Алматы облысы Көксу ауданы Үйгентас ЖШС топырақтары және оларды ауылшаруашылығында пайдалану

Презентация қосу

Алматы облысы Көксу ауданы
«Үйгентас» ЖШС топырақтары
және оларды
ауылшаруашылығында пайдалану
Агроөнеркәсіп комплексі халық шаруашылығының ең басты саласы
болып саналады. Сондықтан да елімізде, әсіресе біздің республикада оны
әрі қарай дамыту мәселелеріне зор назар аударылып келеді және келе де
бермек .
Ауыл шаруашылығы өндірісінің алдында тұрған басты міндеттер
болып халықты жеткілікті мөлшерде сапалы азық-түлікпен, өнеркәсіпті
шикізат қорымен қамтамасыз ету, мал шаруашылығына тиісті азық
қорын жасау болып табылады. Осы аталған міндеттерді жүзеге асыру
үшін елімізде талай – талай ірі шаралар жүзеге асырылады.
Осыған орай, өндіріс ресурстарын,
резервтерін нақтылы бағалауға және Жер – ауыл
шаруашылықпен аудан табиғи–климат шаруашылықтарының ең
ерекшеліктеріне сай салаларды басты өзгермейтін құрамы
дамытудың барынша тиімді жолдары болып табылады. Оның
анықталды. бірегей қасиеті – дұрыс
пайдаланғанда өзінің
құнарлығын арттырады.
Ауыл шаруашылығында
тірі организмдер
агробиологиялық
ғылымның талаптарын
орындауда жоғарғы
нәтижелерді қамтамасыз ете
алатын мәдени өсімдіктер
мен жануарлар өндіріс
құрал жабдығымен, еңбек
заттарымен құралдары
ретінде жердің, өсімдіктер
мен жануарлардың
ерекшеліктеріне негізделеді.
Алматы облысы Көксу ауданы

Бұл
Бұл территориялардың
территориялардың топырақ
топырақ жамылғысы
жамылғысы туралы
туралы алғашқы
алғашқы
мағлұматтарды
мағлұматтарды бізбіз XIX–шы
XIX–шы ғасырда
ғасырда қазақтың
қазақтың Жоңғар
Жоңғар Алатауының
Алатауының
бөлігінде
бөлігінде зерттеу
зерттеу жұмыстарымен
жұмыстарымен айналысқан
айналысқан орыстың
орыстың көрнекті
көрнекті
ғалымдарының
ғалымдарының еңбектерінен
еңбектерінен аламыз.
аламыз. Оның
Оның ішінде
ішінде ботаник,
ботаник, географ,
географ,
зоолог
зоолог және
және Томск
Томск университетінің
университетінің профессорларының
профессорларының еңбектерінен
еңбектерінен
табамыз
табамыз [1-5].
[1-5].

