Адам тағамының химиялық құрамы

С. Ж. Асфендияров атындағы Казахский Национальный

Қазақ Ұлттық Медицина Медицинский Университет

Университеті им. С. Д. Асфендиярова

Кез-келген адам тамақтанбай өмір сүре алмайды.

Адамзат ғасырлар бойы тамақ табу үшін күресу-

мен келді. Балаларының денсаулығы мықты, жаны,

тәні күшті де қайратты болып өсуі, өздерінің жұ-

мыс қабілетін сақтай отырып, ұзақ жасау үшін

әрбір адам тиіімді тамақтану тәртіібін, тағамдардың

емдік қасиетін білуге тиіс.

Өкінішке орай, үйде де, оқу орындарында да, ең-

бек ұжымдарында да, емханаларда да адамдарды

дұрыс тамақтануға үйретпейді.

Тағамтану ғылымында әрбір қоректік тағамның химиялық құрамын зерттеу көзделеді, өйткені бұл әдіс тәуліктік мәзірдің тиімді үйлестірілуіне мүмкіндік береді және тағам сапасының нашарлауына байланысты туындайтын әртүрлі аурулардың алдын алуға көмектеседі.

Тамақтану арқылы тірі ағзалар

өз тіршілігіне қажетті энергияны

толықтырып отырады. Ағзаға түс-

кен қоректік затар тотығып, жылу

мен энергияға айналады. Ақуыз-

дар, майлар, көмірсулар тыныс ал-

ғанда оғзаға түсетін оттегінің қа-

тысында тотығады.

Мысалы, 1 г белок немесе көмір-

су тотыққанда 4, 1 ккал жылу, ал

1г май тоықса 9, 3 ккал жылу өн-

діріледі.

Адамның тағамның құндылығына

қажеттілігі оның атқаратын жұмысына байланысты.

Көмірсулар

Минералдар

Витаминдер

Майлар

Ақуыздар

Ой еңбегінде

Механикалық еңбекте

Механикалық емес

еңбекте

Ауыр жұмыста

Ақуыздар

109

122

141

163

в том числе животного происхождения

Майлар

106

116

134

153

в том числе животного происхождения

108

121

Көмірсулар

433

491

558

631

Калорийность

3208

3592

4112

4678

в том числе за счет продуктов животного происхождения

1211

1287

1449

1641

Тамақтың химиялық құрамын анықтау тиімді тамақтану-

дың бірден-бір көрсеткіші. Ақуыз, май және көмірсудың

бір күндік мөлшері 1:1:4 қатынасындай болады.

Тәулік ішіндегі қоректік заттардың калориялығы:

Ақуыздыр- 14%

Майлар- 30%

Көмірсулар-56%

Организм үшін белоктардың құндылығы амин қышқылдарының сапасына байланысты, айрықша қажетті болып адам денесінде қорытылмайтын амин қышқылымен қамтамасыз ететін мал тағамдары саналады. Кестеде келтірілген амин қышқылдарының арасынан лизин, метионин және треониндерге айрықша маңыз беріледі, себебі тағам тұтыну жағдайында халық арасында мал өнімдерінің аз мөлшерде пайдаланылуына байланысты олардың жетіспеушілігі жиі байқалады. Бақылауда болған жанұялардың жиі пайдаланатын тағам түрлеріне бесбармақ сорпасымен, құрт және қазы, баурсақтар жатады. Осы жәйттерді ескеріп есептегенде организмнің бұл амин қышқылдарымен қамтамасыз етілуі тәуліктік қажетті мөлшердің 40-60 пайызын құрайды. Демек, қазақ ұлттық тағамдарының аминқышқылдық құндылығын жоғары дәрежелі екендігін атау керек.

