Жарық

Презентация қосу

Жарық
Жарық-тар мағынада – көрінетін сәуле, яғни жиілігі 7,5
•1014–4,0 • 1014Гцаралығындағы адам көзі қабылдайтын
электрмагниттік толқын;
кең мағынасында — қабылданатын сәулемен бірге спектрдің
ультракүлгін және инфрақызыл аймағындағы сәулелерді де
қамтитын оптикалық сәуленің синонимі
Корінетін жарық - барлық жарықтың бірі
Жарық дифракциясы
Жарық дифракциясы – жарық толқындарының мөлшері сол толқындардың
ұзындығымен қарайлас тосқауылды (тар саңылау, жіңішке сым, т.б.) орап өту
құбылысы. Жарық дифракциясы болу үшін жарық түскен дененің айқын
шекарасы болуы тиіс. Дифракцияжарыққа ғана тән емес, басқа да толқындық
процестерде де байқалады (мысалы, механикалық толқындардың жолында
кездескен тосқауылды орап өтуі, т.б.). Жарық дифракциясы кезінде жарықтың
түзу сызық бойымен таралу заңы, яғни геометриялық оптиканың негізгі заңдары
бұзылады. Жарық толқындарының ұзындығы өте қысқа болғандықтан, қалыпты
жағдайда жарық дифракциясы байқалмайды. Жарық дифракциясы – жарықтың
толқындық қасиетін дәлелдейтін негізгі құбылыстардың бірі. Бұл құбылысты 17-
ғасырда италиялық физик және астроном Франческо Гримальди ашты, ал оны
француз физигі Огюстен Жан Френель түсіндірді.
Жарық жылдамдығы
Жарық жылдамдығы, с' – кез келген электрмагниттік толқындардың (оның ішінде
жарықтың да) бос кеңістіктегі (вакуумдағы) таралу жылдамдығы; іргелі физикалық
тұрақтылардың бірі. Жарық жылдамдығының шамасы материалдық дененің
массасы мен толық энергиясын байланыстырып тұрады. Санақ жүйесі өзгерген
кезде координатты, жылдамдықты және уақытты түрлендіру жарық жылдамдығы
арқылы өрнектеледі. Жарық жылдамдығын алғаш рет 1676 ж. Юпитер серіктерінің
тұтылулары арасындағы уақыт аралығының өзгеруі бойынша дат астрономы Оле
Ремер өлшеді (бақылау нәтижесінде с=215000 км/с болды). Жарық көзі ретінде
лазерлерді пайдаланып жүргізген өлшеулер нәтижесінде жарық жылдамдығын
өлшеу дәлдігі жоғары көтерілді: с=299792,5•0,15 км/с. Қазіргі кезде жарық
жылдамдығының вакуумдағы мәні үшін ресми түрде с=299792,458•1,2
м/с қабылданған.
Жарық интерференциясы
Жарық интерференциясы – жарық толқындарының қабаттасуы нәтижесінде
бірін-бірі күшейтуі немесе әлсіретуі. Егер екі толқынның өркештері мен
өркештері, сайлары мен сайлары дәл келсе, онда олар бірін-бірі күшейтеді; ал
біреуінің өркештері екіншісінің сайларына дәл келсе бірін-бірі әлсіретеді. Жарық
интерференциясы кезінде қабаттасқан жарық шоғының қарқындылығы бастапқы
шоқтың қарқындылығына тең болмайды. Механикалық толқындар да
интерференцияланады. Жарық интерференциясына қатысты кейбір
құбылыстарды Исаак Ньютон бақылаған. Бірақ ол өзінің корпускулалық теориясы
тұрғысынан бұл құбылысты түсіндіре алмады. 19-ғасырдың басында ағылшын
ғалымы Томас Юнг және француз физигі Огюстен Френель жарық
интерференциясынтолқындық құбылыс ретінде түсіндірді. Кез келген жарық
толқындары қабаттасқанда интерференция құбылысы байқалмайды. Тек
когерентті толқындар ғана интерференцияланады. Жарық интерференциясының
көмегімен жарық толқындарының ұзындығы өлшенеді, спектр сызықтарының
нәзік түзілісі зерттеледі, заттың тығыздығы мен сыну көрсеткіші тәрізді
қасиеттері анықталады.
Жарық қысымы
Жарық қысымы – жарықтың шағылдыратын немесе жұтатын денеге түсіретін
қысымы. Күн маңынан ұшып өткен кезде құйрықты жұлдыздың (кометаның)