Таулы
Таулы жерде
жерде топырақ
топырақ құраушы
құраушы табиғи
табиғи жағдайлардың
жағдайлардың көптеген
көптеген
ерекшеліктері
ерекшеліктері бар.
бар. Мұнда
Мұнда климат,
климат, жазықтыққа
жазықтыққа қарағанда,
қарағанда, өзгеше
өзгеше
қалыптасқан,
қалыптасқан, яғни
яғни жылдық
жылдық температура
температура төмен
төмен жауын–шашын
жауын–шашын
мөлшері
мөлшері мен
мен ауа
ауа ылғалдылығы
ылғалдылығы жоғары
жоғары болады,
болады, күн
күн /радияциясы/
/радияциясы/ да
да
артық.
артық. Ғылыми
Ғылыми анықтауларша,
анықтауларша, жота
жота беткейімен
беткейімен жоғары
жоғары көтерілген
көтерілген
сайын әрбір 100 м биіктікке дейін жауын–шашын мөлшері артып,
инцоляция
инцоляция /жарық/
/жарық/ үдейді.
үдейді.
Таулық климаттың /жазықтыққа қарағанда /
тәулік және маусымдық өзгешелігі артық / күн мен
түн, жыл мезгілі /, сондай–ақ жыл бойындағы
ылғалдану мөлшері де біркелкі. Топырақ құралу
үрдісі тауда өте тілімденген бедерде жүреді де,
топырақ жамылғысы алаланған және біркелкі
құралуы және эрозия дамуы да жер бедеріне
байланысты. Таулы аудандарда топырақты су–жылу
құбылымы қапталдар экспозициясына /беталысқа/
қарай өзгереді. Қорыта келгенде, таулы облыстарда
жер бедері–топырақ тағдырын шешуші жағдай.
Таулы жерде топырақ жамылғысы күн сәулесі
мен жел экспозициялық бағытта. Оңтүстік беткей,
солтүстікке қарағанда жылы әрі құрғақ келеді.
Атмосфералық ылғал мен жылу құбылымдары
айырмашылығы өсімдіктердің өсіп–өнуіне, сол
арқылы, топыраққа әсер етеді. Экспозиция әсері
барлық тауларда бірдей емес. Қапталдардағы
топырақ айырмашылығы бір қалыпты немесе
ылғалы тапшы таулы аймақтарда жақсы байқалады.
Ал өте ылғалды және құрғақ таулы жерлерде,
экспозицияның әсері бәсеңдейді. Топырақ
жамылғысы алалығы қапталдардың құрғақ немесе
ылғалды, ыстық немесе суық жел өтінде
орналасуына да байланысты.
Таулы
Таулы аймақтарда
аймақтарда топырақ
топырақ құраушы
құраушы
жыныстар
жыныстар құрылымы
құрылымы әртүрлі
әртүрлі және
және үгілудің
үгілудің
жас
жас азықтарынан
азықтарынан тұрады.
тұрады. Көбінесе
Көбінесе мұнда
мұнда
бор,
бор, әк,
әк, құм,
құм, тақта
тақта тас
тас және
және магма
магма
жыныстары
жыныстары басымбасым кездеседі.
кездеседі. Тау
Тау аралық
аралық
жазықтар
жазықтар мен
мен ойпаңдарда
ойпаңдарда негізгі
негізгі жыныстар,
жыныстар,
қалыңдығы
қалыңдығы және
және гранулометриялық
гранулометриялық құрамы
құрамы
әртүрлі,
әртүрлі, төрттік
төрттік дәуірдің
дәуірдің шөгінділерімен
шөгінділерімен
көмкерілген.
көмкерілген. Кейбір
Кейбір топырақ
топырақ құраушы
құраушы
жыныстар
жыныстар құрамында
құрамында жеңіл
жеңіл еритін
еритін тұздар
тұздар
кездеседі.
кездеседі.

Таулы
Таулы облыстардың
облыстардың өсімдік
өсімдік жамылғысы
жамылғысы атмосфералық
атмосфералық түсім
түсім мен
мен температураға
температураға
байланысты
байланысты және
және белдеулік
белдеулік бағытта
бағытта өзгереді.
өзгереді. Әр
Әр белдеулік
белдеулік пен
пен беткейлер
беткейлер беталысына
беталысына сәйкес
сәйкес
биогидротермиялық
биогидротермиялық жағдайлар
жағдайлар мен
мен топырақ
топырақ түрлері
түрлері де
де өзгереді.
өзгереді. Бұл
Бұл топырақтардың,
топырақтардың, тау
тау
қапталдарында қалыптасуына байланысты құралуында өздеріне тән ерекшеліктері
қапталдарында қалыптасуына байланысты құралуында өздеріне тән ерекшеліктері бар. бар.
Мұнда,
Мұнда, ішкі
ішкі ағын
ағын мен
мен үстірттің
үстірттің шайылу
шайылу әсерінен,
әсерінен, бүйірден
бүйірден келетін
келетін ағынды
ағынды заттар
заттар мөлшері
мөлшері
жоғары
жоғары болады.
болады. Таулық
Таулық топырақтар,
топырақтар, кескіні
кескіні жұқа
жұқа элювий–делювийлік
элювий–делювийлік шөгінділерде
шөгінділерде
дамитындықтан
дамитындықтан және
және табиғи
табиғи денудация
денудация /қырылу/
/қырылу/ артық
артық болғандықтан,
болғандықтан, ылғи
ылғи жаңарып
жаңарып отырады.
отырады.
Сонымен, топырақтар туралы білім, топырақтану ғылымының саласы;
жер шары құрылығында топырақтар таралу заңдылықтарын географиялық
ортамен байланыстыра зерттейді, олардың жіктелуі мен жаратылысы және
қасиеттерімен шұғылданады. Жер қоныстары сапасын анықтағанда, жерді
мемлекеттік есептеуде, ауыл шаруашылығының жүйелі жүргізуде оның
практикалық маңызы өте зор.

Іле
Іле және
және Жоңғар
Жоңғар Алатауы
Алатауы тау
тау алды
алды жазықтықтарының
жазықтықтарының
суармалы
суармалы топырақтарында
топырақтарында су су эрозиясы
эрозиясы кеңкең орын
орын алған.
алған.
Ирригациялық
Ирригациялық эрозияға
эрозияға байланысты
байланысты топырақтың
топырақтың жоғарғы
жоғарғы құнарлы
құнарлы
қабаты
қабаты шайылып,
шайылып, ауыл
ауыл шаруашылығы
шаруашылығы өнімінің
өнімінің 20-30%-ы
20-30%-ы жоғалады
жоғалады
[23].Топырақтың
[23].Топырақтың сусу эрозиясы
эрозиясы суармалы
суармалы егіншілік
егіншілік дамыған
дамыған Алматы,
Алматы,
Жамбыл,
Жамбыл, Оңтүстік
Оңтүстік Қазақстан
Қазақстан облыстарының
облыстарының тау тау баурайындағы
баурайындағы
аймақтарда
аймақтарда орын
орын алған.
алған.

Су
Су эрозиясы
эрозиясы бұл
бұл аймақтарда
аймақтарда топырақтың
топырақтың құнарлы
құнарлы қабатын
қабатын
шайып
шайып қана
қана қоймай,
қоймай, сонымен
сонымен қатар
қатар жылына
жылына 2,5
2,5 млн
млн тоннаға
тоннаға жуық
жуық
азот,
азот, фосфор,
фосфор, калийді
калийді ағызып
ағызып әкетеді.
әкетеді.
«Үйгентас» кеңшары

«Үйгентас»
«Үйгентас» кеңшары
кеңшары 1969–шы
1969–шы жылы
жылы 6–шы6–шы мамырда
мамырда құрылған.
құрылған. Бұл
Бұл
Шаруашылықтың
Шаруашылықтың облыс облыс және
және аудан
аудан орталықтарымен
орталықтарымен транспорт
транспорт қатынасы
қатынасы
асфальттанған,
асфальттанған, жақсы
жақсы жол
жол арқылы
арқылы жүреді.
жүреді. Ал
Ал шаруашылық
шаруашылық электр
электр энергиясын
энергиясын
Алматы
Алматы энерго
энерго жүйесіне
жүйесіне қарасты
қарасты Жетісу
Жетісу ауданының
ауданының электр
электр көзімен
көзімен қамтамасыз
қамтамасыз
етілген.
етілген. Шаруашылық
Шаруашылық облыс
облыс және
және аудан
аудан орталығымен
орталығымен телефон
телефон байланысы
байланысы
тартылған.
тартылған. Шаруашылықтың
Шаруашылықтың өндірісі
өндірісі негізінен
негізінен 33 бөлімшеге
бөлімшеге топталған.
топталған.
Шаруашылықтың
Шаруашылықтың орталығы
орталығы аудан
аудан орталығы
орталығы Балпық
Балпық биден
биден 44 кмкм қашықтықта
қашықтықта
орналасқан.
орналасқан. Кеңшар
Кеңшар Көксу
Көксу ауданының
ауданының территориясында
территориясында орналасқан
орналасқан және
және ол
ол екі
екі
басқа
басқа шаруашылықтар
шаруашылықтар мен мен аралас
аралас бөліктен
бөліктен тұрады.
тұрады. Бірінші
Бірінші бөлімшенің
бөлімшенің орталығы
орталығы
Қабылиса,
Қабылиса, алал екінші
екінші бөлімше
бөлімше орталығы
орталығы Талапты.
Талапты. Кеңшар
Кеңшар территориясының
территориясының
формасы
формасы созылыңқы
созылыңқы болып
болып келеді.
келеді. Ол
Ол солтүстік–батыстан
солтүстік–батыстан оңтүстік–
оңтүстік– шығысқа
шығысқа
қарай
қарай созылып
созылып жатыр.
жатыр. Ұзындығы
Ұзындығы 29 29 км–ге
км–ге жуық,
жуық, солтүстігінде
солтүстігінде Алғабас
Алғабас ауылымен
ауылымен
шекараласады
шекараласады да,да, алал шығысында
шығысында Мәмбет
Мәмбет ауылымен
ауылымен шекараласады.
шекараласады. Ал Ал
шаруашылықтың
шаруашылықтың оңтүстігінде
оңтүстігінде Кербұлақ
Кербұлақ ауданымен
ауданымен шекараласады.
шекараласады.
«Үйгентас» кеңшарының жалпы жер көлемінің 64,5 %-ы егіншілікте
қолданылады, оның ішінде 10,2 %-ы ғана суармалы. Шаруашылықтың негізгі
бағыты ет–сүт өндіру. Шаруашылық территориясы таулы–далалы
топырақты–климатты аймақта орналасқан. Шаруашылықта +10 С–тан
жоғары болатын кезеңнің ұзақтығы 162 күнге жуық болып келеді.

Ауаның жылдық орташа температурасы 0.9 С, ал ең төменгі жылдық
температурасы 0.7 С болса, ал орташа жылдық температураның ең
жоғарғы мөлшері +400С, орташа жылдық жауын–шашын мөлшері 689 мм.
Шаруашылықтың жер бедері негізінен таулы және Жоңғар Алатауының
жоталы бөліктерінен тұрады. Таулы бөлігі айқын сатылы құрылым түзеді.
Жоталардың су айрықтары және тау аралық құламалар әсерінен әлсіз
төбелердің теңелуіне әкеп соғады. Шаруашылықтың оңтүстік–шығыс бөлігін
Көксу өзенінің құлама жайылмасы алып жатыр. Теңіз деңгейінен абсолюттік
биіктігі шаруашылық бойынша 690–700 м–ден 1100 м–ге дейінгі аралықта.
1 кесте «Үйгентас» ауылдық округінің жер экспликациясы
(га)
№ Пайдаланатын жер атаулары Көлемі, га %
1 Жыртылған жерлер 2844,1 61,4
2 Оның ішінде суармалы 449,3 8,2
3 Көпжылдық шөптер 717,2 14,2
4 Жайылым 847,7 16,2
Жалпы пайдаланатын жер 4409 100

Жалпы келтірілген кестелерге қарасақ кейбір жылдары
ауылшаруашылығы дақылдарының өнімділігі төмен. Бұл көптеген
факторларға байланысты:
- жүргізілетін агротехникалық шаралар денгейінің төмендігі;
- сол жылдардағы табиғи климаттық факторлар жағдайы;
- тыңайтқыштар, улы химикаттармен гербицидтер қолдану деңгейі;
- ауылшаруашылығы өнімдерін жинау және ұйымдастыру деңгейі;
Сондықтан, келешекте тұрақты және жоғары өнім алу үшін бірінші
кезекте агротехникалық шаралар деңгейін және органикалық минералдық
таңайтқыштар қолдану жүйесін жақсартып, ауылшаруашылығы
дақылдарын алмаспалы егінге ауыстыру қажет.
2 кесте Егілетін дақылдардың
құрылымы

№ Егілетін дақылдардың Көлемі , га Үлесі, %
аталуы
1 Дәнді дақылдар 1038,3 36,5
2 Көкөністер 401,6 14,1
3 Бақша 10,3 0,99 Келтірілген
Келтірілген 1,2-
1,2-
4 Картоп 60,1 2,1 кестелердің
кестелердің
5 Бұршақ дақылдар 10 0,35 мағлұматтары
мағлұматтары бойынша
бойынша
6 Сафлор 100 3,51 дәнді
7 Пар 132 4,6
дәнді дақылдардың
дақылдардың үлес
үлес
8 Техникалық дақылдар 5 0,17
салмағы
салмағы –– 36,5%,
36,5%,
9 Көп жылдық шөптер 1086,8 37,68 көпжылдық
көпжылдық шөптердің
шөптердің ––
37,68%
37,68% құрайды.
құрайды. Ал
Ал
(байырғы)
Барлығы 2844,1 100 көкөніс
көкөніс дақылдарының
дақылдарының
үлес
үлес салмағы
салмағы –– 14,1%
14,1%
(2
(2 кесте)
кесте)
3 кесте Тыңайтқыштарды қолдану
деңгейі.

Органикал Минералдық
3,4 кесте Дақылдардың ық тыңайтқыш
мағлұматтары түрлері тыңайтқы (центнер)
бойынша ш
азот фосфор
тыңайтқыштарды
(тонна)
негізінен
көпжылдық егістікке
жемдік дақылдарға
берілгенін Жыл басындағы 406 253 153
байқаймыз. Дәндік қоры
дақылдарға бәрі Берілді: 365 253 -
болып 74 ц азот - 74 -
а)Дәндік
109 53 -
тыңайтқышы ғана дақылдары 256 126 153
берілген. б)Жемдік
дақылдары
в)Көп жылдық
егістіктерге
Алматы 4 кесте Шаруашылықта егілетін
Алматы облысының
облысының
агроклиматтық
агроклиматтық ресурстары
ресурстары дақылдардың өнімділігі.
мәліметтері
мәліметтері бойынша
бойынша
шаруашылықтың
шаруашылықтың
агроклиматтық
агроклиматтық жағдайын
жағдайын
IV–ші агроклиматтық
IV–ші агроклиматтық
аудандастырылуы Ауылшаруашылықтың Өнімділігі, ц /га
аудандастырылуы керекті
керекті 2007 2008 2009 2010
ылғалмен,
ылғалмен, жылумен
жылумен дақылдары
қамтамасыз
қамтамасыз етілу
етілу мерзіміне
мерзіміне мен көпжылдық егістер
байланысты.
байланысты. Негізгі
Негізгі көпшілік
көпшілік
өсімдіктердің өсіп–өну
өсімдіктердің өсіп–өну Күздік бидай 9,5 14,7 21,8 22,9
мерзіміне
мерзіміне байланысты
байланысты ауа ауа Картоп 100 - 90 110
температурасының
температурасының мөлшері
мөлшері Көкөніс 150 - 150 170
+10
+10 С–тан
С–тан жоғары
жоғары күндер
күндер Бақша 217,9 212,1 214,9 210,
қосындысы
қосындысы алынады.
алынады. 8
Шаруашылықта
Шаруашылықта +10 +10 С
С –тан
–тан Көпжылдық 29,8 30,4 28,5 30,2
жоғары
жоғары болатын
болатын кезеңнің
кезеңнің Қант қызылшасы - 300 - -
ұзақтығы
ұзақтығы 162
162 күнге
күнге жуық
жуық Бұршақ дақылдар 20,5 26,4 26,1 24,3
болып
болып келеді.
келеді. Қар
Қар
жамылғысының
жамылғысының жату жату
ұзақтығы
ұзақтығы 150 күнге жуық
150 күнге жуық
болып
болып келеді,
келеді, ал
ал таулы
таулы
аудандарда
аудандарда 200
200 күнге
күнге дейін
дейін
немесе
немесе одан
одан да
да ұзақ
ұзақ мерзім
мерзім
жатуы
жатуы мүмкін
мүмкін
Далалық
Далалық зерттеулермен
зерттеулермен аналитикалық
аналитикалық мәліметтер
мәліметтер бойынша
бойынша
шарушылықтың
шарушылықтың топырақ
топырақ жамылғысы
жамылғысы туралы
туралы төмендегідей
төмендегідей
қорытынды жасауға болады:
Шаруашылық
Шаруашылық территориясы
территориясы таулы-далалы
таулы-далалы топырақтық
топырақтық
климаттық
климаттық аймақта
аймақта орналасқан.
орналасқан.
Жалпы
Жалпы жержер көлемінің
көлемінің 64,5%
64,5% егіншілікте
егіншілікте қолданылады,
қолданылады, оның
оның
ішінде
ішінде 10,2%
10,2% ғана
ғана суармалы
суармалы жерлер.
жерлер. Шаруашылықтың
Шаруашылықтың негізгі
негізгі
бағыты
бағыты ет-сүт
ет-сүт өндіру.
өндіру.
Шаруашылықтың
Шаруашылықтың ең ең құнарлы
құнарлы топырақтарына
топырақтарына таулытаулы қара
қара және
және
қою
қою қара-
қара- қоңыр
қоңыр топырақтары
топырақтары жатады.
жатады.
Шаруашылықтың
Шаруашылықтың балл балл бонитеті
бонитеті көрсеткіштері
көрсеткіштері тәлімі
тәлімі жерлерде
жерлерде
–– 15
15 бірлік,
бірлік, суармалы
суармалы жерлерде
жерлерде –– 49,1
49,1 бірлік,
бірлік, ал
ал жайылымдық
жайылымдық
жерлерде-
жерлерде- 14,8
14,8 бірлік.
бірлік.
Шаруашылықта
Шаруашылықта барлық
барлық агротехникалық
агротехникалық шаралар
шаралар топырақтың
топырақтың
су
су эрозиясына
эрозиясына қарсы
қарсы күресу
күресу жолына
жолына бағытталуы
бағытталуы қажет.
қажет. Топырақты
Топырақты
сыдыра
сыдыра қопсытып
қопсытып өңдеу,
өңдеу, көлденең
көлденең жырту,
жырту, органикалық
органикалық жәнежәне
минералдық
минералдық тынайтқыштар
тынайтқыштар енгізу
енгізу және
және басқада
басқада көптеген
көптеген шаралар
шаралар
қолданылады.
қолданылады.
Назарларыңызға
Рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Ұлы жеңіс куніне орай Мұсабек Сеңгірбаев атамыздың құрметіне әулет мұшелері тағызым еткен сәті

Алматы облысы

ANTIGEN ҒӨК ЖШС

Шеберлік - сынып өткізу

Жылыжай құрылыстарын жаңғырту

Жамбыл облысының туризм географиясы

Аралдың экологиялық проблемасы

ҚОРДАЙ АУДАНЫНЫҢ АВТОКӨЛІК ЖОЛДАРЫНА ЖЕР БӨЛІП БЕРУ

АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫНДА ГИДРОЛОГИЯЛЫҚ АҚПАРАТПЕН ҚАМТУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІ

ТҮРКІСТАН ОБЛЫСЫ МАҚТАРАЛ АУДАНЫНЫҢ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ

Пәндер