түгелдей таралады.
Космонавттарды да космос сәулесін қорғау оңай шаруа емес екендігін өмірдің өзі көрсетіп отыр. Иондалған
сәулеленуді ем-дом ретіндепайдаланып жатыр. Дерттерде диагностика қою үшін де таңбаланған атомды
пайдаланады. Сәуле терапиясы мен қан, ауруларын емдеуге болады. Қауіпті ісіктерді де емдеу үшін бета-
сәулесін пайдаланады.
Адамдарды радияциядан қорғау – Қазақстан Республикасының алдында тұрған аса қүрделі мәселе.
Қазақстан Республикасында адамдардың денсаулығына өте үлкен көңіл бөлінуде. Әсіресе экологиялық апатқа
ұшыраған аймақтарда да тұратын халықтардың денсаулығы қатаң бақылауға алынған. Неше түрлі экологиялық
проблеммалар, әсіресе радиациялық экология өз тұрғысынан шешімдерін тапқан жоқ.
Сайып келгенде, біз – қазіргі жас мамандар, келер ұрпағымыздың өмірінің жарқын да мәнді болуы үшін
қоршаған ортамызды, яғни Табиғат – Анамызды аялай білуіміз қажет. Ол үшін меніңше, әр адам баласы
экологиялық білім мен тәрбие беру мәселелерін бір-бірімен сабақтастырғаны жөн.
Пайдаланылған әдебиеттер :
1) Н.Ә.Назарбаев «Бейбітшілік кіндігі» Астана, «Елорда», 2001
2) «Радиация және өмір» З.Ж.Асқарова, Алматы, 2000.
3) Жаханов А. Радиациялық экология : оқулық / А. Жаханов. — Алматы : Эверо, 2011.
—292 б.
4) www.kk.wikipedia.org – Ашық уикипедия

Ұқсас жұмыстар

Дозиметрлік құрал аспаптар

Уыттану дәрежесі

Атмосфералық ауаның радиациямен ластануы

Күн радиациясы

Биологиялық ырғақ. Жарықкезеңділік.Радиация

Биологиялық ырғақ. Жарықкезеңділік. Радиация туралы

Әуеден шабуыл, химиялық, радиациялық, биологиялық зақымдану қауіпі

Радиация және оның зардаптары Оңтүстік Қазақстан облысының радиациялық фонды

МҰНАЙ ӨҢДЕУДЕ ҚОЛДАНЫЛАТЫН ҚҰБЫРЛЫ ПЕШТЕР

Радиациялық және химиялық қауіптілік

Пәндер