құйрығының қисаюына жарық қысымының әсері болатындығын 1619 ж. алғаш
рет неміс ғалымы Иоганн Кеплер болжаған. 1873 ж. ағылшын физигі
Джеймс Максвелл электрмагниттік теорияға сүйене отырып, жарық қысымының
шамасын анықтады. 1899 ж. орыс физигі Петр Лебедев жарықтың қатты
денелерге, кейінірек газдарға (1907 – 10) түсіретін қысымын өлшеді. Жарық
қысымын жарықтың электрмагниттік теориясы мен кванттық теориясы негізінде
түсіндіруге болады. Жарық қысымы әсерінен Жердің жасанды серіктерінің
орбиталары аз да болса толықсиды.
Жарықтың
сынуы
Жарықтың сынуы – екі ортаның шекаралық қабатына түскен сәуленің
екінші ортаға өткен бөлігінің бастапқы бағыттан ауытқуы. Жарықтың
сыну заңдары былай тұжырымдалады:
түскен сәуле, сынған сәуле және екі ортаны бөлетін шекаралық бетке
жүргізілген перпендикуляр бір жазықтықта жатады. Түскен сәуле мен
сынған сәуле өзара қайтымды болады;
түсу бұрышы синусының (α) сыну бұрышы синусына (φ) қатынасы
тұрақты шама болады: мұндағы n – ортаның сыну көрсеткіші. Берілген
заттың вакууммен салыстырғандағы сыну көрсеткіші сол заттың
абсолюттік сыну көрсеткіші деп аталады.
Жарықтың шағылуы – жарықтың екі түрлі орта шекарасына (кем
дегенде біреуі мөлдір болатын) түсуі кезінде байқалатын құбылыс. Мөлдір
ортадағы жарық сәулесі сыну көрсеткіші сол ортаға қарағанда өзгеше
болатын екінші ортаға жеткен соң, оның біршама бөлігі сынып, басқа
бағытпен таралады да, енді бір бөлігі бірінші ортаға қарай кері шағылады.
Шағылған және сынған сәулелер қарқындылығының салыстырмалы
шамасы жарық түскен дене бетінің тегістігіне, жарықтың құрамы мен түсу
бұрышына, т.б. байланысты болады. Кейде жарық сәулесі толығымен кері
шағылады.
Жарықтың шашырау
Жарықтың шашырауы – жарық сәулесінің бастапқы таралу бағытын өзгертіп,
жан-жаққа ауытқуы.Бұл құбылыс жарықтың оптикалық жағынан біртекті емес
ортада таралуы кезінде байқалады. Сол орта ішіндегі бөгде бөлшектер жарықтың
таралу бағытын өзгертеді. Жарық толқынының электр өрісі әсерінен мұндай орта
электрондары еріксіз тербеледі де, барлық бағытта бастапқы толқын жиілігіндей
екінші реттік электрмагниттік толқындар шығарады. Жарық бөгде қоспалардан
мұқият тазартылған ортадан (заттан) өткенде де шашырайды. Өйткені
молекулалар мен атомдар үздіксіз қозғалыста болатындықтан, шағын көлем
ішінде де заттың тығыздығы өзгеруі мүмкін. Осы өзгеріс салдарынан да жарық
шашырауы байқалады.
Жарықтың жұтылуы — орта арқылы өткен жарық қарқындылығының сол
орта бөлшектерімен өзара әсерлесуі нәтижесінде кемуі. Жарықтың жұтылуы
кезінде зат қызады, атомдар не молекулалар иондалады не қозады, фотохим.
процестер жүреді, т.б. Жарықэнергиясы затта толығымен жұтылуы не сол заттан
кері қарай басқа бір жиілікпен шығуы мүмкін. Жарықтың жұтылуының негізгі
заңы — Бугер — Ламберт — Бер заңы. Жарықтың жұтылуы ғылым мен
техниканың әр түрлі саласында (абсорбциялық спектрлік
анализ,спектрофотометрия, колориметрия, т.б.) қолданылады

Ұқсас жұмыстар

Жарық дисперсиясы және поляризациясы

ОРМАН ЖӘНЕ ЖАРЫҚ

Жасанды жарықтандыру

Жарық толқындарының интерференциясы

ІШ ҚАБЫРҒАСЫНЫҢ ЖАРЫҚТАРЫ. КЛИНИКАСЫ, ДИАГНОСТИКАСЫ ЖӘНЕ ЕМІ

Іш жарығының асқынулары, қысылған жарықтар, емі алдын-алу шаралары

Жұмыс орындарын жарықпен қамтамасыз ету

Жасанды жарық көздеріне пайдаланылатын шамдар

Электромагниттік толқынның поляризациясын модельдеу

Қысылған жарықтар

Пәндер