Тұлға және ауызша сөйлеу: интонация, дикция және тұлғалық типология

Адам- табиғаттағы кемелденіп жетілген ақыл-ой иесі және қоғамдық тұлға. Тұлға- нақты қоғамның мүшесі бола отырып, өзінің іс-әрекеттерін және қоғамдағы орның, рөлін білетін адам.

Тұлғаның негізгі сипаттамалары:

1. Индивид- бұл адам қатарына немесе нақты бір топқа қатыстығы бар жеке адам.

Адам дүниеге тек индивид ретінде келеді. Ал қоршаған орта оның тұлға болып қалыптасуына себепші болады.

Әр адам тұлға болып туылмайды, ол тұлға болып қалыптасады.

2. Даралық - тұлғаның қайталанбас қасиет, қабілеттері.

Тұлға - бұл дара ерекшеліктердің жиынтығы (мінез, темперамент, қабілет) .

Тұлғаның негізгі типтері:

Экстраверт - белсенді, жылдам, қарым қатынаска бейім, эмоционалды, ерікті адамдар.

Интроверт - баяу, қарым қатынаска бейім емес, салмақты, байсалды.

Сөйлеу- іс-әрекет барысында қалыптасқан, тіл құралдары арқылы іс-жүзіне асатын қарым-қатынас формасы. Сөйлеу- тілдік қызметтін дара және нәтижелі өнімі.

Сөйлеу техникасы- сөйлеудің дыбысталуына қолданатын іскерлік және дағды жиынтығы.

Интонация (екпін) - дыбысталған сөйлеудің сипаттамасы, ол келесі сөйлеу құралдары арқылы қалыптасады:

дауыс жоғарлығы- (тон )

сөйлеу қарқыны (темп) - қарқындылығы

қаттылығы -(интенсивность)

ырғағы - (тембр)

Сөйлеу интонациялық (екпін) қызметі:

1. коммуникативті- интонация типі адамның сөйлеу ерекшелігін біледі.

Сұрак

Хабарлы

Ынталандыру

Леп

2. синтаксистік - сөйлем мүшелерін анықтау

логикалық (адамның ойы)

модальді - сөйлемнің эмоционалды-ерікті байланысы

Ауызша сөйлеудің интонациалық компонентттері:

- логикалық екпін

-үзіліс (пауза)

-қарқыны (темп)

- сөйлеудің негізгі тоні

- әуенділігі (дауыс ырғағының төмендеуі, жоғарлауы)

- ырғағы (ритм)

Сөйлеудің қабылданатын қасиеттері:

1. Жоғарлығы (высота) - адамның дыбыс ырғағын қабылдауы (физиологиялық қасиеті)

2. Қаттылығы (громкость) -

3. Екпін (Ударение) - сөздік элементтерді фонетикалық құралдар арқылы анықтау

4. Ұзақтылығы (длительность) -

5. Әуенділігі (музыкальные интервалы) - дауыс тонының жоғарлауы және төмендеуі (дауыс ырғағы) .

6. Тембр - сөйлеудің эмоционалды деңгейі.

7. Үзіліс (паузы) - сөйлеудің ұақытша тоқталуы.

8. Ырғағы (Ритм) -сөйлеу жүйелігі.

9. Темп (қарқыны) - сөйлеудің жылдамдылығы.

Тахилалия (от греческих слов: tachys - быстрый и lalia - речь) - сөйлеудің қарқынының тым жылдамдығы (сөйлеудің зақымдалуы, бұзылуы) .

ДИКЦИЯ (лат. dictio - произношение), дыбысты, сөздерді айта алуы.

Сөйлеу және тұлға:

1. Асығыс сөйлеу - тез қозғыш, ашушан, қарым-қатынасқа бейім адамды білдіреді (холерик) .

2. Жылдам сөйлеу - ойлау қабілетінің жанжақтылығын, сөйлеудің нақтылығын, белсенді, қарым-қатынасқа бейім адамды білдіреді (сангвиник) . (Жылдам сөйлеуде тұлға өз ойын тез айтып салуға тырысады. Ал бұл ой-өрісінің белсенділігін, кеңдігін танытады) .

3. Жанды сөйлеу - эмоционалды, белсенді, қарым-қатынасқа бейім адамды білдіреді (холерик, сангвиник) . (шабытты тудырады,

әуестендіреді және баурап алады. Мұндай сөйлемдер өмірден алынған әрі сезімдірек болып келеді) .

4. Баяу сөйлеу- салмақты, өзіне өзі сенімді, шешімтал, байсалды, қарым-қатынасқа таңдалмалы көзқараспен қарайтын адамды білдіреді (флегматик) . (Мұндай сөйлеу көлемді болып келеді, бірақ жалықтырмайды. Мұндай тұлға әрқашан өзін тыңдатуды қалайды) .

5. Міңгірлеп сөйлеу -баяу, өкпешіл, мінезі құбылмалы, қарым-қатынасқа таңдалмалы көзқараспен қарайтын адамды білдіреді (меланхолик) .

(Мұндай сөйлеуді аса іскер қасиет деп атасақ та болады. Алайда сөйлеушінің ішкі селқостығы тыңдаушыға жалықтыратын іс болуы әбден мүмкін. )

Ұқсас жұмыстар

Қазақ-орыс екітілді балалардың ауызша және жазбаша сөйлеу ерекшеліктері мен дисграфиясы

Жеке тұлға және ұжымдағы қарым-қатынас: түрлері, құралдары және сөйлеу мәдениеті

Кітап арқылы психикалық дамуы тежелген балалардың ауызша сөйлеу тілін дамыту-түзету

4-сынып ағылшын тілі сабағы: ауызша сөйлеу, сөздік және коммуникативтік дағдыларды дамыту

Қазақ тілін дамытуға арналған ауызша сөйлеу сайысының ережелері мен жаттығулары

Қоғам мен ұйымдағы тұлға: әлеуметтік мәртебе, өзін-өзі бағалау және еңбек әрекетіндегі типология

Мұғалімнің сөйлеу мәдениеті мен сөйлеу техникасы

Тұлға ұғымы және тұлға теорияларының бағалау критерийлері

Сөйлеу: тұжырымдама, түрлері және қызметтері