Тағам түрлері

Алмаспайтын амин қышқылдары

Валин

Изолей-цин

Лей-цин

Лизин

Метио-нин

Трео-нин

Трип-тофан

Фенил-аланин

Құрт

1. 287

1. 300

2. 405

1. 885

0. 624

1. 040

0. 234

1. 209

Жент

0. 368

0. 417

0. 975

0. 250

0. 184

0. 342

0. 141

0. 475

Саумал

0. 187

0. 151

0. 305

0. 326

0. 081

0. 183

0. 058

0. 291

Боза

0. 212

0. 211

0. 360

0. 291

0. 096

0. 170

0. 055

0. 189

Бесбармақ

0. 874

0. 803

1. 194

1. 318

0. 380

0. 735

0. 207

0. 646

Сорпа

0. 162

0. 149

0. 221

0. 244

0. 070

0. 136

0. 039

0. 121

Қазы

0. 732

0. 587

1. 098

1. 279

0. 348

0. 679

0. 207

0. 630

Қарта

0. 362

0. 290

0. 543

0. 632

0. 172

0. 335

0. 102

0. 311

Жая

1. 314

1. 054

1. 972

2. 295

0. 624

1. 218

0. 372

1. 131

Шұжық

1. 494

1. 198

2. 241

2. 608

0. 709

1. 384

0. 423

1. 285

Наурыз көже

0. 262

0. 283

0. 521

0. 324

0. 131

0. 245

0. 075

0. 263

Майсөк

0. 345

0. 364

0. 673

0. 415

0. 178

0. 312

0. 101

0. 343

Қуырдақ

0. 910

0. 837

1. 238

1. 371

0. 395

0. 764

0. 220

0. 678

Әсіп

0. 289

0. 305

0. 563

0. 348

0. 149

0. 261

0. 085

0. 288

Баурсақ

0. 339

0. 308

0. 569

0. 202

0. 117

0. 231

0. 075

0. 354

Жал

1. 046

0. 839

1. 569

1. 826

0. 497

0. 969

0. 296

0. 900

Уыз

0. 841

0. 698

1. 285

1. 010

0. 387

0. 651

0. 216

0. 765

Ірімшік

1. 927

1. 587

2. 948

2. 318

0. 885

1. 495

0. 489

1. 753

Тәуліктік тағаммен қабылданатын физиология-лық мөлшер, г

3. 0-4. 0

5. 0-8. 0

3. 0-4. 0

2. 5-3. 0

2. 0-3. 0

1. 0

2. 5-3. 0

Құнарлы

тамақ

Алмастырылмай-

тын 8 амин қышқ-

лы

Құнарлы

белок

Құнарлы тамақ дегеніміз- құрамында 8 алмасты

рылмайтын амин қышқылдарының бәрі кездесе-

тін, яғни құнды белоктардан тұратын тағам.

Біздің организмімізде белоктар маңызды роль атқар

ды. Организмде белоктар қор ретінде жиналмайды.

Қалыпты тіршілік әрекеті үшін организмге жүйелі

түрде белоктар түсір отыру керек. Белоктардың адам

ағзасына қажеттілігі оның жасына, физиологиялық күйіне және орта жағдайының өзгеруіне тәуелді. Ересек

адамға өзінің салмағына қарай 0, 8-1, 5г белок жүйелі

түрде түсіп тұруы қажет.

Белоктарға деген қажеттілік жас-өспірімдерде, жүкті

әйелдерде және лактация кезінде, сондай-ақ түрлі патологиялық жағдайларда бірнеше есе өседі.

Белоктың энергия көзі ретінде маңызы аз. Оның 1г тотыққанда, 17, 2 кДж энергия бөлінеді.

Тағамдағы белок-

тың құндылығы бір-

келкі болмайды. Ол

оның құрамындағы

АҚ анықталады.

Құнды белоктар ет,

жұмыртқа және сүт-

тің құрамында кезде

седі.

Құнды белоктың

құрамында алмас-

тырылмайтын АҚ-ң

мөлшері 31, 4 %-дан

төмен болмауы керек

Көмірсулар-белоктар мен липидтер сияқты

тағам құрамында кездесетін, негізгі химия-

лық қосылыстар. Тірі организмде энергия

көзі ретінде маңызды рол атқарады.

Қажет энергияның 55% береді.

Олар өзара моносахарид, дисахарид және

полисахарид болып бөлінеді.

Көмірсулар-организмді

күш-қуатпен жабдық-

тайтын негізгі заттар.

Олар нуклеин қышқы-

лын синтездеуге қа-

тысады. Ол жеткілікті

мөлшерде түскенде

белоктар мен майлар-

дың жұмсалуы азая-

ды.

Көмірсулар ұн тағам-

дарында, тәтті заттар-

да көп кездеседі.

Тәулігіне пайдаланы-

латын көмірсудың

мөлшері- 400-500г

Майлар-органикалық күрделі құрылымдар.

Оның негізін глицерин

мен май қышқылдары

құрайды. Энергия көзі

болып табылады.

Майлар ең алдымен

энергия көзі. Оның

әрбір грамы тотық-

қанда энергия бас-

қа органикалық зат-

тарға қарағангда 2

есе көп түзіледі.

Өсімдік тектес

майлар мен жануар

тектес майлардың

құрамында айыр-

машылық бар.

Витаминдер- биология-

лық жоғарғы активті

органикалық заттар.

Олардың әсері азда-

ған мөлшерде біліне-

ді. Витаминдердің

түрі өте көп. Олар

түрлі реакцияларға

қатысып, реттеп оты-

рады.

Витаминдер фермент-

тердің құрамына

кіреді.

Ұқсас жұмыстар

Коферменттердің биологиялық құрамы

Тағамдық заттардың қызметі

Тағамның құрамы

Адам тағамының құрамы

Ағзаның ауыстырылмайтын заттары

Сүтті пастеризациялау

Гексоздардың пираноза түрінің конформациясы. О- және N-гликозидтер. Гликозидтердің гидролизі. Аминді қанттарды ацилдеу

Сүттің қасиеті

Сүттің құрамы мен қасиеті

Глюкозаға тән қасиеті

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz