Құқықтық мемлекет және азаматтық қоғам туралы

Презентация қосу

Құқықтық мемлекет және
азаматтық қоғам

Орындаған: Саябаев Р.
Алматы 2011ж
Жоспар:

Кіріспе
1. Қазақстанда құқықтық мемлекет құру жолы
2. Қазақтың ата-заңы
2.1. Конституция - Қазақстан республикасының негізгі заңы
2.2. Мемлекеттік саяси биліктің Конституциядағы саяси
көрінісі
2.3. Азаматтық қоғам түсінігі
2.4. Қазақстан Республикасында азаматтық қоғамның
қалыптасуы мен дамуы
3. Қорытынды
4. Қолданылған әдебиеттер тізімі
Құқықтық мемлекеттің түсінігі мен қағидалары
Құқықтық мемлекет – бұл адам мен адамзаттың
құқықтарымен бостандықтарының толық түрде
қамтамасыз етілуіне және құқық бұзушылқтарды
болдырмау мақсатында мемлекеттік билікті құқықпен
мемлекеттік басқаруға жағдай жасайтын саяси билік
ұйымы.
Құқықтық мемлекеттің мәнін қарастыруда оның негізгі
екі жағын бөліп қарастыруға болады
1) Мазмұнды жағы - адаммен адамзаттың құқықтары
мен бостандықтарын толық көлемде қамтамасыз етіуін
тұлға үшін құқықтық ынталандыру тәртібін
орналастырудан көрінеді.
2) Формалды - заңды жағы - мемлекеттік билікті
құқықпен байланструдан мемлекет құрлмдары үшін
құқықты шектеу тәртібін орналастырудан көрінеді.
Қазақстан халқы егеменді мемлекеттің ұлттық өркендеу
процесінің негізін 90-жылдары қалай бастады. Біздің ата-
қонысымыз мыңдаған жылдар бойына талай
басқыншылықты басынан кешті. Қаншама көне қалалар,
мәдени орталықтар қирады, кітаптар өртеліп, жазықсыз
жандар кұрбан болып, өлшеусіз қан төгілді. Бірақ қандай
қырғын болса да алтын бесік ата-баба жері, атамекен дәл
бүгінгідей ойрандалған емес. Жер ананың аялы алақанында
аман қалған әрбір от басынан рулы ел тарап, халық қашан да
еңсесін көтеріп, ел болып дамып кете беретін. Халқымыздың
ата-қоныс қара орманға деген ұрпақтық сүйіспеншілігінің
түп-тамыры да дәл осында жатыр. Сондықтан да ата-
бабамыз осындай ұлан-ғайыр жерді ақ найзаның ұшымен, ақ
білектің күшімен қорғап, ұрпақтан-ұрпаққа мұра еткен.
Қазақстанда құқықтық мемлекет құру жолы
Құқықтық мемлекет құру мен қоғамды демократияландыру – қайшылықты,
ұзақ та күрделі процесс. Бұл біздің жас мемлекетіміздің аяғынан қаз тұру
жолынан да жақсы байқалады. Тоталитарлық жүйеден демократиялық қоғам
өміріне өту қажеттілігі айқын болған күннен бастап-ақ Қазақстан
тұрғындарының алдында ең алдымен Қазақстан мемлекетінің егемендігі мен
тәуелсіздігін қорғау міндеті тұрады.
Бұл орайда демократияны дамыту – меншік қатынастарын реформалау мен
нарықтық экономикаға өту экономиканы тығырықтан алып шығудың, ұлттық
мемлекеттің қалыптасуына қолайлы жағдай туғызудың толассыз жолы.
Саяси саладағы басты мақсат – жас егеменді мемлекетті қуатты президентті
республика етіп қалыптастыру. Біздің мемлекетімізде барлық азаматтардың
теңдігі барлығының заң алдындағы бірдей жауапкершілігі, кімнің қай ұлтқа
жататындығына қарамастан, бірдей екендігі әуелден-ақ нақты көрсетілген.
Әрине, кейбір жағдайда жергілікті ұлт – қазақтардың мүддесі ерекше
ескеріледі. Мұндай жағдайға ұлттық мәдениетті, тілді өркендету, қазақ
диаспорасының рухани-мәдени және басқа да байланыстарын қалпына
келтіру, олардың өз Отанына қайтып оралуына қолайлы жағдайлар туғызу
жатады.
Біздің Конституциямыз бойынша Қазақстан халқы
егемендіктің иесі, республикадағы мемлекетік
биліктің жалғыз қайнар көзі болып табылады.
Республикада тек қазақтар ғана емес, басқа ұлт
өкілдері де тұрады. Сондықтан саяси ымыраға
келу қажет болғандықтан қазақ халқы өз қамын
күйттеумен қатар, жас мемлекетіміздің
тыныштығын, оны одан әрі нығайтуды ойлауы
керек. Құқықтық мемлекет құру, қоғамдық өмірді
демократияландыру, жалпыұлттық келісім мен
ынтымақ Қазақстан Республикасының әлемдік
қауымдастықтың лайықты толық мүшесі болып
енуінің басты шарты болып табылады.
Қазақтың ата-заңы
2.1. Конституция - Қазақстан республикасының негізгі заңы
Республиканың президенті Н.Ә.Назарбаевтың тікелей басшылығымен
тәуелсіз Қазақстанның жаңа Конституциясы қысқа мерзім ішінде
әзірленді. Ол халық талқылауынан өтіп, референдум арқылы өз күшіне
енді. Жаңа Конституцияның өмірге келуі, жан-жақты сараптамадан
өтуі Н.Назарбаевтың атымен тікелей байланысты. Конституцияның
бас авторы – Назарбаев Н.Ә деп толық сеніммен айтуға болады.
Конституция Қазақстанның демократиялық, құқықтық және әлеуметтік
мемлекет ретінде дамуына қолайлы жағдай жасайды. Заңда
белгіленген барлық тұжырым, қағидалар өмірдің барлық салаларын
өркениетті заң жүзінде басқаруға жағдай жасап отыр.
Еліміздің бұл Негізгі Заңы бірінші рет Қазақстан Республикасын
президенттік басқару нысанындағы біртұтас мемлекет деп жария етті.
Бұл мемлекеттің құзырына өз аумағының тұтастығын, сырттан қол
сұғылмауын және бөлінбеуін қамтамасыз ету толығымен
жатқызылады.
Жаңа Конституцияның тағы бір басты артықшылығы –
меншіктердің әралуандығын мойындап, оны заң жүзінде
бекітті. Енді Қазақстан республикасында мемлекеттік
меншікпен қатар жеке меншік те өз күшіне еніп, заңмен
қорғалады. Негізі заң меншіктің қызмет аясы мен мақсатын
да айқындап берді. Меншік атаулы қоғам игілігіне ғана
жұмсалуға тиіс, ол адамзат мүддесіне қарсы қызмет
етпеуге тиіс, ол адамзат мүддесіне қарсы қызмет етпеуге
тиіс. Сонда ғана меншік иесін қорғауға кепілдік жасалады.
Демократиялық принциптер Конституцияның арнайы
“Адам және азамат” атты екінші бөлімінде айқын көрініс
тапқан.
Мемлекеттік саяси биліктің Конституциядағы саяси көрінісі
Мемлекеттің саяси жүйесі Конституцияда нақты көрініс тапқан. Саяси жүйенің
негізгі тұғыры – президенттік басқару жүйесі Конституцияда алғаш рет
заңдастырылған. Қазақстан Республикасы президенттік басқару нысанындағы
мемлекет болып жарияланған. Президентке елдің ішкі және сыртқы
саясаттарын анықтау міндеті жүктелген. Ол мемлекеттік биліктің барлық
тармағының келісіп жұмыс істеуін және олардың халық алдындағы
жауапкершілігін қамтамасыз етеді. Президент заң шығарушы, атқарушы, сот
жүйелерінің бәріне бірдей қатынаста болады. Бәрінің жұмысын үйлестіріп,
мемлекеттік биліктің дұрыс жүргізілуіінің кепілі болып танылады. Біздің
президентіміздің Негізгі Заңда көрсетілген конституциялық ауқымда жемісті
жұмыс істеп отырғанына бүкіл ел куә. Еліміздегі саяси тұрақтылық, орын алып
отырған үлкен қиындықтарға қарамастан макроэкономикалық деңгейдегі
ілгерілеу, отандық өнеркәсіпті жандандыруға шетел инвестицияларын көптеп
тарту, шикізат көздерін игеріп, жер асты байлықтарын экономиканы аяққа
тұрғызуға пайдалану, алыс-жақын шетелдермен оңды қатынастар орнату,
ұлттардың татулығын қамтамасыз ету, еліміздің руханиятын, қорғанысын
дамытуға күш салу және басқа сан-салалы қызметтерді құптауға әбден
тұрарлық. Президент ел халқына “Қазақстан-2003” атты Жолдауын жариялады.
Алда тұрған дамуымыздың басты бағыттарын көрсетті.
Жаңа Конституция елімізде екі палаталы тұрақты жұмыс істейтін
Парламентті заңдастырды. Ол республиканың заң шығарушы ең
жоғарғы өкілетті органы болып табылады. Парламентіміздің жаңа
демократиялық сипатта дамуына конституциялық негіз қаланды.
Парламент өз жұмысын саясаттандыруға бейімдемей, экономикалық
және саяси реформаны елімізде жеделдетуге қажетті заңдарды
қабылдауды алдына негізгі мақсат етіп қойды. Конституцияда
Парламент депутаттарының құқықтары мен міндеттері нақтылап
көрсетілген. Конституциялық шеңберде әрбір депутаттың жемісті
жұмыс толық негіз бар.
Парламент Елбасының ұсынысы бойынша Конституцияға өзгертулер
мен толықтырулар енгізеді, республикалық бюджетті бекітіп, оның
орындауын қолдайды, бұл туралы Есеп комитетінің есептерін бекітеді.
Үкімет басшысының бағдарламасын тыңдап, оны мақұлдайды немесе
қабылдамай тастайды. Соғыс және бітім мәселелелерін шешеді.
Республиканың халықаралық шарттарын қадап бекітеді және олардың
күшін жояды. Республика Үкіметі Конституция белгілеп берген
өкілеттіліктерінің негізінде экономикалық-әлеуметтік дамудың
барысына басшылық жасап, ұйымдастыруға, ең алдымен жауапты.
Мемлекеттің республика деңгейінде ғана емес, жергілікті жерлердегі басқаруы мен өзін-өзі басқару
тәртіптері де Конституцияда айрықша дараланған. Облыс пен аудандарда, қала мен селода мемлекеттік
басқаруды өкілді дегендер – мәслихаттар, сондай-ақ жергілікті атқарушы органдар жүзеге асырады.

Конституциядағы көрсетілген ҚР азаматтарының міндеттері мен құқықтары
Республика азаматының негізгі құқықтарымен қатар міндеттері де 1995 жылдың 30
тамызындағы бүкілхалықтық талқылаудан өтіп қабылданған Конституцияда анық
тұжырымдалған. Адам тумасынан өзіне қажетті құқықтар мен бостандықтарға ие.
Ал ол өз мемлекетінің азаматтығын алғаннан кейін азаматтық құқықтарға ие болып,
тиісті міндеттерді қоса атқаруға тиіс. Конституцияда адамды қастерлеу, құрметтеу,
адамгершілік сезімдеріне үлкен маңыз берілген. Әркімнің өзінің жеке басының
бостандығы заң жүзінде қорғалған. Заң бойынша адамның жеке басының қадір-
қасиетіне қол сұғылмайды.
Конституцияның 19-бабында “Әркімнің өзінің қай ұлтқа, қай партияға және қай
дінге жататынын өзі анықтауға және оны көрсету-көрсетпеуге хақылы” деп
жазылған. Адамдардың ар-ождан бостандығына заң жүзінде толық кепілдік берілген.
Республика азаматтарының заңды түрде алған қандай да болсын мүлкін жеке
меншігінде ұстауында, оны мұраға қалдыруына конституциялық кепілдік жасалған.
Азаматтардың медициналық көмек алуына, мемлекеттік
оқу орындарында тегін орта білім алуына кепілдік
беріледі. Ал орта білім алу Конституция бойынша міндетті
деп табылған. Республика азаматтарының құқығы мен
міндеттерін сөз еткенде, екі мәселені ерекше атап өтуге
болады. Бірі – заңды түрде белгіленген салықтарды,
алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, екіншісі –
Отан қорғау әрбір азаматтың қасиетті парызы және
міндеті. Азаматтардың құқығы мен міндетін сөз еткенде
бұл талаптардың адамдардың өз құқықтарын көбірек біліп,
міндеттерін орындауға келгенде ұмытшақтық танытатыны
жиі кездеседі.
Адамзатық қоғам түсінігін Аристотель, Цицерон, Гроции, Т. Гоббс, Дж.Лок, Гегел, Маркс және тағы
басқа ойшылдар қалыптастырған . Барлық ғалымдар азаматтық қоғамдағы негізгі идея ретінде адам
идеясын таныды. Азаматтық қоғам - бұл олардың көмегімен жеке тұлғалар мен
топтардың мүдделері қанағаттандырылатын. Адамгершілік, діни, ұлттық, әлеуметтік-экономикалық,
отбасы институттары мен қатынастарының жиынтығы.

Азаматтық қоғамның құрылымына мыналар кіреді:
1. Мемлекеттік емес әлеуметтік-экономикалық
қатынастар мен институттар (меншік, еңбек, кәсіпкерлік)
2. Мемлекеттен тәуелсіз өндірушілердің жиынтығы (жеке фирмалар және т.б).
3. Қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктер.
4.Саяси партиялар мен қозғалыстар
5.Тәрбиелеу мен мемлекеттік емес білім беру саласы .
6. Мемлекеттік емес бұқаралық ақпарат құралдарының жүйесі
7. Отбасы
8. Шіркеу және тағы басқалар

Азаматтық қоғамның белгілері

-Адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын мейлінше толық қамтамасыз етіліуі.
-Өзін –өзі басқару.
-Оның құрылымдары мен адамдардың әртүрлі топтарның
басекелестігі
-Еркін түрде қалыптасатын қоғамдық көзқарас пен
плюрализм.
-Жалпы ақпараттану мен адамның ақпаратпен танысу
құқығының шын мәнінде жүзеге асырылуы.
-Өмір сүру координатция қағидасына
негізделеді(мемлекеттік ақпарат кезінде субординация
қағидасы ұстемдік құрады
-Экономиканың көпжақтылығы
-Биліктің заңды және демократиялық сипаты
Құқықтық мемлекет
Адамдардың жақсы өмір сүру жағдайын қамтамасыз ету.
1980 жылдардың аяғы мен 1990 жылдардың басында басталған экономикалық,
әлеуметтiк және саяси салалардағы түбегейлi реформалар түрлi әлеуметтiк
топтардың құқықтары мен мүдделерiн қорғау үшiн қоғамдық бiрлестiктердiң
құрылуын ынталандырды.
Қазақстанда алғашқылардың бiрi болып экономиканың мемлекеттiк емес секторы
қызметкерлерiнiң мүдделерiн бiлдiрген тәуелсiз кәсiподақтар пайда бола бастады.
Бұқаралық ақпарат құралдары, қоғамдық және дiни бiрлестiктер, саяси партиялар
белсендi түрде институцияланды. "Невада - Семей" қоғамдық қозғалысы
азаматтық сана-сезiмнiң анағұрлым жарқын көрiнiсi болды, ол өз алдына ядролық
полигондарды жабу мiндетiн қойды.
Елдегi азаматтық қоғам мен оның институттарын белгiлi бiр дәрежеде дамытуға
мемлекеттiң осы процесс үшiн тиiстi саяси, құқықтық және өзге де жағдайлар
жасау жөнiндегi қызметi жәрдем етедi.
1991 жылғы 27 маусымда "Қазақ ССР-iндегi қоғамдық бiрлестiктер туралы" Қазақ
ССР-iнiң Заңы қабылданды.
Нәтижесiнде елде "Қазақстанның халық конгресi", "Алаш" партиялары,
Қазақстанның социал-демократиялық партиясы (ҚСДП), Қазақстанның
социалистiк партиясы, Қазақстанның республикалық партиясы, "Лад"
республикалық славян қозғалысы және "Азат" Қазақстанның азаматтық
қозғалысы, "Мемориал" қоғамдық-ағарту қоғамының филиалы, Алматы-Хельсин
тобы, "Бiрлiк" қозғалысы, "Әдiлет" тарихи-ағарту қоғамы, "Поколение"
зейнеткерлер қозғалысы және басқалары пайда болды.
1990 жылдардың басында Әлеуметтiк қорғау коалициясы құрылды, оның аясына
қоғамдық өткiр проблемаларды талқылау, оларды шоғырланған негiзде шешудiң
тетiктерiн iздестiру жолымен еңсеру жөнiнде бiрлескен жұмыс үшiн 28 түрлi
ұйымдар, партиялар, қозғалыстар бiрiктi.
1994 жылғы желтоқсанда Қазақстан Республикасының Президентi әлеуметтiк-
экономикалық және еңбек қатынастары саласындағы әлеуметтiк серiктестiк жөнiнде
республикалық үшжақты комиссия құру туралы қаулыға қол қойды, бұл сындарлы
үшжақты қатынастарды дамытуға және әлеуметтiк серiктестiк жүйесiн құрудың
бастауы болды.
Партиялар мен қозғалыстардың құрылуы мен жұмыс iстеуi және, тиiсiнше, елдiң
партиялық жүйесiнiң одан әрi дамуы үшiн құқықтық өрiс құруға 1995 жылы
Қазақстан Республикасының Конституциясы мен 1996 жылы Қазақстан
Республикасының "Қоғамдық бiрлестiктер туралы" және "Саяси партиялар туралы"
заңдарының қабылдануы ықпал еттi. Бұдан басқа, Қазақстан халықтары
Ассамблеясына бiрiккен ұлттық мәдени орталықтар белсендi дами бастады.
Этносаралық келiсiм елде реформалар жүргiзудi қамтамасыз етуге мүмкiндiк беретiн
iргетасқа айналды.
1990 жылдың аяғы азаматтық институттар қызметiнiң кәсiбиленуiмен ерекшелендi,
мұның өзi олардың қоғамдық проблемалардың, қажеттiлiктер мен мұқтаждықтардың
түрлi ауқымын шешу жөнiндегi жұмысының тиiмдiлiгiн көтеруге мүмкiндiк бердi.
1998 жылғы 7 қазанда ел Парламентiнiң Қазақстан Республикасының
Конституциясына елдiң сайлау жүйесiне партиялық тiзiмдер бойынша сайлау
енгiзудi көздейтiн өзгерiстер мен толықтырулар енгiзуi партиялық құрылыс
процестерiн жеделдеттi. Сөйтiп, 1998 жылғы желтоқсаннан бастап 1999
жылғы тамызды қоса алғанда, Қазақстанның азаматтық партиясы (ҚАП),
Қазақстанның Республикалық халықтық партиясы (ҚРХП), "Азамат"
демократиялық партиясы, Қазақстанның аграрлық партиясы (ҚАП), "Отан"
республикалық саяси партиясы, Қазақстан әйелдерiнiң демократиялық
партиясы, "Руханият" партиясы, "Алаш" Қазақстанның ұлттық партиясы
құрылды. Парламентте партиялық фракциялар пайда болды.
2000 жылғы қазанда Қазақстан Республикасы Президентiнiң ("Epкiн де еңселi
әрi қауiпсiз қоғамға" атты Қазақстан халқына Жолдауында халықтың түрлi
топтарының мүдделерiн iске асырудағы рөлi күннен-күнге артып келе жатқан
үкiметтiк емес ұйымдарды дамыту үшiн жағдайлар жасау жөнiнде Үкiметке
алғашқы тапсырмалар берiлдi.
2000 жылғы желтоқсанда қабылданған "Қазақстан Республикасындағы
әлеуметтiк әрiптестiк туралы" Қазақстан Республикасының Заңы атқарушы
билiк органдарының өкiлдерi, жұмыс берушiлер мен жұмыскерлердiң
бiрлестiктерi арасындағы мүдделердiң келiсiлуiн қамтамасыз етудi
мемлекеттiк саясат дәрежесiне көтердi.
2003 жылы Қазақстан Республикасының Президентi Н.Ә. Назарбаевтың
қатысуымен бiрiншi Азаматтық форум өткiзiлдi. Ол үкiметтiк емес сектордың
саяси танылуын белгiледi және азаматтық қоғам институттары мен
мемлекеттiк органдардың өзара iс-қимылының жүйелi тетiктерi
қалыптасуының бастауы болды. 2005 жылы екiншi Азаматтық форум өткiзiлдi,
ол елдiң қоғамдық өмiрiне қатысуға бизнес-қауымдастықтардың тартылуына
ықпал еттi.
2003-2005 жылдары бiрiн бiрi алмастыра отырып, азаматтық қоғамды одан әрi
демократияландыру және дамыту жөнiнде ұсыныстар тұжырымдау жөнiндегi
тұрақты жұмыс iстейтiн кеңес пен Қазақстан Республикасы Президентiнiң
жанындағы Демократия мен азаматтық қоғам мәселелерi жөнiндегi ұлттық
комиссия жұмыс iстедi.
Екi құрылымның да жұмысы мемлекет пен азаматтық қоғам институттары
арасында Қазақстанның саяси дамуының аса маңызды мәселелерi жөнiндегi
жалпыұлттық үндесудi тереңдету және саяси жүйенi жетiлдiру мен елде
демократиялық қайта құруды жүргiзуге бағытталған шараларды бiрлесiп
тұжырымдау үшiн жағдай жасауға мүмкiндiк бердi.
2006 жылғы наурызда Қазақстан Республикасында демократиялық реформалар
бағдарламасын әзiрлеу және нақтылау жөнiндегi мемлекеттiк комиссия
құрылды, оның жұмысына саяси партиялар мен қоғамдық бiрлестiктердiң
өкiлдерi қатысады.
Барлық деңгейдегi әкiмдердiң халық алдында есеп беруiнiң шеңберiнде елде
әкiмдерге қоғамдық сенiм комитеттерi (бұдан әрi - ӘҚСК) сияқты азаматтық
бақылау нысаны дами бастағанын атап өтуге болады. ӘҚСК жұмысының
тәжiрибесi мемлекеттiк органдардың қызметiн азаматтық қоғам институттары
бақылауының ықтимал өнiмдi модельдiк тетiгi ретiнде зерделеудi талап етедi.
Сөйтiп, өткен жылдары елде азаматтық қоғам институттары - саяси партиялар,
коммерциялық емес (үкiметтiк емес) ұйымдар, кәсiподақтар, ұлттық-мәдени
бiрлестiктер, мемлекеттiк емес БАҚ және тұтастай алғанда мемлекеттiк емес
секторды бiлдiретiн басқа да институттар қалыптасып, қазiргi уақытта мейiлiнше
тез дами бастады. Бүгiнгi күнi Қазақстанда 12 саяси партия, түрлi бағыттағы 5820
YЕҰ, 3340 қоғамдық қор, 1072 заңды тұлғалар қауымдастығы, 471 ұлттық-мәдени
бiрлестiк, 40-тан астам конфессиялар мен деноминацияларды бiлдiретiн 3340 дiни
бiрлестiк, түрлi меншiк нысанындағы 6646 БАҚ ресми тiркелiп, жұмыс iстеуде.
Осы және басқа да азаматтық қоғам институттары елдi одан әрi
демократияландырудың маңызды ресурсына айналды.
Сонымен бiрге, қоғамда азаматтық қоғамның одан әрi өсуiне ғана емес, елдi
әлемдiк жаһандану процесiне барған сайын тартып бара жатқан қыр көрсетулерге
де байланысты бiрқатар проблемалық мәселелер көрiнiс бере бастады. Олар
тұтастай алғанда елдегi азаматтық қоғамды одан әрi үйлесiмдi дамытуды тежейдi,
оның әр бөлiгi үшiн сипаттамалық ерекшелiктерi бар және өз шешiмiн талап етедi.
Мысалы, коммерциялық емес ұйымдардың (бұдан әрi - КЕҰ) мемлекеттiк
органдармен тең құқылы азаматтық әрiптестiгi мәселелерi шешiмiн тапқан
жоқ. Конкурстық рәсiмдердiң ашықтығын арттыру және бағдарламалар мен
жобалардың қазiргi кезеңiнде қажеттiлiктердi айқындауда КЕҰ-ның қатысуы
үшiн мемлекеттiк әлеуметтiк тапсырысты iске асыру тетiгi жетiлдiрудi талап
етедi. Өңiрлердегi, әсiресе ауылдық жерлердегi КЕҰ әркелкi дамуда. Тiркеу
тәртiбi күрделенген және рұқсат беру сипатына ие, тiркеу алымының мөлшерi
ұлғайтылған, азаматтардың заңды тұлға болып құрылмаған бейресми
бiрлестiктерiнiң мәртебесi туралы мәселе реттелмеген. Бизнес-құрылымдар
КЕҰ-дың әлеуметтiк маңызды бастамаларын қаржылық қолдауға нашар
қатысуда.
Әлеуметтiк қажеттiлiкке қарамастан, елдегi партиялық құрылыс баяу
қарқынмен жүруде, партиялардың ролi мен өкiлеттiгi шектеулi. Партиялардың
көпшiлiгiнде қажеттi қаржылық және материалдық ресурстар, саяси
партияларды тiркеу үшiн қол жинау мәселелерi жөнiнде нақты ережелер мен
регламент жоқ. Партияларды қайта ұйымдастыру, бiрiктiру және қосу
мәселелерi заңнамалық реттеудi қажет етедi. Саяси партиялардың сайлау
комиссияларын құруға қатысу тетiгi жетiлдiрiлмеген.
Кәсiптiк одақтар мемлекеттiң әлеуметтiк - экономикалық
саясатын әзiрлеу мен iске асыруға толық көлемде
қатыспайды. Ұжымдық шарттар мен келiсiмдер әлi де
болса еңбекшiлердiң құқықтарын қорғаудың пәрмендi
тетiгiне айналған жоқ.
Отандық БАҚ-тың бәсекеге қабiлеттiлiгiнiң дамуы
нормативтiк-құқықтық және экономикалық ынталандыру
болмағандықтан тежелiп отыр. Көптеген БАҚ-тың
материалдық-техникалық базасы жеткiлiксiз және
қаржылық қаражаты шектеулi, сондай-ақ мемлекеттiк
ақпараттық саясат бағдарламалары шеңберiнде бюджет
қаражатына қол жеткiзе алмайды. БАҚ аккредиттеу,
мемлекеттiк органдардан ақпарат, өз хаттары мен
өтiнiштерiне жауап алу кезiнде қиыншылық көруде.
Журналистер мен БАҚ-тың құқықтық қорғалу деңгейiнiң
төмендiгi Қазақстандағы сөз бостандығының шектелуiне
әкеледi.
Қазақстанның партиялық жүйесі қазіргі кезде өтпелі кезеңді бастан кешіріп
отыр және бұл жаңа әлеуметтік топтардың, ең бастысы, бизнес-элитаның
белсенділігінің нәтижесі екендігін білеміз. Басқаша айтқанда, кейбір «қысым
көрсетуші» топтардың, мысалы «Ақ жол» ҚДП-ның жартылай өзгеруі айдан
анық көрініп тұр. Саяси сала сапалылығы жағынан өзгеріп келеді деуге
болады, және оған себеп тек жаңа ойыншылардың пайда болуы ғана емес,
сонымен қатар ескі қатысушылардың да өзгеруі. Және бұл кәдімгі даму
кезеңі, мұнда асығыс болмауы тиіс, алайда тежелудің де қажеті жоқ, өйткені
бұл жалпы саяси жүйе үшін қауіпті.
Тәуелсіз Қазақстанның партиялық жүйесі ондаған жылдар бойы қалыптасып
келеді. Өткен ғасырдың 90-жылдарында республика шеңберінде
көппартиялы саяси жүйе тәжірибе жүзінде қолданымда болған жоқ, өткен
кеңес дәуірінің саясаты мен азаматтық қоғамның дамымағандығы әсер етті.
Қазақстан Республикасының партиялық жүйесінде сапалық даму үрдісі 90-
жылдардың екінші жартысында байқалды, бұл кезде кейбір әлеуметтік
топтар өз мүдделерін жариялау және қорғау қажеттілігін сезініп партия атты
саяси ұйымдарға бірлесе бастады.
Партиялық құрылыстың алғашқы қадамдары дәл Алматы қаласында жүзеге
асырылды, саяси өмірдің орталығы да дәл осында. Тіпті, Елорданы
ауыстырғаннан соң да партиялық қызметтің белсенді орталығы мен саяси
белсенді тұрғындардың басым бөлігі осы қалада қалды.
«Отан» республикалық әлеуметтік-демократиялық партиясы: партия
көшбасшысы – Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев, IV съезде А.
Ермегияев, А. Павлов партия Төрағасының орынбасарлары болып
сайланды.
Партияның басты мақсаты Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың қайта
өңдеу өнеркәсібін, жоғары технологиялық ғылыми өндірістерді
дамыған деңгейге жеткізуге, әлеуметтік мәселелерді (зейнетақы
көлемін ұлғайту, ең төменгі жалақы көлемін ұлғайту, мемлекеттік
қызметкерлердің жалақысын арттыру) шешуге бағытталған
реформалық саясатын ресми түрде қолдау болып табылады.
«Асар» партиясы. партия көшбасшысы: «Хабар Агенттігі» ЖАҚ
басшылар кеңесінің төрайымы, ҚР Парламент Мәжілісінің депутаты –
Дариға Назарбаева. Мәжіліс депутаты, "Асар" партиясының төрайымы
Дариға Назарбаева мәжілістегі барлық комитеттердің жұмысына
атсалыспақ ниетте, бірақ олардың ешқайсысына да мүшелікке өтпейді.
Бұл туралы Д.Назарбаева 1-желтоқсан, сәрсенбіде парламенттегі
брифинг барысында мәлімдеді,- деп хабарлайды KZ-today тілшісіне
"Асар" партиясының баспасөз қызметінен.
"Қазір жобасы жасалып жатқан заңдарды түгел қарап шықтым",- деді
Д.Назарбаева. "Асар" партиясынан сайланған депутаттар "партияны
айрықша қызықтыратын" заң жобаларын талқылауға атсалысады.
"Әлеуметтік салаға, экология мен экономикаға қатысты, әсіресе,
адамдардың құқығын бұзуға, қысым көрсетуге қатысты дүниелер
қызықтырады",- деді Д.Назарбаева.
"Асар" партиясынан сайланған депутаттардың басқа парламенттік
фракциялармен ынтымақтасу мүмкіндіктері туралы сауалға Д.Назарбаева
"партия өкілдері әзірге байқастап отыр" деп мәлімдеді. "Істің байыбына
барып, парламент жұмысының регламентін білу үшін біраз уақыт керек.
Сонымен бірге, нақты әріптестестеріміз кім, кіммен жұмыс істеуге
болады, басқа париялар мен фракциялардың қайсысымен ой-мүддеміз
ортақ дегенді бағамдау қажет. Бұл жерде мәселе кімнің қай партияның
немесе қай фракцияның мүшесі екендігінде емес",- деді депутат.
Мәжіліс отырыстарына бұған дейін қатыспау себептері туралы сауалға
жауап берген Д.Назарбаева "оған дәлелді себептер болды" деді. Сондай-
ақ, "Асар" партиясы төрайымының пікірінше, ол "Конституцияда
белгіленген заңды мерзімде жұмысқа шықты".
"Асар" партиясының төрайымы депутаттық куәлік пен
төс белгісін алып, 1-желтоқсанда парламент
мәжілісінің жұмысына кірісті. Енді Д.Назарбаева
парламент депутаты ретінде ант беруі тиіс. Бұл шара
палаталардың бірлескен отырысында мемлекет
басшысының қатысуымен өткізіледі. Ант беру мерзімі
туралы түсініктеме берген "Асар" партиясының
төрайымы "бұл оқиға Елбасының уақыты болған
кезде" жүзеге асады деп жауап берді.
Қорытынды
Халық өзі дауыс беріп қабылдаған заңын әрдайым әділ деп есептейді. Заңға
құрмет болмайынша, оны қастерлеу ішкі қажеттілікке айналмайынша, заңның
құдіреті шамалы болады. Конституция мәртебелі болуы үшін, оның принциптері,
қағидалары қоғам, мемлекет, халық өкіметінің туы, қазығы, мәні болуға тиіс.
Заң жақсы жұмыс істеуі үшін, оны бұлжытпай орындау азаматтардың күнделікті
дағдысына, үйреншікті әдетіне айналуға тиіс. Әртүрлі амал-айламен заңды
айналып өтуге тырысушылық өркениетті елдің мәдениетіне жатпайды.
Бізде қылмыс, ұрлық-қарлық, жемқорлық көп. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы
күрес туралы заң бекерден-бекерге шығып отырған жоқ. Бұл қылмыстың
дәрежесі қоғамға, мемлекетімізге, едәуір қауіп төндіріп, алға басуымызғ бөгет
бола бастады.
Заңды қабылдағаннан соң оны мүлтіксіз орындау қажет. Қалың көпшіліктің заңды
жаппай мойындауын, іштей түйсініп сезінуін, өз өмірінің басты ережесіне
айналдыруын қамтамасыз ету оңай шаруа емес.
Заң беделге, мансапқа, лауазымға, ақшаға, байлыққа сатылмай, тек ақиқатқа бас
иеді. Біз де келешекте осыған жетуіміз керек.
Біздің Негізгі Заң дүние жүзіндегі ең жас Конституциялардың бірі. Нағыз сәби
шағы. Оған өзгерістер енгізуге кейде ұсыныстар болады. Бұлай өзгерістер енгізе
беру Конституцияның беделін көтермейді. Уақыты келгенде, пісуі жеткенде ғана
өзгерістер енгізген жөн.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:

Казақстан республикасының Конституциясы. Алматы
1995 ж.
Нысанбаев Ә. “Жалпы ұлттық келісім және
демократиялық даму”. Егеменді Қазақстан газеті. 1997
жыл. 25-26 наурыз.
Қалмырзаев Ә. Халықтың қуаты бірлікте. “Ата-заң
арналары”. Егеменді Қазақстан газеті. 1998 жыл. 27-
тамыз.

Ұқсас жұмыстар

Адамның азаматтық құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету мен қорғау құқықтық мемлекетті қалыптастыру жолындағы маңызды мәселе

Азаматтық қоғамның қалыптасының теориялық кезеңдері

Құқықтық мемлекет

Социеталды бірлестік және мемлекет. Құқықтық жүйе

Қоғам туралы

Азаматтық қоғам және құқықтық мемлекет

СЫНЫП ҚҰҚЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Мемлекеттің мақсаты

Азаматтық қоғам ұғымы, оның құрылымы мен функциялары

Мемлекетті басқару формасы

Пәндер